Libros diversos

Xamais habitaremos unha sociedade xusta e igualitaria se non somos conscientes da invisibilidade e o ostracismo ao que son condenadas aínda a día de hoxe moitas persoas. En pleno século XXI, a sociedade segue a cuestionar os dereitos humanos, e ante iso, temos a obriga de reivindicar a igualdade e a xustiza. O 28 de xuño conmemóranse en todo o mundo as revoltas de Stonewall no Greenwich Village de Nova York en 1969, acontecemento que supuxo o nacemento do movemento de liberación gai, lésbico, transexual e bisexual, e que se celebra internacionalmente como o Día do Orgullo LGBTIQ+. Esta conmemoración naceu da rebelión cidadá contra a inxustiza, a discriminación, e a constante persecución social e policial, e deu orixe a un movemento polos dereitos sexuais en todo o mundo. E cada ano, seguimos descubrindo que o camiño é longo, e que as ameazas de retroceder supoñen unha espada de Damocles difícil de derrubar. Ante a barbarie, os libros eríxense como unha luz, pois ofrecen a posibilidade de ollar outras realidades, de visibilizar situacións e personaxes que desde sempre viñeron existindo pero que nas manifestacións artísticas ficaban moitas veces ausentes. Os últimos anos, tamén parello a estas ameazas dos sectores da dereita e da ultradereita, as editoras están na retagarda lanzando aos andeis das librarías ensaios, novelas, poemarios, e literatura infantil e xuvenil que sementan esperanza en forma de diversidade. A nosa literatura non é allea a este proceso, e por iso recompilamos nesta reportaxe unha pequena mostra de obras que viron a luz nos últimos anos, cun afán de ofrecer referentes e de contar algunhas cousas case por primeira vez en forma de palabras. Desde o ensaio, para coñecer de que falamos O mellor que podemos facer sempre que queiramos coñecer máis sobre un tema é acudir ao ensaio, e precisamente a editorial Xerais vén de tirar do prelo A defunción dos sexos. Disidentes sexuais na Galiza contemporánea. Neste libro, Daniela Ferrández Pérez, valenciana de nacemento e galega de adopción, recompila historias e memorias de persoas que viviron alén da norma sexual na Galiza dos últimos cento cincuenta anos. Tal e como conta a historiadora na introdución, "hai cen anos, recoñecer e aceptar a existencia da diversidade sexual e de xénero abría unha gran fenda no discurso obrigatorio, polo que as disidentes foron perseguidas e apartadas, relegadas ás marxes, apresadas durante décadas". E iso foi así até que, como conta, "os disidentes sexuais comezaron a conectarse entre si, a formar comunidade, e máis tarde, colectivo". E por iso, este libro é unha viaxe, por veces dura pero moi necesaria, para ter consciencia da historia, na que se explican as varias etapas polas que atravesaron as persoas disidentes desde o 1875. Así, a autora comeza examinando unha primeira etapa, até o 1936, na que fala dos invertidos na Galiza de hai un século, e aí reserva un papel para o Entroido, a manifestación cultural na que comezaron a deixarse ver as persoas que non se identificaban co xénero de nacemento. Xa na segunda etapa, entre os anos 1936 e 1977, aparece a pantasma do franquismo, que converte a loita nun "camiño de pedras para a disidencia sexual", e cando se endurecen as penas carcerarias e as multas para as persoas que se afastaban dos ideais do réxime e que defendían a súa liberdade sexual e persoal. Tras eses anos escuros, a partir do 1977 aparecen os primeiros colectivos que xeran comunidade e ofrecen refuxios seguros. A memoria LGTBIQA+ entra nos museos de Lugo O libro céntrase en falar dalgúns deles, como a Fronte de Liberación Homosexual Galega, a Coordinadora de Colectivos Gai de Galiza, ou as travestis de Vigo. A autora aproveita os capítulos finais do libro para achegarnos de forma individual o que foi o movemento lésbico na década dos oitenta, e tamén de que forma se defenderon as persoas trans nun mundo que non ía tan rápido. O libro eríxese, pois, coma un imprescindíbel para quen queira achegarse ao que foi a realidade das disidentes sexuais no país, unha tarefa sistematizada na que a autora empregou moitísima bibliografía escrita, prensa pero tamén testemuños orais, como os de Laura Bugalho, Trinidad Falcés, Sesé Canitrot e Soledad Reaño, Nanina Santos, Pablo Andrade, Aurora X e Braulio Vilariño. Outro dos libros de cabeceira para coñecer máis do que é a historia e o que se está facendo desde o movemento LGBTIQ+ é Nxs, xs inadaptadxs. Representaçoes, desejos e histórias LGBTIQ na Galiza, unha obra colectiva que publicou no 2020 Através Editora despois dun proceso de micro mecenado no que acadou os apoios necesarios. Como ben salienta Daniel Amarelo no limiar desta edición, "o sentido é o de mapear a diversidade sexual e genérica galega, nas suas diferentes materializaçoes e teorizaçoes. Nesta paragem commun, recebemos ativistas, escritorxs, académicxs, médicxs, jornalistas, artistas, professorxs, etc, e empreendemos uma viagem pola cartografia do corpo andrógino em que habitamos". Despois desta introdución, topamos cun artigo de María Xesús Nogueira, no que se nos fala da representación das identidades sexuais non normativas na literatura galega contemporánea, no que se constata o nacemento de propostas que tratan a diversidade nos últimos tempos, pero cunha crítica que aínda anda un pouco perdida nalgúns momentos. Seguimos cunha reflexión de Xosé M. Buxán Bran sobre a teoría queer e a súa manifestación na arte galega contemporánea, na que se destacan mestrxs que experimentan neste terreo e obras artísticas que reflicten a diversidade. E xa a continuación, leremos outras propostas, todas elas ben interesantes e frutíferas, sobre a dramaturxia queer e o movemento contestatario estético, da man de Afonso Becerra, os travestismos nos espazos escénicos, por Gena Baamonde, o tratamento informativo das identidades LGBTIQ+, por Candela Barro, a identidade e a orientación de xénero desde o mundo de vista científico, por Iria Veiga, a visibilidade lésbica e a docencia queer, por Ana Ojea, a importancia da comunidade nas experiencias trans, por Xácia Ceive, o cruising na Galiza, por Danny Barreto, a historia detrás da revista O aturujo galego, por Antón Lopo etc. Alén destes estudos, tamén atopamos dez relatos diversos escritos por Carlos Callón e unha breve referencia ao traballo que levan a cabo colectivos e asociacións coma Arelas, Nós Mesmas ou Coletivo Agrocuir da Ulhoa. Neste libro, que se pode ler coma unha guía infinita coa que aprender e concienciarse, destaca moito a coidada edición, con imaxes e ilustracións que acompañan os textos e axudan a visibilizar todo o que se fai na Galiza no campo da diversidade afectivo–sexual. Amais diso, todos os textos están escritos en galego reintegrado, o que axuda a buscar esa linguaxe propia coa que as persoas LGBTIQ reivindican para expresarse e escribírense a si mesmas. A transmatria e os campos de plumas, a poesía que loita "Nunca deberas esquecer esa memoria / crer que as vitorias se constrúen elas soas / pensar que as conquistas xa ficaron. / Vai sendo hora de lembrarmos os elos da liñaxe, / os triángulos malditos. / As bágoas malditas por amar". Daniel Asorey é un dos poetas actuais que máis reivindica nos seus libros o dereito á identidade das persoas e a non ficar calades. No 2019 publicou Transmatria (Xerais), un poemario co que gañou o XXI Premio Johan Carballeira de Poesía do Concello de Bueu, e que foi escrito, como el ten comentado, coa carraxe a flor de pel. Transmatria lembra o valor da sociedade desposuída e contén unha mensaxe ateigada de rebeldía, insubmisión, vitalidade e futuro, Este camiño seguiuno despois, en 2021, cando se publicou Contra natura (Deputación da Coruña), unha obra que lle mereceu o Premio Miguel González Garcés de Poesía en 2020. Os dous poemarios relaciónanse moi intimamente, de xeito que ben poderían ser un continuum, cuns versos nos que a loita e a reivindicación son as características principais. E desde a contemporaneidade facemos unha viaxe pola historia da man de Jesús Castro Yáñez, poeta da Pastoriza que se encargou de traducir e antologar Campo de plumas. Poemas LGBT+ para a mocidade dende a Antigüidade ata hoxe (Sushi Books, 2021). Buscando dialogar coas persoas máis novas, este libro recompila creacións de Safo, Catulo, Sor Juana Inés de la Cruz, Wu Tsao, Emily Dickinson, Walt Whitman, Konstantinos Kavafis, Federico García Lorca, Gloria Fuertes, María-Mercè Marçal, Mary Jean Chan, Pat Parker, Jane Jordan etc. En todas elas, a pesar da diferenza de épocas, está presente a reflexión arredor da identidade, polo que conseguen achegar moitos dos debates de hoxe ás novas xeracións. Castro Yáñez anímanos no limiar cunha forma do máis orixinal: "Non sei se viñas acompañando a alguén ou se acaso viches no horizonte unha festa e quixeches participar. Aproveita, xa que mollaches os pés. Quedou bo día para mergullarse". Crear referentes desde a LIX As persoas máis novas, mozas e cativas, son o presente e o futuro e por iso é importante que teñan dispoñíbeis historias que lles ofrezan referentes diversos, porque como se adoita dicir, o que non se nomea, non existe. Neste sentido, o ensino é a grande esperanza, e aí, xa existen mestras e mestres que traballan con libros que falan doutras formas de ser e de estar no mundo que antes non se tiñan en conta. Un destes libros é Identidade (Galaxia, 2021), unha historia persoal escrita en forma de teatro por Nee Barros Fernández (que nas redes se coñece como @neeumatiko) e que trata os complexos temas da liberdade, a necesidade de ser e, como ben di o propio título, a identidade. Baixo a forma do teatro, este texto breve aborda a transexualidade e faino dunha forma moi persoal e cunha linguaxe que chega ás novas xeracións. É, polo tanto, unha proposta pioneira, pois na literatura galega existen poucos textos que traten con certa valentía esta temática, e que o fagan desde o terreo da experiencia. Identidade defínese coma un libro de forte compoñente política, supón un posicionamento claro ante o mundo, e reclama unha loita para que as persoas sexan sempre escoitadas e tratadas desde a súa diversidade. Sobre o mundo da transexualidade tamén contamos con 22 segundos (Xerais, 2017), unha exitosa historia creada por Eva Mejuto, un relato no que se conta en primeira persoa sucesos da infancia e da adolescencia dun mozo transexual que, desde ben cativo, sabe que a súa identidade de xénero non coincide co sexo que lle asignaron ao nacer. Até que o seu avó lle di un día que "o que non se di é como se non existira", Álex só vivira de portas cara dentro, e decatouse de que "xa era hora de existir". Neste sentido, a autora pontevedresa constrúe unha historia coa que as persoas máis mozas empatizan debido ao emprego das redes sociais e da novas tecnoloxías. Eva Mejuto: "As entrevistadas resaltan que, malia os avances, a igualdade do colectivo LGTBIQA non é real" Eli Ríos escribiu en 2018 DX (Urco Editora), unha novela de ciencia ficción distópica, na que atopamos dous personaxes dos que non se identifica o seu xénero, unha característica buscada pola autora co obxectivo de facer reflexionar o lectorado arredor dos estereotipos. A través de Andre e Morgan, a autora vainos levando da man, con capítulos breves que incitan á acción, para presentarnos unha situación do máis alegórica sobre o mundo actual, no que a ciencia se pon sempre ao lado do diñeiro e poucas veces ten en conta as persoas e os seus desexos. A novela torna, pois, nunha deconstrución destes dous personaxes que deben axudarse nunha situación límite que se desenvolve no ano 2030 pero que ben podería ser no presente. Xa no terreo máis da literatura infantil, destacamos Monstro rosa (Apila Ediciones) unha proposta de Olga de Dios que mereceu, entre outros, o Golden Pinwheel Award 2013 e o Premio Apila 1ª impresión 2013. Nel cóntasenos o camiño que percorre o personaxe de "Monstro rosa", que non é aceptado pola sociedade por ser máis grande que os demais. Non pode entrar na súa casa nin xogar cos outros, pero aínda así tenta ser feliz. Até que un día chega a un lugar onde "si saía o Sol, ás veces chovía e tamén outras veces víase o arco da vella". O libro conta cunha forte compoñente visual, e como a mesma autora destaca "creei ilustracións dixitais coa frescura e soltura dos debuxos sobre papel. Tamén me interesaba simular as técnicas máis utilizadas pola infancia como é o rotulador ou as ceras sobre papel".