Xela Arias e a terminoloxía útil

Denuncia do equilibrio é o primeiro libro de poemas publicado en 1986 por Xela Arias, é un salto, nun panorama que todo repite para mudar o anterior. Fiquemos no ar co salto. Sabemos dos dous libros que imprimen un novo rumbo á poesía contemporánea, que superan o socialrealismo, que se volven preocupar pola estética e pola beleza formal do poema e sinalamos esa data, 1976; sabemos do outro título de poesía e do Grupo de Comunicación Poética Rompente, lonxe do socialrealismo e do ruralismo, cun discurso coloquial, provocador, que integra no poema materiais diversos (ilustracións, textos publicitarios e da cultura de masas). Sabemos tamén que a poesía da década dos oitenta se caracterizou pola preocupación estética, pola entrega dos poetas á procura do vocabulario, ao coidado arquitectónico do poema, á recuperación dos metros clásicos; sabemos do culturalismo nos poemas, da variedade temática clásica, de sempre: amor e desamor, erotismo, morte, paso do tempo; sabemos que o seu experimentalismo ten que ver coa mestura de elementos doutras artes, nomeadamente, a plástica e a música; sabemos aínda da existencia de dous grupos de poetas, o de Vigo e o da Coruña. Na nómina de autores sabemos do nome da poeta, Pilar Pallarés. Todo isto sabemos. Sábeo, se é que algo lle queda despois do ensino obrigatorio, a mocidade galega; sábeo, xa que a poesía de despois do 76 e até os nosos días, forma parte do temario, aínda que en moitos casos, a poesía non se lea, nin se chegue a esa parte do temario, como coa represión franquista. Hai moito en todo isto de escribir “desde muller, miope e galega”. Hai moito de poetizar, ler e interpretar o mundo como mulleres Sábese, aínda así, entra na “selectividade” e algún resumo do tema anda por aí. Todo isto se sabe, mais o nome de Xela Arias aparece nos libros de texto non hai moito, como o de Ana Romaní, en pequeno en moitos casos, ás veces acompañados dalgún título dos seus libros, outras veces nin iso. Hai libros de texto inmudábeis; sempre aí ao remate, nesa marxe que dan os restos. Esta é a marxe, tamén a dos libros de texto, a de estar ou non estar nas antoloxías canónicas que caracterizaron desde moi cedo á poesía dos oitenta. Por que se falou e escribiu de Rompente e non de Xela Arias? Por que tiveron que agardar as poetas e os poetas do século XXI e as lectoras e lectores en xeral ao ano 2018, para ler a poesía reunida de Xela Arias (grazas á Mª Xesús Nogueira e a Edicións Xerais)? Como podería chegar ao seu coñecemento Xela Arias, un nome nos restos da páxina dos libros de texto, ausente da maioría das bibliotecas escolares e cunha obra esgotada había anos? Moitas persoas leron e descubriron Xela Arias despois de 2018, cando xa pasaran quince anos do falecemento da poeta. Moitas persoas descubriron Xela Arias homenaxeada pola Sega, como a Nosa Señora das Letras no 2019, por, entre outras cousas, arrasar os marcos, desbotar as imaxes, para quedar coas palabras. Hai moito en todo isto de escribir “desde muller, miope e galega”. Hai moito de poetizar, ler e interpretar o mundo como mulleres. Na década dos setenta xorden no panorama galego as organizacións feministas, nos oitenta nacen publicacións como a revista Andaina (1982) e a Festa da palabra silenciada (1983) O universo feminista atravesa algunhas fronteiras, comezan a influír escritoras e autoras, con moitos novos referentes, outras iguais que veñen de fóra. Desde A Festa da palabra silenciada, diríxese un cambio esencial: á achega dunha nova visión de Rosalía de Castro, reinterpretada con ollos e voz da crítica feminista, súmase a reivindicación e divulgación da escrita da muller, o tratamento de temas. Esta publicación conseguiu aglutinar a todas as mulleres que escribían, as autoras e as críticas, tecendo uns fíos de sororidade e creando un movemento que atravesaba xeracións, que daba lugar a unha transfusión entre todas as poetas de diferentes idades. Por que se fala nos libros de texto da revista Grial e non da Festa da palabra silenciada? Cando Arias publica o seu primeiro poemario coinciden poetas de diferentes tempos de dicir e vivir “muller”: poetas que comezaron publicando na posguerra (Pura Vázquez, Luz Pozo Garza, Xohana Torres...), poetas que publicaron nos setenta (Margarita Ledo Andión) e as poetas que publicaron nos oitenta con Xela Arias (Pilar Pallarés, Ánxeles Penas, Ana Romaní, Pilar Cibreiro e Luísa Castro). Poemas de Xela Arias forman parte da Escolma da poesía galega (1975-1984), elaborada por X. Lois García, con outros nomes de muller: Ánxeles Penas, Margarita Ledo, María Xesús Pato Díaz. O antólogo na páxina dedicada a Xela Arias advirte a presenza de novas voces, Ana Romaní, Cristal e Helena de Carlos, que están a traballar nunha poesía “de amplas miras feministas”. A poeta estaba espida e daba morbo. Ese libro abriu moitos armarios en todos os sentidos. É o libro que escribe a Xela Arias, reencarnada nun Lou Reed feminino, é ese camiñar polo lado salvaxe (do individuo), con máis “eus”, unha suma de moitos en cadansúa soidade. Tampouco sinalou nunca a crítica a importancia de revistas como Carel na visibilidade da escrita de mulleres, mesmo se reparase nela podería ter falado dun Grupo ou Xeración Carel, a revista de creación do Ateneo Santa Cecilia de Marín, coordinada por Miguel Villanueva. Nos números 1 (abril de 1984) e nos números 2 e 3 do ano 1985, hai poemas de Helena de Carlos, de Susana Trigo e de Ana Romaní e de Xela Arias. Cómpre revisarmos todo. Na escrita de revistas, xornais, de recitais atopamos á primeira Xela Arias e logo vén o salto, Denuncia do equilibrio, un poemario novo pola lingua nova e polo espazo que se crea no poema, un libro de indagación, dunha aprendizaxe en propia pel, nunha cidade nova e caótica que tamén aprende. “O poema somos nós”. E somos nós, escribíndo(se), escribiu(nos). No ano 1986 vou con Denuncia do equilibrio no bus, en 1987, e sempre, levo o libro ás aulas e leo Xela Arias, consciente de transmitir a poeta que nosoutras non tiveramos nelas. “Denunciome asasina de equilibrios” escribiu e transmitiu. Denuncia é equilibrio. Terminoloxía Útil. De novo vai dotando ao verbo independizar de novos significados, cando escribe a maternidade en Darío a diario (1996) e tamén lle doeu que o libro non fose obxecto de debate. En 1990 na cidade entran Cabalos coma tigres para facer tremer espazos, faladoiros e poida que novas mesas “camilla”, diriamos con Xela Arias, de braseiro, todo polas magníficas fotografías de Xulio Gil, que se emparellaban con cada poema, mais estaban espidas. Espidas de fanáticas roupaxes tamén estaban as palabras. A poeta doeulle, e moito, e o das mesas de braseiro non ficaba por escrito, mais andaba pola rúa. E había moita estupidez, moita covardía para cuestionar a propia vida e o propio corpo. A poeta estaba espida e daba morbo. Ese libro abriu moitos armarios en todos os sentidos. É o libro que escribe a Xela Arias, reencarnada nun Lou Reed feminino, é ese camiñar polo lado salvaxe (do individuo), con máis “eus”, unha suma de moitos en cadansúa soidade. Lemos: “Comigo / e os despoxos de vós nace a historia / en min”. Walk on the Wild Side, pola cidade de Denuncia do equilibrio, “que perder pé aínda é a ambición preciosa”. Nun “Encontro de escritores galegos e portugueses” decorrido en Santiago de Compostela en 1991, Arias pronuncia unha conferencia, que Camiño Noia inclúe no libro homenaxe, Xela Arias, quedas en nós (2004). A poeta cunha sinceridade abraiante fala do seu desexo de posicionarse no mundo como creadora e dos moitos dos atrancos vividos e sentidos diante da recepción da súa obra, léase Tigres coma cabalos ou o relato “Que si, que si” dentro do volume Contos eróticos/elas (Xerais, 1990) do que non se di nada este ano. Fronte a covardía inútil, a súa Valentía. Terminoloxía Útil. De novo vai dotando ao verbo independizar de novos significados, cando escribe a maternidade en Darío a diario (1996) e tamén lle doeu que o libro non fose obxecto de debate. Ela, necesaria, e antes de tempo para mostrar esa maternidade que vai da man do fillo, ese educar desde a emoción, adiantándose. Fóra da axenda e tan necesario. Di a nai: “Empurrarte cara a ti”. Terminoloxía Útil. E chega Intempériome (2003), palabra que ten que entrar no dicionario. A poeta “negra por elección”, desde o pouso dos afectos, revóltase, iso é intemperiarse, que nos sumemos a esa revolta de indagar. Poñernos á intemperie é asumir a nosa posición, expoñernos. Ser disidente é perigoso. Desde o poema “Dignidade” en Alma de beiramar (2003) é quen de nos dicir: “Intempériate, fogar dos rumorosos”. Máis que necesario. Neste tempos, sen rúa, sen pobo na praza, Xela Arias é Terminoloxía Útil.