As habitacións propias da historia: unha ollada panorámica ás casas-museo galegas

O máis sobrecolledor ao entrar no terceiro andar da Casa-Museo Casares Quiroga, na Coruña, é a súa biblioteca de madeira baleira. Este lugar silencioso, salvo cando se presenta nela un libro ou actividade, foi noutra época unha sala ateigada de libros, diváns e, incluso, un pequeno laboratorio científico e de estudo da bioloxía. O lugar, saqueado, baleirado e ocupado na ditadura franquista, fora a sala de traballo do presidente do Goberno da Segunda República, Santiago Casares Quiroga, e da súa familia e servizo. Foi o domicilio que a logo recoñecida actriz de teatro e filla de Santiago, María Casares, plasmou nas súas vivencias en Residente Privilexiada, poñéndolle voz á memoria das paredes: "Da bonita e gran biblioteca encargábase cun verdadeiro amor a soñar, antes de pedilos, cos libros, as madeiras, as teas ou papeis, as marquetarías do chan, as luces, as longas mesas baixas de arquitecto, os diváns e até as fallebas que lle forxaban especialmente segundo os seus propios debuxos, non obstante estar toda a casa amoblada en estilo moderno [...] os bocais, as botellas, os tubos, as probetas, os microscopios, as lentes amoreadas…". Os pasamáns dos que fala a artista aínda cumpren a súa función, abrindo as ventás desde as que o visitante pode contemplar a estreita avenida de Panadeiras. Como a de Casares Quiroga, Galiza posúe numerosas casas-museo que son a escusa perfecta para a visita cultural, urbana ou rural, máis persoal encol das protagonistas da historia do país, desde as bibliotecas, o tinteiro e a pluma das escritoras até os despachos da política, pasando pola pintura e os estudos onde artistas lle puxeron cor ao mundo. "Ten longo percorrido grazas aos avatares políticos. A familia habitou a casa até 1936, data na que foi incautada no golpe de Estado. En 1938 entrégase á Cruz Vermella, a planta baixa alúgase a unha drogaría. A cesión definitiva da casa ao Estado faise no 41. O presidente da Cruz Vermella local era partidario de que a casa voltara á familia Casares, da que queda aquí Esther, a outra filla de Casares, que fixera a poxa máis alta pola casa. A Cruz Vermella estivo aquí até os 80, logo abandónase até os 90, cóllea despois un particular, un promotor inmobiliario, a quen o concello lle merca a casa e restáuraa", explica Bea Doldán, traballadora do museo. Na Casares-Quiroga podemos coñecer a historia detrás do espírito republicano e liberal da cidade, con escritos da época, obras de arte, elementos urbanos e vídeos e audios esparexidos nos diferentes cuartos, contando tamén cun pequeno e recortado xardín na parte traseira que, como sinala a propia María Casares, se atopa "amputada como está [a casa] do seu xardín, onde disque construíron vivendas de protección oficial". Esta casa-museo acolle, como todas as que aquí se mostran, diversas actividades culturais ao longo do ano, desde conferencias –destacan as de memoria histórica– até exposicións de pintura ou pequenos concertos programados nas Festas de María Pita. Na mesma cidade atopamos outras dúas casas dedicadas unha á nativa que botou o invasor inglés e outra a un pintor malagueño famoso, entre moitas obras hoxe universais da historia da arte, por agasallar pombas en panos nos seus derradeiros anos de gloria. María Pita e Pablo Picasso, respectivamente, posúen dous edificios inseridos en dous barrios característicos, o Ensanche e a Cidade Vella. A casa-museo de María Pita reproduce as condicións de vida nas que puido vivir a Mayor Fernández da Cámara Pita na época na que, segundo di a tradición, botou a armada inglesa da Coruña ao berro de "quen teña honra, que me siga!", así como unha planta dedicada á historia do Reino da Galiza nos séculos XV e XVI. No Ensanche está a casa onde un mozo Picasso comezou a pintar e a asistir á escola, o actual instituto Eusebio da Guarda, a uns poucos pasos da residencia. Este museo, inaugurado no ano 2002, posúe un andar no bloque onde se reproducen os cuartos de Picasso e a súa familia. A visitante poderá observar pendurados das paredes cadros e debuxos, até 33, das cales 4 son da autoría do pai do pintor, José Ruíz y Blasco e o resto do mozo Pablo Picasso, repartidos nun piso de habitacións "á italiana" con portas comunicantes as unhas coas outras e reprodución da decoración dunha casa burguesa de comezos do século XX. Estas tres casas-museo pódense visitar de terza feira a sábado de 11 a 13.30 horas e de 18 a 20 horas, os domingos e festivos de 12 a 14 horas. En Rianxo é a casa de Rafael Dieste a que xa comeza a ter actividade propia "Os museos son un servizo público para a sociedade, a xente que nos vén visitar é o sangue, é un privilexio", expón Xulia Santiso, conservadora e dinamizadora cultural da casa-museo Emilia Pardo Bazán, casa-museo que comparte sede coa Real Academia Galega (RAG) na rúa Tabernas da cidade herculina. "Non é tempo de descoñecela, é unha muller que non quedou nas marxes. Implicouse na vida, nun sistema masculinizado, a súa forza radica en que, aínda rodeada de xente que a vía estraña, chegou até nós". Hoxe consérvase como museo o segundo andar do edificio, aberto en 1981 e inaugurado de novo no ano 2003; nel expóñense vestidos, cartas, fotografías e recordos da propia escritora con fieis reproducións das estancias dunha casa señorial urbana da Galiza de finais do século XIX, coa "habitación propia" da escritora, unha sala con escribanía, documentos orixinais e luz amarelada con vistas á igrexa de Santiago. Durante as primaveras e veráns as estancias énchense de xente na Noite dos Museos e nas Festas de María Pita, onde teñen lugar obras de microteatro e danza, "incluso capoeira", remarca Santiso. A casa-museo pódese visitar de segunda a quinta feira de 9 a 14.15 horas e as sextas de 9 a 14.45 horas. A Casa da Matanza, en Padrón, posúe no seu xardín unha luz do verán galego que ben podería ter recollido o pintor Soutomaior, da cor do verde esmerilado e a do azul claro do ceo a quentar a pedra e abrollar polas súas ventás. Nesta casa podemos esculcar a negra sombra da poeta máis grande do país, os últimos compases da fidalguía galega e o renacemento da propia concepción da Galiza. Esta casa foi o lugar no que Rosalía de Castro pasou os seus derradeiros días até a súa morte en 1885. A súa historia contemporánea remóntase a 1947, ano de creación do Padroado Rosalía de Castro, co fin de restaurar a casa, algo que non se produciu até 1971, pasando a ser casa-museo no 72. No percorrido pola planta baixa, denominado "o perfil dunha sombra", a visitante pode achegarse á vida de Rosalía, autora de Cantares Gallegos e Follas Novas, e o seu lugar na imaxinería intelectual e estelar do país e, no primeiro andar, á vida típica dunha casa a medio camiño entre o mundo labrego e o fidalgo. En 1985 súmaselle á casa un Auditorio, con capacidade para 150 persoas e no ano 1999 créase nela o Centro de Estudos Rosalianos, cunha biblioteca propia e a organización de cursos, seminarios e até selo editorial. Pode visitar este fermoso lugar en horario de verán de terza feira a sábado de 10 a 14 e de 16 a 20 horas, os domingos de 10 a 13 horas. Casa-Museo Manuel María "A casa erguida con xisto e cantaría, / por obra dos avós, era fermosa. /Aí está: forte, firme, fachendosa, / chea de beleza, prestancia e harmonía". Imos a unha casa-museo recente, a do poeta Manuel María no concello de Outeiro de Rei. Aberta ao público no ano 2013, a casa é unha fiel reconstrución dunha vivenda chairega e é a sede da Fundación Manuel María. Reúne a biblioteca; un fondo artístico con pezas de Castelao, Urbano Lugrís, Carlos Maside, Laxeiro, Luís Seoane, Sucasas ou Felipe Senén; obxectos persoais e legado do poeta pegado á terra, do "labrego con algo de poeta" como diría a escritora e profesora Mercedes Queixas. Ten dispoñíbel a visita online e o seu horario xeral no verán é os sábados de 11 a 14 e de 16.30 a 19.30, coa posibilidade de concertar visitas guiadas a centros educativos e entidades mediante reserva previa. Subindo até Mondoñedo –a "cunquiña deleitosa" de Leiras Pulpeiro– podemos observar desde a casa-museo Álvaro Cunqueiro a cor terrácea da súa catedral e, detrás, a "Selva de Esmelle", o fogar imaxinario de Merlín e niño literario das creacións máis fantásticas do universal mindoniense. Inaugurada en 2019, o feito recente da súa apertura vai acompasado dunha intensísima e prolífica actividade cultural e editorial a cargo do seu coordinador de actividades e publicacións, Armando Requeixo: "O primeiro acto foi o 22 de decembro do ano pasado, a data de natalicio de Cunqueiro. Organizamos unha conferencia onde estivo César Cunqueiro, o seu fillo e tamén escritor, que falou da relación de Cunqueiro e o escritor José Lezama Vila. A conferencia converteuse nun libro que é a primeira entrega dos cadernos da casa-museo, a colección "Selva de Esmelle". Tamén sacamos un exemplar co discurso como "Cunqueiriano de honra" de Víctor Freixanes, un tríptico arredor da visita de Cunqueiro ao Castelo de Elsinor en Kronborg, Dinamarca, na colección "Papel de Color" e, contra finais deste ano, sacaremos outro exemplar", expón o crítico literario. Polos catro andares do museo percorremos a vida do xornalista e escritor, con especial detalle ao redor do propio tipo de construción da casa e ao contexto da época, cunha completa explicación audiovisual sobre Cunqueiro e o seu vencello con Mondoñedo xunto cunha "sala sensorial" onde se nos narra un extracto de Merlín e familia. Está aberta ao público de terza feira a domingo, de 10 a 14 horas e de 16 a 19. "Polas rúas dispersas / íamonos fechando / cada un dentro da súa alta-mar". Manuel Antonio no rueiro rianxeiro ou unha parte da Galiza vencellada á simbiose do mar co seu traballo, á costa. O poeta vangardista dos anos 20 posúe tamén unha casa que hoxe recolle a súa memoria na vila. Esta casa-museo é a primeira do proxecto "Academia Literaria de Rianxo" consistente na musealización e posta en valor das casas natais de Manuel Antonio, Rafael Dieste e Castelao. A fachada da casa resulta familiar, cun extenso balcón no terceiro andar e unhas vigas e fermosos teitos de madeira á vista no interior. O poeta do mar viviu nesta vivenda até os dous anos, mais voltou pasar breves estancias nela co paso do tempo. Aquí podemos pór os ollos nos escritos persoais, fotografías e móbeis dunha Galiza prerrepublicana onde a flor do galeguismo de antes da Guerra Civil compartía tempo e espazo, cunha especial atención ao contexto histórico e político do Rianxo de comezos do século XX. Abre ao público mediante cita previa. As casas-museo que están por vir En Rianxo é a casa de Rafael Dieste a que xa comeza a ter actividade propia, aínda nun proceso onde o seu alcalde, Adolfo Muíños, agarda implicación do resto de Administracións públicas como a Xunta da Galiza e da Deputación de Pontevedra: "Hoxe a casa pódese visitar, con parte do seu mobiliario orixinal, e unha parte dela converteuse nun auditorio, o que xa se lle dá uso. Recentemente acabamos de incorporar un fondo bibliográfico que consta de primeiras edicións de libros de Dieste, doados polo literato mexicano Gabriel Zaid, amigo do escritor rianxeiro". O inmóbel xa ten plan de musealización a cargo do deseñador Pepe Barro, autor dos deseños de casas-museo como a de Rosalía de Castro e a de Manuel Antonio. No concello de Curtis, pola súa banda, agardan inaugurar a futura Casa-Museo María Antonia Dans, unha das pintoras galegas máis relevantes de mediados do século XX, antes do remate desta lexislatura, segundo conta a súa concelleira de Igualdade, Educación e Cultura, Eva Lata: "De momento reformamos e puxemos a cuberta da casa para garantir a seguridade no interior. Queremos completala canto antes, estamos á espera de axudas da Xunta e da Deputación da Coruña", explica. No futuro, a antiga casa da pintora, vendida ao concello pola súa filla, a actriz Rosalía Dans, albergará, ademais do museo da autora, talleres de arte situados nos anexos do xardín, onde a artista tiña o seu estudio de traballo.