Viñetas desde a Galiza

Para quen gozamos da banda deseñada hai unha cita marcada no calendario que divide o ano en dúas partes case iguais, unha fin de semana de catarse comiqueira. Así, pasamos a primeira parte do ano a agardar que chegue e a segunda a dixerir, ler, e, pensar con ansia na seguinte. Non poucas veces, os que andamos metidos nesta cousa da banda deseñada acoutamos o tempo dividindo como buscando facer divisións máis comprensíbeis que reduzan a agarda á metade, dicimos: "Tal cousa foi antes de viñetas ou tal outra despois do viñetas" e se subimos aínda un chanzo máis na militancia contracultural e vangardista xa falamos do Autobán de verán ou do de inverno, daquel ano que o foi na Nave 1839 ou daquel que foi na rúa Orzán. Confeso que, para min, a semana antes desta cita anual coa banda deseñada, orixinais, fanzines, autores e autoras, amizades e paseos arriba e abaixo pola rúa da BD parando en cada caseta, dándonos tempo para falar amodo coas moitas amizades que un pode atopar, son días de inquedanza e expectación, de desexar que chegue axiña a fin de semana, de ida longa e volta curta a cidade dos Cantóns, case coa mesma ilusión, tan inocente como urxente, dos días de Nadal das nosas infancias agardando a mañá de abrir agasallos. Nas rúas herculinas deste ferragosto coinciden os turistas, a xente dos festivais, a modernallada e a coruñesía posh e algúns que, non sendo turistas, stricto sensu, andamos tamén algo despistados calculando cantas veces máis grande é que Forcarei esta cidade que se nos fai inmensa e, algo, estresante. Como xa adiantei son dous festivais, tan variados como imprescindíbeis, tan distintos como complementarios: O Viñetas desde o Atlántico é o máis coñecido e maioritario, con moito apoio social, institucional e mediático. Un festival ao que lle temos que agradecer ter posto a banda deseñada galega no mapa, un dos máis asentados e populares da península e, agora, xa cumpridas as vodas de prata coa cidade, un dos máis coñecidos de Europa. O Viñetas é unha historia de éxito traballado coa constancia e o bo facer dos distintos equipos de dirección sempre comandados por Miguelanxo Prado e Carlos Portela: con humildade e cun proxecto honesto e moi concreto foron quen de medrar paseniño nun sector (o da BD) moi inquedo e importante no noso país, aínda que, como é evidente, sen a visibilidade –nin o apoio institucional– doutros do eido cultural. O Viñetas foi quen de facerse un espazo propio e, o máis importante, unha idiosincrasia propia afastada da mercantilización extrema e extremista doutros eventos que replican o corredor labiríntico dos almacéns suecos de mobles deseñados para aprehender incautos e incautas e incentivarlles o paroxismo consumista máis que para gozar dun día de cultura e arte con algunha compra seleccionada e libres de acoso mercadotécnico. Dentro do mundo da BD vir a Viñetas ten máis de convivencia que de exposición comercial, por iso ten máis de evento familiar, que de convención norteamericana, e esa é unha das fortalezas deste festival. Viñetas ten unha sede fixa, un centro de comando situado no paseo dos xardíns de Méndez Núñez. O Kiosko é o punto que ancora e vertebra todo o festival, onde se celebran as sesións de sinaturas e as charlas, onde un pode ver as figuras máis senlleiras da banda deseñada dedicando libros, paseando polas exposicións e alucinando cun festival pequeno nunha cidade pequena e periférica con moi poucos apoios institucionais. O Viñetas é un pequeno milagre que sobrevive discretamente, sen facer máis ruído do necesario mais que, non obstante, enche de xente, de cultura e de colorido a cidade; con toda probabilidade noutro país xa teríamos feito desta cita un elemento diferencial e potenciado con moitos máis investimentos, apoios e publicidade. Se hai unha palabra que defina esta cita atlántica coa BD é: familiar. Un festival que xa hai tempo que non é nin pequeno nin minoritario mais sempre soubo atopar o equilibrio preciso entre o masivo e festivo co seu distintivo carácter íntimo e recollido no que se mantén unha respectuosa devoción polo traballo e atención cos convidados e convidadas. Viñetas é a nosa reinterpretación do festival de BD, máis semellante á liña clara de Angoulême e moi afastada da exaltación mercantil e efectista das convencións norteamericanas que copian outras citas estatais. Manel Cráneo, editor e autor, destaca que "a nivel de vendas tivemos unha subida considerábel e este ano volvemos ao nivel pre-covid nunha edición na que o gran protagonista foi o público, cunha afluencia masiva", aínda que tamén lamenta que non se fixera unha edición de aniversario distinta. "Agardábase un 25 aniversario cun programa especial, quizais máis nutrido de novidades na programación, pero a tónica foi a de anos anteriores e con moitos convidados repetidos no cartel. Quizais fose algo buscado, pero non o esperado por moitos dos asistentes". A segunda cita, por xerarquía de idade non por importancia, é o Autobán, un evento con nome de autoestrada alemá, autoxestionado e que reúne o máis importante, fervente e alternativo desa corrente tan fresca, necesaria, contestataria e militante da banda deseñada e da cultura gráfica que agrupamos no contedor que é a autoedición. David Calviño, un dos participantes habituais que ven de poñer en funcionamento unha micro editora de fanzines, Baixo terra edicións, asegura que: "a nivel de asistencia de xente está sendo, creo, a mellor edición. Nesta poscovid hai moitas ganas deste tipo de actividades, a xente está rabiosa por facer e por participar". O Autobán non ten sede fixa, o que tamén implica a boa parte da cidade, xunta a moitos e moitas artistas das múltiples encarnacións do eido gráfico nunha especie de caos ordenado no que todo se mestura e remestura, onde un pode pasear polos postos mirando e curioseando entre fanzines, falando co máis novo, efervescente e anovador da escena, atopando moitos nomes que serán convidados futuros no Viñetas; mais tamén atoparemos nomes consagrados da nosa e da BD foránea convidada do festival grande que nunca deixan pasar a ocasión de dar un garbeo polo Autobán. Bernal Prieto, un dos históricos da organización, estaba o sábado pola tarde exultante: "tivemos moita xente inscrita de fóra, mudamos de emprazamento e este ano, ao estar nunha praza moi céntrica, notamos moi boa asistencia, está sendo un cheo total". Os eventos de autoedición son tolos, caóticos, heteroxéneos, e neste pequeno grande oasis que é o Autobán hai un universo moito máis inquedo, novidoso, experimental, moderno e excesivo: máis glitter e máis glam, menos academicista e moito máis pillabán e vivo e sobre todo, na miña moi subxectiva opinión, interesante. Respírase esa actitude tan de rock'n'roll, creativa, descarada e xuvenil que está entre o altivo e o anárquico, entre o sorprendente e o petardo. De Rammstein a Raffaela pero pasando pola cumbia e o trap. Para Miguel Cuba, presidente da Asociación de profesionais da ilustración (AGPI) é a primeira participación cun posto expoñendo o seu traballo: "está sendo moi satisfactorio, moitísima xente, hai moi bo ambiente con moita afluencia, temos boa música e, como se pode comprobar, todo fantástico". Curiosamente, a pesar de que a actividade principal e a que vertebra estas xornadas é o mercadiño, non hai nada menos mercantil e máis colectivista, ácrata e comunal que un evento así. Quen fai fanzines non ten un afán mercantil senón de subsistencia e militancia. O obxectivo é vender unha edición para financiar a seguinte, a meta é darlle saída a unha pulsión creativa. Aquí atoparán colectivos artísticos e grupos humanos de toda condición, moito chill e, sobre todo, boa onda. Non coñezo a ninguén que, logo dunha primeira vez, non recuncara como se isto fose unha nova relixión, mesmo a meirande parte dos autores e autoras convidados a Viñetas pasan polo Autobán. A artista e Premio Castelao de BD 2021, Julia Lago -a cabeza detrás de A Grelería, unha galería de exposicións de material gráfico local sita na praza de San Andrés, sede desta edición- estaba emocionada, "ver toda esta xente na praza reunida pola autoedición case me fai chorar [risas], ver todo isto na rúa é algo que me xera puro entusiasmo, porque non hai outro motor que o asociacionismo e a autoxestión, e creo que estar neste sitio deulle moita máis vida a este evento, que xa era moi interesante, e tamén a esta praza. A implicación e a relación dos comercios desta zona foi moi boa e hai un gran traballo por parte da xente da organización". Son dúas visións dun sector que non compiten senón que se complementan e ofrecen dúas faces dunha escena que ten tantas cabezas como editoras e tantas vidas como reinvencións. A convivencia entre ambos eventos é necesaria e boa, realiméntanse e cobren distintos públicos mais tamén interseccionan noutros. As estruturas internas son distintas, as formas, os participantes, mesmo os produtos que atopamos en cada un, tamén o xeito de entender o mundo da banda deseñada, a harmonía reina e a interacción enriquece a ambos eventos e á cidade. Tampouco son todo parabéns e risas: dous eventos destas características tamén dan para debate e conversas abondo sobre o futuro. Que pasaría se estes eventos tivesen máis investimento público, é dicir, se apoiamos a cultura propia en vez gastar en glorias turbocapitalistas que cobran miles de euros públicos e venden as entradas a prezos de barril de petróleo? Que pasará co Viñetas e que facer para que medre sen perder a esencia? Hai que darlle unha repensada logo de 25 anos? Poderá sobrevivir un evento autoxestionado como Autobán? Estamos aproveitando todo o talento que temos nesta terra nosa? Está a BD galega suficientemente representada nestes eventos? Estamos tecendo un sector creativo forte? Algún día os medios de comunicación hexemónicos deixarán de replicar como autómatas as notas de prensa e baixarán a ver que hai nas rúas?