Jorge Salgado. Territorio próximo

A patria máis prezada é a infancia, di o arquitecto. Os recordos gozosos dunha época feliz agroman ao rememorar as súas orixes. Naceu nunha aldea moi próxima ao río Eume, ao seu paso polo concello de Cabanas. Alí, o seu pai tiña un taller de carpintería onde facía modelos de madeira das hélices do barcos de Ferrol. A súa nenez transcorreu entre madeiras, debuxos a lapis no taller, as historias e lendas contadas polos avós, a escola en Pontedeume a os recreos no adro da igrexa de Santiago. Ese proceso ten como contexto un territorio e un val desenvolvido ao redor do río. O futuro arquitecto viviu intensamente unha paisaxe, aprendendo o nome de cada lugar, camiño e cruce. Ao medrar tivo que deixar a súa contorna para ir á Coruña. Tal como de neno cruzaba a ponte de pedra para ir á escola, de maior cruza a ponte de ferro para ir estudar arquitectura. Durante a carreira danlle clase referentes da profesión como Andrés Fernández-Albalat, Manuel Gallego Jorreto ou Alberto Noguerol. Aínda que algunhas das experiencias que máis fonda pegada deixaron nel foron as viaxes de estudos. En 1987 a Porto e dous anos máis tarde por Holanda. Xunto cos seus compañeiros estuda de primeira man o facer doutros arquitectos e descobre outras paisaxes. Rematada a carreira volta á casa e decide abrir o seu estudio na paisaxe que o viu nacer. Ir a unha gran cidade seguramente lle daría máis visibilidade e clientes pero intencionadamente exerce desde Pontedeume. O arquitecto non escolle o territorio polo rédito que poida obter del, ao revés, traballa desde ese lugar para cambialo. Salgado aséntase nunha terra á que está vinculado cultural e emocionalmente, e que coñece. Exerce o oficio mediante pequenos proxectos encamiñados a mellorar a súa contorna e país. Alén da calidade da arquitectura construída, o enfoque do arquitecto é máis ambicioso: “A miña primeira preocupación é o territorio. Non é facer só unha casiña ben feita, tamén é importante o que sucede ao redor. Hai que ter a mirada posta máis lonxe. Construíuse moi mal nas últimas décadas. Dá pena ver que nun núcleo rural o único edificio con licenza municipal é o máis inapropiado. Antes, con poucos recursos e sen practicamente normas facíanse as cousas con máis cabeza e ben resoltas. Esa filosofía é a que trato de aplicar no estudio, sen grandes proxectos, pero entendendo onde se está a traballar. Levo 30 anos exercendo no mesmo sitio, polo menos teño claro o que non se debe facer”. Aínda que a maioría das súas obras están localizadas na súa comarca, desde o seu pequeno estudio de Pontedeume tamén ten transformado outros lugares. Xunto ao seu equipo vén de gañar o concurso para a Panificadora de Vigo, o edificio na antiga estación de autobuses de Santiago ou a rehabilitación dun palacio en Santander. Desde a paisaxe Nunha exposición en Pontedeume o arquitecto coñece a un escultor e ao pouco bromean coa idea de que no futuro faralle a súa casa. Pasan os anos, e o escultor e a súa parella que vivían en Jerez mercan unha parcela preto do Cabo Prior en Ferrol. O arquitecto foi ata Andalucía a explicarlles as ideas do proxecto. Xuntos marcaron sobre a area da praia a distribución da vivenda, así naceu o encargo. A vivenda tiña un orzamento moi limitado e unhas necesidades moi sinxelas: unha pequena casa ao tempo que taller de escultura. Salgado aproveitou o proxecto para facer un volume mínimo que non perturbara a paisaxe. A casa é un sinxelo prisma branco que se pecha ao camiño e aos fortes ventos, ao tempo que se abre ás vistas do cabo. Os espazos interiores son xustos mais con grandes ocos, como miradoiros sobre a paisaxe, fan que a sensación sexa de amplitude. Próxima ao parque das Fragas do Eume encargáronlle a Salgado a rehabilitación dunha casa tradicional en ruínas como vivenda de fin de semana. Fora una casa de labregos que traballaban as terras do mosteiro de Caaveiro, da que só quedaban en pé os muros perimetrais. Ademais de recuperar a vivenda, o proxecto tiña que paliar a falta de luz natural. Recuperou os niveis existentes na vivenda e os elementos tradicionais como a lareira. Para o problema lumínico, fixéronse pequenas aperturas en fachada e na cuberta para gañar luz, unha das novas fiestras ilumina á mesa do comedor. Os materiais empregados no exterior foron madeira de castiñeiro para as fiestras e zinc na cuberta. Na parcela mantivéronse as árbores vellas e plantáronse novas, para que a vivenda pase inadvertida dentro da paisaxe. Escala urbana O respecto ao territorio de Jorge Salgado Cortizas non só o exerce no mundo rural, tamén no urbano hai valores importantes a manter. Un deles é a escala, a relación do tamaño das cousas. Exemplo disto é o proxecto dunhas vivendas en fileira en Mugardos. A Consellería de Vivenda encargáralle unhas vivendas sociais no barrio de Santa Lucía, barrio humilde composto por casas de dúas plantas. O concello permitía construír tres plantas e baixo cuberta, polo que o novo volume estaría fóra da escala respecto ás casas da contorna. O arquitecto convenceu á administración de reducir o número e a altura das casas, a cambio de manter as características do barrio. Serán nove vivendas en fileira e un equipamento público o que finalmente se constrúa. Aproveitando ao máximo a parcela, as vivendas son moi estreitas e en dúplex, así todas as vivendas contan con dupla orientación, o que lles permite regular de forma natural a ventilación do interior. No centro de cada vivenda está a escaleira, iluminada por un lucernario en cuberta. A entrada ás vivendas prodúcese mediante un espazo común peonil e con zona verde. Está previsto que este espazo sexa o lugar de xogo dos nenos dos veciños, protexidos do tráfico da rúa. Para rematar o edificio, a esquina curva ocúpaa un equipamento público. O edificio podería recordar ao barrio de Kiefhoek, do arquitecto holandés Oud, que seguramente permanecía no inconsciente do arquitecto desde aquela viaxe de estudos de mozo. Moi próxima ao estudio do arquitecto, en Pontedeume, unha curmá encárgalle a rehabilitación dunha vivenda do casco vello para uso vacacional. Esta era unha humilde casa mariñeira moi estreita, do ancho dun remo. O interior atopábase moi deteriorado polo que tivo que baleirarse por completo, para construír un novo forxado de madeira. Aproveitáronse os muros de pedra existentes. Dada a posición da vivenda, con vistas privilexiadas, déuselle “a volta”. Na parte baixa está a zona privada e na alta as zonas comúns da casa. Éntrase por un espazo limiar e logo ascéndese pola escaleira ata a última planta, onde se atopa o salón con vistas. Destaca o minucioso traballo de carpintería de madeira, algo moi presente antes nas vilas mariñeiras e que se foi perdendo co tempo. Esa perda é recuperábel en Pontedeume segundo Salgado que, co seu traballo, proxecto a proxecto, inténtao.