MMASA. Cidades sas

Neste país téndese a asociar o urbanismo co PXOM (Plan Xeral de Ordenación Municipal). Por desgraza, cando aparece na prensa é por causa dalgunha polémica ou asociado á corrupción. Este documento é o encargado de xestionar o desenvolvemento futuro dun municipio e o seu fin debe ser sempre o interese común. Ao ser algo tan importante, existen moitas presións, loitas políticas e intereses privados que dificultan redactar un novo cando este queda obsoleto. É polo que hai moitos concellos aínda con planeamentos desfasados, precisamente pola dificultade de poñerse de acordo. Entón, que se pode facer? Hai urbanismo alén do PXOM? Patricia Muñiz e Luciano G. Alfaya (estudio MMasa) traballan no urbanismo dun xeito diferente. Existe un chanzo intermedio entre a edificación e o planeamento tradicional: o planeamento estratéxico. Non é un documento administrativo tan complexo como o PXOM polo que ten máis liberdade á hora de facer propostas. É outra maneira nova de pensar no desenvolvemento dunha vila ou cidade. O que se crea é a estratexia. Defínense os pasos a seguir e a folla de ruta para acadalo. MMasa estanse especializando neste tipo de procesos. Este estudio non sempre estivo neste campo, fixeron un longo percorrido até especializarse. A súa traxectoria vital foi parella á profesional. Comezaron ben cedo, ao rematar a carreira na Coruña, traballando xuntos na divulgación de arquitectura. Xa de moi novos formaron parte da organización dos "Encontros", un evento profesional que reuniu en Santiago ao máis destacado do panorama mundial da disciplina. Superada esta etapa, comezaron a desenvolver os seus primeiros edificios. Chegada a crise económica, fan un percorrido internacional e están un período de tempo como profesores nas universidades de Tel Aviv e México. Retornan para comezar de novo na terra, mais cun enfoque diferente. Son dous arquitectos cun pequeno estudio facendo urbanismo, algo estraño nun mundo dominado polas grandes empresas. O seu traballo ten tres eixes principais: o urbanismo estratéxico, o espazo público e a edificación. Que en realidade son tres maneiras de facer cidades ou contornas para as persoas. Non ten sentido facer bos edificios e que logo a cidade onde se atopan non sexa habitábel. Patricia e Luciano teñen un enfoque integral, onde estudan as problemáticas de maneira transversal, desenvolvendo lugares pensados para a xente en todas as escalas. Cando traballan nun edificio, pensan no seu contexto, e cando traballan en urbanismo tratan de imaxinar como se construirá até a beirarrúa. Urbanismo para todas Un recente exemplo de éxito do planeamento estratéxico é o caso de Ponteareas. A vila é froito dun desenvolvemento rápido e pouco reflexivo do século pasado. Construíronse grandes bloque de vivendas ao tempo que se destruía a antiga vila. Patricia e Luciano decidiron darlle un enfoque positivo á estratexia. Non se trataba só de solucionar os problemas, había que descubrir e potenciar as fortalezas. A gran altura dos bloques xera unha gran densidade edificatoria, o que favorece á concentración. Isto permite ter servizos e comercio de proximidade, ao que hai que sumarlle a presenza dun río que o rodea. Así, os habitantes poden facer vida a pé e desfrutar do medio natural en pouca distancia. A saúde da poboación sería o enfoque. Os fíos xa estaban, tan só había que tecer. O que necesitaba a vila era evidenciar o que xa tiña e potencialo. A protagonista da estratexia foi a xente maior. Así, as actuacións encamiñáronse a facerlle a vida máis agradábel aos máis vulnerábeis da sociedade. O seu lema era: se é bo para os maiores, é bo para todos. Os fondos obtidos da Unión Europea foron encamiñados á rehabilitación, á mellora da mobilidade e á rexeneración do espazo público. Estes arquitectos non fixeron os proxectos, encargáronse de algo tan complexo ou máis: definir o que hai que facer. Logo, con esa base, cada proxecto foi desenvolvido por diferentes equipos de profesionais de recoñecido prestixio. Nun tempo de avellentamento e perda de poboación, ferramentas como o PXOM, que moitas veces está soamente pensado para medrar, non son útiles a curto prazo. Estamos ás portas dun tempo no que o habitual será rehabilitar espazos, potenciando o que xa se ten, como no caso de Ponteareas. Mais estes procesos urbanísticos son longos e complexos e precisan de apoio político. "Todo depende da valentía política final. O documento de por si non é suficiente para a transformación dunha cidade. É unha base na que se pode apoiar. Neste caso tivemos a confianza do equipo de goberno para desenvolvelo, posto que ás veces estes documentos quedan nun caixón" recoñece o estudio MMasa. Anterior ao traballo de Ponteareas, e pioneiro en Galiza destes procesos, foi a iniciativa da Cidade dos Barrios da Coruña. Neste proxecto coordinaron un equipo multidisciplinar que lle achegaba unha mirada alternativa á cidade. Durante o período de redacción do actual PXOM estudaron a cidade barrio a barrio, apoiados no traballo de diferentes equipos. Esa iniciativa foi unha aprendizaxe e base para a estratexia de Ponteareas. Dez anos despois do traballo dos barrios, o concello da Coruña encargoulles o estudo da cidade vella para desenvolver nunha estratexia urbana. Deseñaron o Plan de Revitalización da Cidade Vella. Neste caso o enfoque é o fomento da rehabilitación de vivenda, para recuperar o dinamismo da zona. Para o desenvolvemento do proxecto baseáronse no estudo dos datos, onde sorprende a polarización. Conviven as grandes fortunas da cidade con zonas onde a media non chega a 500€ ao mes. Rúas con poboación moi avellentada convivindo con zonas vinculadas ao lecer. Así, o urbanismo debe ser unha ferramenta de progreso que funcione como igualador, gañando unha cidade máis sá para todas e todos, independentemente da renda. Ao tempo que a da Coruña están a desenvolver estratexias en Tui, Combarro ou Monteporreiro. Da cidade ao detalle O seu traballo sobre a cidade tamén ten unha manifestación concreta. Tamén fan edificios. Mais cando constrúen non perden o enfoque urbanístico. Exemplo disto son as vivendas sociais no barrio de Cambeses de Vigo. Por desgraza, é frecuente que o urbanismo da cidade reserve para o uso público as peores parcelas. Este era o caso das 36 vivendas, que tiñan que construírse nun terreo cunha forte pendente. Inicialmente, estaba previsto facer un bloque pechado en 4 plataformas. O estudio loitou ante a administración para darlle un enfoque máis urbano ao proxecto e así a cidade gañou unha nova praza. Organizaron o edificio ao redor dese espazo que se abre á cidade. Un lugar privado pero de uso público. Esta praza constitúe o corazón do edifico pensado para xerar un lugar de convivencia. As vivendas van ser habitadas por persoas de 15 nacionalidades diferentes e este tipo de espazos favorecen o encontro e entendemento dos veciños, favorecendo a integración. Cambeses é un barrio en desenvolvemento na cidade, aínda que conta con parte de tecido de orixe rural, onde este tipo de lugares eran habituais. Patricia e Luciano inspiráronse nas aldeas onde os veciños saían falar baixo a sombra da viña, lugares privados pero de convivencia, unha boa maneira de facer cidade e comunidade. A vivenda experimental 'Bubble'. Desprazados A vivenda é unha necesidade básica do ser humano e nos territorios en conflito é un gran problema. Guerras ou catástrofes naturais producen desprazamentos de poboación ao longo do mundo, que precisan dun teito. Nas fronteiras dos países en conflito nacen cidades improvisadas onde chegan a acumular a poboación da Coruña nun só ano. MMasa levan tempo traballando e estudando a vivenda e cooperando en lugares en conflito. Comezaron desenvolvendo un prototipo en 2008 cunha casa que se puidera gardar nunha maleta. A vivenda Bubble era un experimento para facer unha casa mínima transportable, e instalable en lugares en desuso das cidades. Esta obra chamou a atención da comunidade internacional e convidáronos a participar na xestión dos desprazados no terremoto de Chile. A partir de aí Patricia Muñiz dedicarase en profundidade ao tema, estudando e traballando nos principais focos de refuxiados. Estivo en Xordania e no Líbano, país onde os refuxiados chegaron a ser unha quinta parte da poboación. Tamén visitou Grecia seguindo aos desprazados da guerra de Siria. En 2017 doutórase recollendo toda a experiencia acumulada nas visitas aos campos de refuxiados. O seu traballo está especializado nas vivendas prefabricadas transicionais. Centrouse en estudar aquelas vivendas que se lle asignan a unha familia desprazada, destinadas a ser ocupadas un máximo de cinco anos, antes de atoparlle un fogar definitivo. En breve irá a Polonia a cooperar no aloxamento dos desprazados ucraínos.