A vida de antes: o novo museo etnográfico de Trabada

O goberno local do concello de Trabada botou a andar nas últimas semanas un novo museo etnográfico grazas ás achegas do taxista xubilado Xosé Rocha, veciño natural da zona que durante moitos anos se dedicou a mercar e coleccionar diferentes utensilios, ferramentas e aparellos vencellados co mundo do rural na zona de Trabada, próxima ao río Eo. Non tiña un obxectivo específico, mais na súa cabeza sempre estivo a idea de gardar todas estas mostras da vida nos séculos XVIII e XIX coa esperanza de que non se perdesen e de que puidesen servir algún día para confeccionar unha paisaxe visual de como viviron as nosas devanceiras. Este home, que hoxe conta xa con 84 anos, tomou a decisión de doar ao seu concello natal toda esa inmensa mostra de patrimonio material e cultural da súa terra. A colección, que ascende até as 1.500 pezas, converteuse na oportunidade perfecta para o goberno local do concello de Trabada para elaborar unha mostra etnográfica que servise como representación da historia da contorna de Trabada e dos seus arredores e como foco de turismo cultural. Por este motivo, vinculou a catalogación das distintas pezas coa restauración da antiga escola municipal infantil de Trabada, que sacou a concurso público co obxectivo de deseñar un centro museístico. O concurso público terminou gañándoo Sebastián Rodríguez e a súa empresa Expo.gal, especializada en traballos de museografía e de confección de exposicións fixas e temporais. Para ese traballo de restauración da antiga escola, tanto o concello como a empresa contaron con fondos da Deputación de Lugo e da Xunta da Galiza. Foi entón cando Sebastián Rodríguez contactou co deseñador Pepe Barro, con quen xa colaborou en numerosas ocasións con anterioridade, para que se encargase de todo o relacionado da organización e concepción espacial das diferentes salas do museo. Unha vez tivo lugar esta primeira fase do proxecto de confección do centro museístico, tanto Rodríguez como Barro acordaron darlle ao novo museo de Trabada o nome de A vida de antes. Tal e como explica o propio deseñador, "un nome pouco usual para os museos convencionais", pero "ben acaída a unha colección froito da paixón, do pulo que en cada momento da súa vida fixo que Rocha conseguise unha e outra peza". No edificio non están expostas as 1.500 pezas mercadas por Xosé Rocha, debido a que moitas delas se repiten, e outras son pezas que non encaixan na idea da exposición que tiñan na cabeza os dous colaboradores. O seu obxectivo era primar no proceso de confección a construción de series que permitisen facer un discurso a través de toda a colección e de todo o transcurso entre as diferentes salas do museo. Pepe Barro explica que tomaron a decisión de que a primeira sala do museo contivese esa exposición porque "todo ese material é básico para o sustento", polo que para entender a vida de antes, é imprescindíbel entender como funcionaban os traballos do agro O rural como sustento da vida O edificio da antiga escola divídese en dúas plantas diferenciadas. Na planta baixa, os visitantes ao museo atópanse cunha gran colección vencellada á vida no rural galego dos séculos XVIII e XIX, e en especial da contorna de Trabada, unha das zonas da Galiza con maior riqueza de patrimonio material e cultural pola súa proximidade co territorio de Asturias. Nesa primeira parte do museo están expostos diferentes aparellos que os labregos da vila empregaban para traballar as fincas dos señores das terras. Unha inmensa cantidade de arados, fouciños, sachos e demais ferramentas. Tamén están expostas algunhas pezas que se empregaban para que os animais de carga puidesen traballar a terra con maior facilidade e máis eficientemente. Cada unha das pezas expostas van acompañadas do seu correspondente carteliño explicativo, que axudan a coñecer o funcionamento e a orixe destas ferramentas e aparellos, e de fotos do século XX nas que se ve á clase labrega no seu día a día e nos labores cotiáns do campo. Ademais, na sala tamén hai espazos nos que os visitantes poden ver pequenos vídeos, protagonizados por veciños de avanzada idade das aldeas de Trabada, que explican as súas experiencias persoais, así como anécdotas e vivencias diversas, con cada unha das pezas mostradas. Pepe Barro explica que tomaron a decisión de que a primeira sala do museo contivese esa exposición porque "todo ese material é básico para o sustento", polo que para entender a vida de antes, é imprescindíbel entender como funcionaban os traballos do agro. A segunda planta, que está organizada en función das pezas da colección de Rocha e das diferentes temáticas, está presidida por un espazo que funciona a modo de antiga lareira. Esta representación dunha cociña tradicional galega recolle unha gran cantidade de utensilios e instrumentos de traballo típicos da zona. A concepción dese espazo busca mostrar a importancia da lareira como epicentro da vida das galegas no rural. Non só por ser o centro da vida na casa e o lugar no que se cociñaba a comida, senón porque a lareira enténdese como un lugar de recollemento e conversa: onde as mulleres e os homes se reunían para tomar as decisións que marcaban os seus días. A peza central desa cociña é un banco de levante, unha peza típica xa da Galiza do século XVIII, que se popularizou no século XIX. Outro dos atractivos principais deste espazo é un vídeo no que se explica como se elabora a enfariñada, un prato moi popular da contorna de Trabada que mesmo conta cunha festa anual no concello. O liño xoga ademais un papel moi importante na tradición cultural galega, xa que durante moito tempo foi a flor representativa do noso país O papel da muller no rural galego As seguintes salas do museo foron organizadas en función de diferentes oficios e profesións que levaban a cabo na súa maior parte as mulleres do rural. É o caso do espazo destinado ao liño. Este material era o máis empregado pola xente labrega para a confección das súas pezas de roupa, debido a que esta era a única fonte de fibra natural e vexetal que podían obter cunha calidade o suficientemente boa como para servir con garantías como tecido que aguantase as condicións climatolóxicas da Galiza. O liño xoga ademais un papel moi importante na tradición cultural galega, xa que durante moito tempo foi a flor representativa do noso país. Sexa como for, nesta sala recóllense as principais ferramentas e utensilios que as mulleres empregaban para a confección de pezas feitas de liño. Un traballo que ía desde que a planta se sementaba até a súa recollida, pasando polo proceso de obtención dun nobelo. Ese proceso precisaba de doce tipos distintos de tarefas, para os que existían doce tipos de ferramentas distintas. Os campos de liño eran moi comúns na zona de Trabada. Mesmo contan, tal e como detalla Pepe Barro, "que había liño sementado máis alá de onde podían ver os ollos". Ademais de todas estas ferramentas, na sala tamén é posíbel ver unha pequena cantidade de pezas de roupa confeccionadas con liño, nun "magnífico" estado de conservación. A seguinte das salas serve a modo de homenaxe ao oficio das leiteiras, unha das primeiras profesións realizadas exclusivamente por mulleres. Neste espazo pódese ver unha banqueta de muxir as vacas -a cadeira típica e máis baixa que as tradicionais, o que facilitaba o traballo de muxido- que empregaban as mulleres para levar a cabo a recollida do leite das ubres dos animais. Nesta sala tamén se pode ver a evolución da vida das leiteiras. Desde as primeiras mulleres que saían da vila co leite na cabeza en dirección ás cidades e ás vilas veciñas para ir vender o leite polas casas e nas feiras e mercados, até que as grandes empresas lácteas comezaron a empregar grandes cántaras para almacenar un maior número de litros de leite. Precisamente, Xosé Rocha dedicouse durante anos a mercar tanto as latas que empregaban as leiteiras pioneiras para gardar e transportar o leite, como esas cántaras empregadas polas compañías de produtos lácteos. Outra das salas, algo máis pequena, conta no seu interior cunha colección de máquinas de coser que as mulleres empregaban para confeccionar e tecer a súa propia roupa e a dos seus maridos e fillos. Todas estas salas poñen en valor o papel sumamente importante que xogaban as mulleres no rural galego, aínda que na maior parte dos casos non se lles recoñecía, e mesmo non se tomaba en serio, a pesar de que moitas delas traballaban o mesmo ou incluso máis que os homes. O papel educativo do centro museístico A derradeira sala do museo etnográfico de Trabada remata cunha colección de pupitres e material didáctico escolar antigo, a modo de representación da escola á que foi Xosé Rocha cando apenas era un cativo. O obxectivo de facer esta última sala do museo é dupla: por unha parte, facer unha homenaxe a Xosé Rocha, pola súa vida dedicada á colección de todas as pezas que se expoñen no museo e por doar de xeito altruísta toda esa colección ao concello de Trabada para a súa exposición. Pola outra, a idea do deseñador e de Sebastián Rodríguez era vincular ese espazo coa antiga vida do edificio, que anos atrás acolleu a numerosas crianzas que asistían as aulas para aprender e ser educados. "Esta sala explica o que foi este edificio no seu momento", engade Rocha, "e, dalgunha maneira, representa o feito de que o museo, sen ser un colexio, segue a xogar un papel educativo para coa sociedade". A colección permite ollar ao pasado para poder pensar no futuro dun mellor xeito. Finalmente, o museo conta cun pequeno espazo no que os visitantes poden visionar baixo demanda tres filmes que tratan sobre o rural. Dous deles son bastante actuais, pero o terceiro é un filme de Xaquín Lourenzo sobre a Galiza agraria de posguerra. O cambio do mundo urbano e, sobre todo, do mundo rural, fai que cada vez sexa máis difícil coñecer o funcionamento e, sobre todo, a esencia do agro galego. Coñecer o pasado, construír o futuro Para Pepe Barro, este tipo de centros museísticos xogan un papel fundamental "pola súa importancia para coñecer a vida de antes". "Este non é o único nin o primeiro museo etnográfico que se inaugura na Galiza", explica Barro, pero si cre que é unha oportunidade fundamental para que a xente de Trabada, en especial a mocidade e aqueles que non chegaron a vivir a Galiza rural da primeira metade do século XX. "A xente da miña idade, os que nacemos na década dos anos cincuenta, aínda chegamos a vivir algo dese mundo, pero todos os que viñeron despois non teñen ningún tipo de lembranza", recoñece. O cambio do mundo urbano e, sobre todo, do mundo rural, fai que cada vez sexa máis difícil coñecer o funcionamento e, sobre todo, a esencia do agro galego. Por este motivo, o museo etnográfico de Trabada permite mergullarse, a través das distintas pezas que se expoñen, nunha vida que moitos e moitas non chegaron a vivir. A vida entendida ao ritmo das colleitas. A vida de antes.