Precariedade: sinal distintivo das traballadoras galegas

Cando se analiza a situación laboral das mulleres, sempre aparecen os mesmos termos: desigualdade, invisibilización, precariedade, pobreza… É certo que se avanzou na igualdade legal, pero non tanto na real. A fenda salarial de xénero dános unha primeira mostra da desigualdade. Se a calculamos ao final da vida laboral (a fenda das pensións), esta multiplícase, porque ao longo da nosa vida laboral imos acumulando múltiples condicionantes —maior porcentaxe de xornadas parciais, temporalidade, traballos en sectores moi feminizados e, polo tanto ,peor pagos períodos máis longos sen cotizacións... É dicir, en situacións de precariedade— que fan que ao final desta a fenda sexa moito maior. Na última década, na que atravesamos unha importante crise económica, agudizouse o deterioro das condicións laborais, xa que coa escusa de saír da mesma crise implantáronse dúas reformas laborais que debilitaron os sindicatos, facilitaron o despedimento das traballadoras e traballadores e precarizaron as condicións laborais. Ao mesmo tempo, desenvolvéronse políticas de austeridade que diminuíron a protección social mediante recortes do gasto público —na Galiza o chamado gasto social aínda ten na actualidade unha dotación orzamentaria menor que no ano 2009— e freouse o cativo desenvolvemento das políticas de igualdade. Carencias absolutas Faltan medidas de conciliación da vida persoal, familiar e laboral, que corrixan a asimetría na asunción de responsabilidades en relación cos homes e permitan ás mulleres unha presenza máis igualitaria no ámbito laboral. Falta desenvolver o cuarto piar do Estado do benestar, o que —xunto coa educación, a sanidade e as pensións— se encarga dos coidados das persoas, sobre todo, das dependentes. O Estado español, e xa que logo Galiza, é dos Estados da Unión Europea (UE) que destina unha menor proporción de gasto á protección social: segundo os últimos datos de Eurostat, 20%, fronte a 27,5% da media da UE dos 15. Este déficit sitúa no centro do debate as mulleres, xa que na práctica son as que asumen esta responsabilidade, o que obriga, en moitos casos, a abandonar a vida laboral, total ou parcialmente, para se dedicaren aos coidados. Algúns datos extraídos da enquisa estrutural a fogares permítennos facer a afirmación anterior: • 87% das persoas inactivas por coidado de menores ou persoas dependentes na Galiza son mulleres. • 77% das persoas traballadoras con redución de xornada por coidado de menores de 12 anos son mulleres. • 91,6% das persoas que se acolleron a unha excedencia por coidado de fillas ou fillos foron mulleres. • 71,2% das persoas que reduciron ou suprimiron traballo remunerado por coidado de dependentes foron mulleres. • 77,3% das excedencias por coidado de dependentes foron mulleres. • 56% das persoas que utilizaron flexibilización horaria para conciliar foron mulleres. Esta posición desigual no mundo do traballo ten un reflexo directo nos cativos ingresos que maioritariamente perciben as mulleres traballadoras na Galiza. No ano 2018, os seus ingresos medios anuais, segundo os datos da Axencia Tributaria, acadaron os 16.755 euros ao ano, 4.572 euros menos que o salario medio anual (SMA) dos homes, de modo que, de media, unha asalariada no noso país cobrou 78,6% do salario dun home. Así, a fenda salarial de xénero —definida como a diferenza entre o salario dos homes e das mulleres como porcentaxe do salario dos homes— situouse en 21,4% no ano 2018. Pero as diferenzas agrándanse cando distribuímos a poboación asalariada en función do intervalo de ingresos, segundo tramos do salario mínimo interprofesional (SMI), por sexo. No ano 2018, os seus ingresos medios anuais, segundo os datos da Axencia Tributaria, acadaron os 16.755 euros ao ano, 4.572 euros menos que o salario medio anual (SMA) dos homes, de modo que, de media, unha asalariada no noso país cobrou 78,6% do salario dun home Na gráfica, vemos como hai unha sobrerrepresentación de mulleres nos tramos de menor renda e unha infrarrepresentación nos tramos de maiores ingresos. Até ingresos inferiores a 1,5 veces o SMI, o peso das mulleres é moi superior; de media hai 15% máis de mulleres que de homes. A partir deste intervalo de ingresos, a porcentaxe de homes supera amplamente a de mulleres (de media 20 puntos), até xa no tramo superior —máis de 10 veces o SMI—, en que a diferenza é de 60 puntos porcentuais. Esta situación empeorou na última década, xa que tan só medrou o emprego entre os grupos de mulleres de menores ingresos. A partir de cifras superiores a 1,5 veces o SMI, hai moitas menos mulleres que hai 10 anos. Este empeoramento das condicións salariais das mulleres na Galiza está relacionado cos cambios estruturais que se produciron no mercado de traballo neste período. As mudanzas van desde o reparto do traballo nas distintas actividades económicas, até o cada vez maior peso do sector servizos e, dentro deste, de actividades fortemente feminizadas e de baixos salarios; o aumento das xornadas parciais en detrimento das completas; a maior rotación e menor duración dos contratos… Durante a última década, medrou fortemente o peso das mulleres empregadas no sector servizos (até 84,5% do total), concretamente en ramas de actividade moi feminizadas e con baixos salarios. A maioría dos empregos creados están relacionados coa atención ás persoas dependentes, xa que estes están encadrados dentro da rama de actividades sanitarias e servizos sociais, actividade altamente feminizada e precarizada. Xunto aos cambios no reparto do traballo por ramas de actividade, outro dos cambios importantes que se implantaron na última década tivo que ver coa organización do traballo, que afectou tanto ao tipo de xornada como á rotación e duración dos contratos. As parciais cada ano teñen un maior peso entre as mulleres traballadoras e os contratos son máis numerosos e de menor duración. Se no ano 2009 os traballos a xornada parcial afectaban a 18% das mulleres asalariadas na Galiza, a finais de 2019 a cifra alcanza 22,4%. Este incremento tamén afectou a poboación masculina, pero en moita menor medida, tan só 6,7% dos homes tiñan este tipo de xornada a finais de 2019, no ano 2009 eran 4,6%. Trátase, ademais, dun tipo de xornada ao que as mulleres acceden de forma involuntaria, xa que 52% delas alegan non atopar un traballo a xornada completa como causa principal desta condición. Se a isto engadimos que 17,6% reducen a xornada por coidado de persoas dependentes, preto de 70% das xornadas parciais nas mulleres son involuntarias. A acumulación ao longo da vida laboral desta precaria situación laboral leva a que ao final sexa a fenda a respecto dos homes sexa moito maior, e esta reflíctese na pensión de xubilación A alta rotación e a escasa duración dos contratos é outra das características das mulleres no mundo do traballo na Galiza. Cada ano inscríbense no servizo público de emprego un alto número de contratos, tendencia que non freou nin nos momentos de maior destrución de emprego durante a crise. No último ano superáronse os 500.000 contratos inscritos a nome de mulleres. Se temos en conta que hai arredor de 125.000 mulleres con contrato temporal, dános unha rotación media de 4 contratos por muller. Alta rotación e escasa duración, xa que 36% dos contratos son inferiores a unha semana. A acumulación ao longo da vida laboral desta precaria situación laboral leva a que ao final sexa a fenda a respecto dos homes sexa moito maior, e esta reflíctese na pensión de xubilación. Cando as mulleres cumpren os 65 anos, teñen de media 10,5 anos cotizados menos que un home da mesma idade; pero xa en idades máis temperás, entre as menores de 25 anos, a diferenza é de dous meses a favor dos homes. Menos anos cotizados e unha base de cotización menor —326 euros menos cotizaron de media as mulleres que se xubilaron no ano 2017 con 65 anos a respecto dos homes da mesma idade— leva a que a pensión media de xubilación dunha galega sexa 36,7% inferior a dun home —695,46 euros fronte aos 1.009,24 dos parceiros masculinos. Para alén do máis, hai unha parte importante de mulleres que nin tan sequera cotizan os anos suficientes para poder acceder a unha pensión de xubilación, polo que se ven obrigadas, no mellor dos casos, a solicitar unha pensión non contributiva, cunha dotación arredor dos 430 euros mensuais. Na Galiza, 76,7% destas axudas percíbenas mulleres. Todos estes datos confirman que a precariedade e a pobreza seguen a ser a definición da tipoloxía do emprego das galegas.