Materia Viva: Salgado e Liñares

No concello de Ames atópase a vila de Bertamiráns. Alí, a 10 quilómetros de Compostela, decidiron colocar o seu estudio Salgado e Liñares, no baixo dun edificio proxectado por eles mesmos. Sitúanse nun punto estratéxico, próximo a Outes, Noia ou Compostela, onde concentran a maioría das súas obras. O equipo está encabezado por dous arquitectos (Alfonso Salgado e Francisco Liñares) e un enxeñeiro (Manuel Liñares). Contan ademais cun nutrido conxunto de profesionais, entre os que se atopan os arquitectos Carla Agra, Jaime Novoa, Abraham Viqueira, Carlos Lousame e Marcos Beiras; o aparellador Castor Campos e o enxeñeiro Miguel Raposo. Os anos máis duros da crise supuxeron unha redución importante de traballo, o que significou menos ingresos e tamén máis tempo para pensar. O día a día do traballo pode absorberte na resolución dos problemas cotiás, obrigado a apagar lumes cando aparecen, pero sen tempo para reflexionar. A redución de actividade axudou a este estudio a cavilar sobre a forma de construír contemporánea. Paráronse a pensar se edificar como hai 100 anos ten sentido no mundo actual. Como se vai vivir no século XXI en edificios pensados como no XX ou mesmo no XIX? De aí naceu a súa investigación sobre a construción modular e a experimentación con materiais naturais. Poñendo fileiras de pedra sobre pedra é como se construíu desde comezos da historia. Un muro e un tellado protexían do frío, da chuvia e do vento. Mais agora, como usuarias pedimos moito máis dos edificios. Precisamos electricidade, auga corrente, calefacción e outras instalacións. No sistema tradicional fanse buratos nos muros para aloxar todos os cables e tubos. A cuestión de construír muros, facerlles furados e logo tapalos, supón un contrasentido para os integrantes deste estudio, que ven necesario incorporar todos os elementos dunha soa vez, para o cal o camiño é a prefabricación e a montaxe. Desta maneira prodúcese a elaboración das pezas (muros, tabiques ou cubertas) en fábrica, nunha contorna controlada, e logo lévanse á obra e móntanse, como se fose un moble. Así, estrutura, illamento, instalación e acabado exterior pénsanse como nunha unidade. As vantaxes deste sistema residen na velocidade de execución, as construcións xa non demoran anos (tan só hai que montar en obra) e na posibilidade da creación seriada (a fábrica pode replicar as pezas). A seriación abre a porta a construír en cadea, ao igual que cun produto de consumo máis. Isto supón unha revolución, pois abarataría o prezo dun ben básico como é a vivenda, facéndoo máis accesíbel. Construción modular Moito se ten teorizado sobre a construción modular, aínda que ás veces queda só en ideas. Porén, este estudio converteunas en realidade. En 2010, en plena crise, proxectaron un conxunto de vivendas en Covas (Ames) baseadas no sistema ADDOMO, unha demostración das posibilidades do sistema modular. Foron oito casas feitas por pezas nun obradoiro que logo se montaron na obra, como un crebacabezas a tamaño real. Aínda que comparten sistema modular de catro por catro metros, cada vivenda adáptase á parcela e ás necesidades das persoas residentes, quer en forma quer en tipo de fachada. Destaca a súa implantación no territorio, onde contan cunha parcela propia, aínda que algunhas non teñen peche ou este é baixiño, permitindo que a veciñanza comparta (visualmente) o espazo propio coa comunidade, o oposto á típica urbanización pechada onde cadaquén se encerra nos seus dominios. A confianza neste sistema foi tal que mesmo un dos arquitectos decidiu facer dunha destas casas o seu fogar. Salgado e Liñares continuaron traballando nas posibilidades da prefabricación no seu proxecto máis coñecido: as cabanas do bosque. O cliente, Do Artesanato, quería ofrecer un aloxamento especial, que lle achegase algo máis á clientela: unha experiencia única. Para as primeiras cabanas contábase cunha parcela nun bosque en Outes e os arquitectos decidiron situarse na natureza intentando alterala o menos posíbel, de aí que se eleve do chan, mantendo a contorna inalterada, apoiándose sobre uns finos piares de madeira. Entre as árbores, no alto, montáronse os módulos prefabricados. Fixéronse as pezas nun obradoiro, transportáronse e colocáronse, coa dificultade engadida de izalas entre os troncos das árbores. A vivenda é un dereito pero ao que moi pouca xente ten acceso. A modulación naceu para democratizar a vivenda, para facer vivendas auto-construíbeis A madeira é o material dominante no proxecto. O exterior é de táboas recicladas de batea e o interior, tamén de madeira, ten un ton máis claro e acolledor. As cabanas contan con todas as comodidades dun aloxamento actual, pero en contacto coa natureza. O éxito das primeiras edificacións do Barranco serviu para seguir desenvolvendo o sistema en novas localizacións, como as cabanas de Broña ou Albeida. A idea retrotráete á infancia e as cabanas sobre as árbores que todos soñabamos ter, ou á historia do Barón Rampante de Italo Calvino, que subiu ás árbores e nunca máis volveu pisar o chan. Alí viviu facendo o seu fogar nas copas máis altas, desde onde contemplaba a vida de maneira diferente. A madeira estase a converter no material protagonista das últimas obras do estudio, como é o caso da Casa da Cotona. En colaboración co centro de deseño Cenlitrosmetrocadrado proxectaron a rehabilitación dunha vivenda tradicional, na que combinan a restauración de partes coa reinterpretación en clave contemporánea do espazo doméstico. No proxecto tómase a complexa decisión de escoller que manter e que volver facer, para conservar un equilibrio entre a memoria do lugar e as novas necesidades das habitantes. A madeira posibilita combinar partes tradicionais e espazos novos cun mesmo material. Espazo público O outro grande alicerce do estudio é o de repensar lugares colectivos, o espazo público, sobre o que camiñamos habitualmente. Cando isto está ben feito non reparamos nel, posto que simplemente nos fai a vida máis cómoda. Cando as cousas están ben parece que levan aí toda a vida, como é o caso da intervención da Chaínza, en Noia. A intervención consiste en repensar o lugar, quitándolle protagonismo ao automóbil e mellorando o espazo público e un lavadoiro aínda en uso. Cambiouse o asfalto por un empedrado. Recuperouse e déuselle continuidade ás marxes da ponte. O lavadoiro gañou o esplendor perdido, substituíndo o tellado deteriorado por un novo de lousas de granito que o dotaron de máis luz e amplitude. A obra ten un aire de renovación, se ben pasa desapercibida. A intervención na praza do Curro de Noia requiría tamén dun cariño especial. Os anos foron desdebuxando a praza, nunha mestura de pavimentos de diferentes épocas e un fluxo confuso de vehículos e persoas. O traballo consistiu en ordenar eses fluxos e dotar todo o espazo dun pavimento que lle dese unidade. Contábase cunha serie de lousas de granito a reutilizar, mais como non eran suficientes para usar en todo o terreo, cortáronse obtendo dúas caras lisas para integrar nun pavimento de formigón branco, que permitiría unificar toda a intervención. Dada a complexidade da praza, debuxáronse as pedras do pavimento unha a unha, posto que cada encontro entre materiais era único. Deste modo deseñáronse pavimentos de granito e formigón con pedras cortadas en simetría, que recordan as famosas laudas da vila. As transformacións do espazo público poden cambiar a forma na que nos relacionamos coa cidade, para ben ou para mal. O cambio dos sumidoiros da rúa Raxoi de Compostela no franquismo trocou a maneira de chegar ao Obradoiro. Así, a partir dos anos 50 a entrada era brusca, diferente á forma histórica de arribar, moito máis devagar. Salgado e Liñares, despois de estudar a documentación histórica, proxectaron unha nova escaleira para a rúa, moito máis tendida e cómoda que retornar a aquela vella usanza que en tempos foi un dos principais camiños de acceso á praza da Catedral. Os novos chanzos de granito pasan completamente desapercibidos, non hai interese nos arquitectos en "deixar pegada", a prioridade era a integración.