A poesía tras a pandemia

A poesía é unha arma ateigada de futuro, unha fórmula coa que analizar o mundo, propor unha análise e, quizais, mudalo. Neste sentido, xa son moitas as persoas que inciden na boa saúde que está a vivir a poesía no noso país, co agromo de novas voces rompedoras e a consolidación doutras que xa viñan apuntando forte nos últimos anos. Froito desta eclosión poética, na Galiza tamén nacen festivais poéticos que toman o pulso aos procesos creativos e ás temáticas, amais de cumprir un papel normalizador da lingua e axudar ao espallamento. Os festivais despuntaron forte nos últimos anos, coincidindo tamén cun interese da cidadanía que é máis consciente do moito que a poesía pode achegar ao mundo que habitamos. Moitos dos festivais que experimentaran un gran crecemento e profesionalización tiveron que frear a súa marcha pola Covid-19, e tomar novos camiños: algúns decidiron adiar o evento e outros continuaron adiante aínda que adaptándose aos protocolos estabelecidos polas autoridades sanitarias. Mais, que queda este 2021? Como encaran os festivais o presente e o futuro inmediato? Baixaron os apoios por parte das institucións públicas e privadas? É posíbel crer na poesía actualmente? O Poemagosto A vila ourensá de Allariz ten desde hai oito anos un festival de poesía referente a nivel internacional, o Poemagosto, evento que condensa poesía galega e do ámbito da lusofonía, e que tamén ten a música como referente. Desde a organización, Carlos Da Aira salienta que a próxima edición, que decorrerá na primeira semana de outubro, se fará seguindo a liña do pasado ano, “cando tivemos que reducir os actos a un só día, trasladarnos para o espazo dos Xardíns de Allariz e limitar a capacidade”. A edición de 2020 serviu como unha demostración de que a cultura é segura e, malia que valoraran cancelala, “finalmente optamos por continuar, posto que en caso contrario suporía practicamente a morte”. Persoas do talle de Antón Reixa, Andrea Nunes Brións, Moncho Iglesias López, Baldo Ramos, Charo Lopes, Raquel Lima, Sofía Castañón e Abdul Hadi Sadoun achegáronse até Allariz para recitar versos alternados coa música de grupos como Son Trío e Terra Morena, un formato moi atractivo que “de seguro repetiremos este ano”. Desde o Poemagosto móstranse marabillados polo apoio do público desde o primeiro momento, que foi medrando de forma exponencial. “Nós non cobramos, mais o pasado ano puxemos unha entrada voluntaria a cambio dunha camiseta e practicamente todas as persoas asistentes colaboraron”, manifestan. Ese apoio do público contraponse, como era de agardar, coa merma de recursos económicos por parte das administracións públicas, cunha baixada do apoio por parte do Concello de Allariz e da Fundación Vicente Risco, e tamén dun sector privado moi azoutado tras a Covid-19 co fechamento de moitos negocios. O colectivo que organiza o Poemagosto comezará a xestionar o programa para a vindeira edición nestes meses, “sobre todo porque coa inestabilidade actual non podemos planificar nada a longo prazo nin comprometer as axendas das poetas”, apunta Da Aira, quen fai fincapé na necesidade que existe actualmente de crear unha rede galega de festivais que permita compartir contactos e, ao tempo, economizar recursos na busca dunha maior unión a prol da cultura. “O que non pode ser é que veñan poetas internacionais a cidades como A Coruña ou Vigo e que as vilas pequenas sempre xoguemos nunha segunda división”, finaliza o poeta. O inicio do Festival de Poesía Guitirica O Festival de Poesía Guitirica fai a primeira edición este ano os días 12 e 13 de xuño, organizado polo colectivo Nova Poesía Guitirica (NPG), coa colaboración do Concello de Guitiriz e doutras entidades públicas e privadas, como a Deputación de Lugo, a Asociación Cultural Xermolos, Os Vilares lareira de soños, Escola de música de Guitiriz, Banda da UNED Sénior da Coruña, IES Díaz Castro de Guitiriz e a Asociación de hostaleiros De Bares. Segundo apuntan desde a organización “pretendemos que sexa un festival de toda a sociedade chairega coa participación de entidades sociais e culturais entendido como unha homenaxe anual ao noso poeta Xosé María Díaz Castro”. O festival viría a ser a culminación dun camiño no que a NPG leva traballando seis anos co impulso da poesía desde a base. A idea era comezar o pasado ano pero coa pandemia decidiron aprazalo e desenvolver o festival en liña "Enrede versos", que contou coa participación de setenta poetas e máis de 35.000 visualizacións nas redes sociais. Presentacións de libros, recitais poéticos ou música serán algunhas das actividades que levarán a cabo neste festival no que se presta moita atención á poesía de base, que estará presente a través de colectivos que apostan por este formato que xermola directamente da sociedade, caso de "Nómades do verso", "Versos de area", "Irmandade Luso Galaica", "In Nave Civitas Lugrís", ou "Moraima A grafía da nación". Festival de poesía do Condado Se pensamos nun dos festivais máis consolidados e antigos da Galiza, posibelmente nos veña á cabeza o do Condado, fundado no ano 1981 pola Sociedade Cultural e Desportiva do Condado (SCD Condado). Tal e como lembra Marga Do Val nun artigo escrito na revista Luzes, adicado a Xela Arias, “a asociación nacera para situármonos na estratexia política clandestina, no asociacionismo cultural da época, contra o franquismo e na reivindicación do propio”. Así, a SCD Condado proba os primeiros carteis en galego que anuncian encontros de fútbol, revitaliza cultura e asociacionismo, restaura as mañas de solidariedade, e dinamiza a creación da Xunta de Veciños do Condado, fundamental na loita ecoloxista da época. O festival chegou con ese mesmo obxectivo reivindicativo, co afán de normalizar o uso da lingua galega e visibilizar a poesía como arma social, “porque cumpría levala ao palco das festas, afastala do seu distanciamento máis intelectual e situala entre o pobo, na praza”. O encontro converteuse nun motor para producir, xuntando un número importante de poetas que recitaban e con cuxos versos se editaba unha publicación moi coidada. Xela Arias, Antón Avilés de Taramancos, Manuel María, Pura e Dora Vázquez, Ana Romaní, Bernardino Graña, Luz Pozo Garza ou Margarita Ledo foron algunhas destas voces. Noela Vázquez, da directiva, lembra que “quando a meiados de abril de 2020 decidimos adiar a ediçom número 34 levavamos já vários meses trabalhando na mesma. A tristeza foi inmensa. Mas nom só vimos como tinhamos que adiar o festival senom que o resto de atividades culturais que organizamos ao redor do ano viam-se reduzidas a praticamente a zero. Nisto contribuiu o concelho de Salvaterra do Minho, que ao contrário que outras localidades do país, nom apostou pola cultura”. O festival afronta un futuro incerto, pois afirman que “com total seguridade nom haverá umha ediçom do Festival como até agora o conhecemos até 2022, mas sim que queremos organizar algo com outro formato, com uma capacidade reduzida”. Así mesmo, tamén é posíbel que esta edición se realice noutro concello, e se a situación sanitaria o permite, a idea é organizar unha proposta que combine música e poesía e dedicarlla a Xela Arias, homenaxeada nas Letras Galegas e que participou en varias ocasións no festival. A actividade do encontro é practicamente autoxestionada e “os ingressos por subsídios só som umha parte pequena do nosso orçamento. Maioritariamente as despesas do festival som cobertas com o trabalho do balcom e com as achegas das e dos pequenos colaboradores por meio de publicidade. Afortunamente o apoio social nunca nos faltou, mas a nível de apoio institucional os subsídios vam sempre para os mesmos festivais”. En canto á próxima edición, esta terá lugar o 2 e o 3 de setembro de 2022 e “queremos resarcir-nos e voltar a ofertar um festival de alto nível, como levamos fazendo sempre, ajustando-o às nossas capacidades económicas”. Entreverbas, rural e poesía Moi en consonancia coa reflexión que se está dando sobre o rural na actualidade xurdiu hai cinco anos o Festival Entreverbas, que arroupa na actualidade Xanela Iniciativa Cultural. Tal e como destaca un dos seus coordinadores, Xosé Manuel Xespi, o Entreverbas naceu coa vocación de “achegar á nosa contorna expresións culturais que non é posíbel gozar nas aldeas”. A proposta do Entreverbas, que se desenvolve a finais de setembro, sempre busca que a cultura forme parte do rural porque tamén nas vilas máis pequenas se necesita da poesía e das demais expresións culturais. O Entreverbas, no que xa recitaron poetas coma Míriam Ferradáns, Arancha Nogueira, Rosalía Fernández Rial, Xesús Franco, Susana Aríns, Iria Collazo, Emma Pedreira ou Antía Otero, é “unha festa da palabra no rural”, e tenta unir a poesía con outras disciplinas artísticas. Sobre o futuro, Xespi móstrase positivo porque “é evidente que a pandemia revolucionouno todo e no eido cultural o golpe foi importante, mais o show debe continuar e neste caso toca adaptarse ás circunstancias do mellor modo pero sen renunciar a programar”. A pasada edición realizouse en plena crise da Covid-19, e as persoas da organización preparárona “a conciencia, respectando as medidas de seguridade e cun resultado incríbel, posibelmente o Entreverbas máis entrañábel e emotivo até agora”, salienta Xespi, para deixar claro que “a nosa aposta segue intacta e afrontaremos a sétima edición coa ilusión de sempre e coa confianza de que os apoios institucionais e as colaboracións privadas non nos han fallar”. Alguén que respira! Adaptándose ás circunstancias estabelecidas na nova normalidade, o festival Alguén que respira! realizou xa en marzo a primeira das catro xornadas poéticas que distribuirá ao longo do ano coincidindo cos solsticios e equinoccios. Antón Lopo lembra que “a experiencia do ano 2020 foi suficiente para comprobar que resultaba moi complexo facer tres ou catro días seguidos de programación con estes protocolos”. Por iso propuxeron estender o festival ao longo do ano, unha distribución que lles permite ter unha previsión maior e non constrinxir o festival. Para o futuro inmediato, o obxectivo é saír con experiencia suficiente para poder organizar no ano 2022 un festival aínda máis ambicioso. E de cara a esta edición, os programas están xa fechados, aínda que se a situación se normaliza é posíbel recuperar algunhas accións, como o percorrido por distintos espazos do teatro. O festival non notou a baixada dos apoios, sobre todo do Concello de Santiago e da Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta da Galiza, que se debe a que “nos consolidamos dunha maneira rápida nos programas culturais da cidade e do país e logramos crear un grupo de seareiros moi numeroso e moi fiel”. Trobeirxs do século XXI Os festivais poéticos, os slams ou os directos nas redes sociais son algunhas das fórmulas polas que estamos descubrindo un monte de novas voces que empregan a poesía como forma de expresión, coa que evocar sensacións, explicar o mundo ou cun cariz máis social. O Festival Feito á man, organizado pola Asociación Cultural Cidade Vella, é unha referencia no verán musical de Compostela. Precisamente a modo de homenaxe a esta forma de recitar e como un escaparate do que se fai no país, a editora Chan da Pólvora publicou Trobeirxs do século XXI, un percorrido polos poemas que non só se escriben, e no que atopamos moitísimos homes e mulleres que, como se di na contracapa, “morderon o aire para facelo poesía”. Con estilos moi diversos, esta obra destaca pola súa capacidade para propornos algunhas das voces que están dando que falar ou que o farán nun futuro inmediato, amais de tomar o pulso á creación poética galega. GaZeta, poesía de base Conscientes da importancia que ten a poesía desde os ámbitos máis pequenos, xorde GaZeta, unha iniciativa que agroma no seo das agrupacións poéticas cidadás de base. Tal e como estabelecen as fundadoras no seu sitio web, “a poesía non é pequena, podes percorrela de norte a sur e de leste a oeste sen acadar xamais os seus confíns, porén habita entre nós cunha potencialidade desaproveitada en termos de aportación efectiva na achega de enriquecemento”. Actualmente contan con tres números que se poden ler en pdf na web e no que participan poetas de base de toda a comunidade, nun afán de recompilar esforzos e de levar a poesía á ágora pública. E é que, como se estabelece no manifesto de intencións, “a poesía non reside nun ámbito sublime e elevado desde o que alumea en abstracto. Reside no cotián das mulleres e homes de aquí e de agora, ou non é poesía no sentido pleno”.