Goles económicos: o valor do fútbol de elite para as contas galegas

O autor Eduardo Galeano, un dos intelectuais e escritores que máis paixón demostrou ao longo da súa traxectoria profesional e vital polo fútbol, recoñecía que "o xogo tornou en espectáculo, con poucos protagonistas e moitos espectadores, fútbol para mirar, e o espectáculo tornou nun dos negocios máis lucrativos do mundo". É o trazo perfecto dunha pluma sublime para caracterizar a volta de 180 graos que protagonizou o chamado deporte rei —polo menos na vella Europa—, desde un espazo de ocio pseudo profesional até un negocio que move miles de millóns de euros ao ano e que supón unha porcentaxe nada desprezábel nas listas de ocupación. O deporte que xa é motor da xeración de riqueza en moitos lugares. E a Galiza non é allea a isto. O Celta, o Deportivo e o Lugo, como os tres equipos cento por cento profesionalizados e na elite futbolística estatal e, por ende, na europea, supoñen non só un recuncho de paixón en cada partido, senón máquinas de facer cartos que acaban por repercutir tamén na economía da contorna na que se sitúan: Vigo, A Coruña e Lugo. Do mesmo xeito que Ferrol é o polo naval do país ou Sanxenxo a capital do turismo de sol e praia, as urbes viguesa, coruñesa e lucense convértense durante todo o ano, e nomeadamente durante a campaña ligueira de outono, inverno e primavera, nos centros neurálxicos dun sector económico chamado fútbol profesional. Importante peso no PIB A análise Impacto económico, fiscal y social del fútbol profesional en España, realizada en decembro de 2018 pola auditora PricewaterhouseCoopers (PwC) para a Liga de Fútbol Profesional (LFP), detectou que o fútbol profesional na Galiza supón un impacto que chega até 1,14% do Produto Interior Bruto galego. Se o poñemos a carón doutros sectores, seguindo os datos do Instituto Galego de Estatística (IGE), o balompé colócase case á par de actividades empresariais máis tradicionais no país, como poden ser a cadea forestal e da madeira (1,9% do PIB), a pesca (2%), as ramas características do sector cultural (2,4%) ou a minaría (0,7%). As frías cifras poñen así contexto a un deporte que, aos poucos, pero de xeito imparábel, condicionou o desenvolvemento social, económico e profesional do século XX. E se nos últimos anos foi cando se fixo evidente o impacto no nivel empresarial, nos inicios da centuria foi a repercusión social a que empezou a construír as bases para o que sería o seu exitoso futuro. Porque desde que chegou á Galiza, o fútbol xa tivo unha seria alianza coa economía. A chegada, da man de traballadores británicos Todo parte de Bristol, no Reino Unido, e dun home chamado John Watkins Brett, fillo dun ebanista que deu polo empredemento e decidiu fundar a Eastern Telegraph Company, unha empresa dedicada á instalación de cable telegráfico subacuático. Desde as Illas Británicas a empresa chegou até Vigo, onde arribou no ano 1873 para unir a localidade inglesa de Porthcurno coa cidade olívica e esta con Lisboa. Nunha sorte de adianto do que sería a emigración dos galegos no principio do século XX, ou da globalización económica e o emprego sen barreiras do XXI, canda a empresa de John Watkins Brett chegaron numerosos técnicos e traballadores británicos que formaron na cidade olívica unha colonia cunha vida social moi marcada, e que se desenvolvía sobre todo arredor do Exiles Club, o Club dos Exiliados. Entre as actividades tradicionais que alí levaron a cabo, o mesmo que os galegos trasladaron a muiñeira a Bos Aires e o cocido a Nova Iorque, os empregados do cable realizaban nas rúas daquel Vigo un deporte típico no seu país de orixe, que consistía en dar patadas a un balón de coiro até lograr introducilo na portaría rival a maior cantidade de veces posíbel. O fútbol acababa de chegar a Galiza. E non só a Galiza, senón a toda a Península Ibérica, por onde comezaría a expandirse co paso do tempo. O emprendemento do cable xeraba así outra novidosa acción: o football. Un deporte doado e sen barreiras de entrada Desde aí, o balompé estendeuse de maneira exponencial, baseándose en que era un deporte sen apenas barreiras: só era preciso un espazo máis ou menos grande e dúas marcas para facer de portarías. A diferenza doutros deportes que precisaban para a súa práctica dun investimento importante —a bicicleta dos ciclistas, a raqueta dos tenistas, os paus dos golfistas—, o balón de trapo —que logo foi evolucionando até un artefacto profundamente tecnolóxico e no que se aplican os avances máis novidosos en canto a tecidos e descubrimentos físicos— conseguía un lugar até nas casas das crianzas máis pobres. A popularización chegaría de maneira case inmediata, e nin sequera feitos tan complexos e tráxicos como a propia Guerra Civil española conseguiron parala. De feito, o fútbol mesmo se converteu durante esta convulsa etapa nunha arma de loita. Como dicía o propio Eduardo Galeano, "o fútbol, metáfora da guerra, pode converterse, ás veces, en guerra de verdade". Así ocorreu cando Franco, co apoio loxístico de Hitler e Mussolini, bombardeou Euskal Herria. Un equipo chamado polo goberno vasco para realizar unha xira de partidos por Europa e pola Unión Soviética —no que estaban lendas como Irarragorri, Gorostiza, Zubieta ou Luís Regueiro— viviu lonxe da súa terra noticias como o dramático e sanguento ataque sobre Gernika. Atilano pena, economista da udc, di que o deporte "xera unha serie de efectos externos positivos que afectan o benestar do conxunto da poboación" Pero estes xogadores, malia o pesar que lles supoñía saber do sufrimento dos seus concidadáns, continuaron coa súa misión de levar o fútbol como arma fronte ás bombas. Até que xa estando na URSS recibiron a nova da caída de Bilbao en mans dos golpistas. Non lles quedou outra que permanecer no exilio, no que fixeron unha xira por América que os levaría a lugares como México, Cuba ou Arxentina, onde se amoreaba poboación escapada da represión franquista. Convertéronse en heroes. Só por darlle golpes a un balón. Pero é que o fútbol xa empezaba a ser algo máis que un simple deporte. Case un cento de anos despois, a República Islámica do Irán ten tamén heroínas grazas ao fútbol. En realidade, case mártires. Protestas externas e internas levaron nos últimos tempos os gobernantes a permitir que as mulleres puideran asistir aos estadios. O fútbol como elemento de liberdade e de liberación dunha sociedade puramente patriarcal. Malia as normas non escritas, pero acatadas pola maioría tras a revolución islámica de 1979, as mulleres do Irán quixeron ter no fútbol unha opción de escape. Nos últimos anos foron notorios os casos de mozas que se disfrazaban de nenos para accederen aos campos, algo que mesmo chegou a reflectir o cineasta Jafar Panahi na película Offside. Mais quen se converteu nun verdadeiro símbolo de revolta contra o estabelecido foi Sahar Khodayari. O ano pasado, aos seus 29 anos, a rapaza de azul inmolouse en Teherán ao saber que a ían encarcerar por entrar nun estadio para ver o Esteghlal, o seu equipo favorito. Unha industria xeradora de riqueza e emprego E desa importancia social é de onde parte a económica. Así se volven retroalimentar ambas até conseguir converter o fútbol en toda unha industria xeradora de emprego e de riqueza. Baseándonos na cifra da repercusión económica de PwC —1,14% do PIB—, os datos para as cidades galegas que teñen equipos na elite amosan o poderío exercido polo fútbol e o seu impacto. Así, en Vigo, xeraríanse anualmente, arredor de e xunto co deporte rei, 82,25 millóns de euros, ou o que é o mesmo, 285,74 euros por cada habitante. Na Coruña, malia levar o equipo un par de anos na segunda categoría, serían 308,66 euros os que se vencellarían ao fútbol por cada residente herculino, ou o que é o mesmo, un total de 74,40 millóns de euros. E Lugo, con menos habitantes, tamén ve no fútbol un xeito de xerar beneficios, con 264,20 euros por lucense e un total de 25,63 millóns de euros na súa economía. Segundo o profesor-doutor contratado da área de economía da Universidade da Coruña Atilano Pena, a xeración de riqueza nace da "relación cidade-club", que converte os equipos de fútbol nunha empresa como calquera outra, é dicir, nun activo social e económico no nivel local. Desta maneira, cada euro que aparece de riqueza no peto por cidadán supón tamén postos de traballo, xa ben asociados de maneira directa á práctica futbolística ou ben como un emprego indirecto arredor dos estadios e dos clubes. Desde os bares e restaurantes lindeiros cos campos de fútbol, até os autobuses urbanos e interurbanos e os aparcadoiros privados, pasando por hoteis, tendas de roupa deportiva e agasallos, librarías ou quiosques. E se os donos e traballadores destes negocios obteñen rendemento polo fútbol, os cartos do seu peto irán parar tamén a outros moitos sectores da súa contorna, iniciando así un círculo de beneficios. O pasado 1 de marzo celebrábase na cidade da Coruña o derbi interprovincial de Segunda División entre o Deportivo e o Lugo. Neste partido, ademais das miles de persoas que se achegan de maneira habitual a Riazor —onde gastan nos bares dos arredores, na Compañía de Tranvías, nos postos de caramelos e froitos secos, ou nas tendas de deportes—, estiveron presentes un millar de persoas procedentes da cidade lucense. Animados pola proximidade, fretáronse autobuses —co seu rendemento para diversas empresas de transportes— e chegaron á urbe herculina, na que gastaron, sobre todo, en hostalaría e restauración. Pero é que non só se moven cartos arredor do fútbol cando se xoga un partido. O deporte tamén é un feito destacado á hora de actos como mercar un novo televisor —como acontecera nos anos 60, coa popularización destes aparatos a raíz da celebración da voda entre Balduíno de Bélxica e Fabiola Mora en 1960, que disparou as vendas nas tendas de electrodomésticos—, de comprar os trebellos escolares das nenas cada mes de setembro ou de pensar nos agasallos do Nadal ou de aniversario. Elemento que combina os bens públicos e privados O experto economista da Universidade coruñesa Atilano Pena, caracteriza, deste xeito, cada partido de fútbol que se xoga como un elemento que "combina características de ben público e privado". Isto débese, explica o profesor, a que malia que en primeira instancia quen desfruta del son as persoas que pagan por presencialo, o certo é que asociados, "xéranse unha serie de efectos externos positivos que afectan o benestar do conxunto da poboación dun país". No mesmo sentido manifestábanse tanto a Cámara de Comercio de Vigo como o Colexio de Economistas de Pontevedra cando o Celta xogaba por última vez o ascenso, no ano 2012. Daquela, as estimacións da patronal sinalaban que o mero feito de que o conxunto celeste lograra subir a Primeira División xa tería un impacto próximo aos dez millóns de euros na cidade olívica durante a seguinte temporada. Para calculalo, os departamentos económicos baseábanse en que xa só con que 5.000 seguidores ao ano chegaran á cidade de Vigo para un partido —unha cifra máis que modesta, posto que significaría un desprazamento medio de pouco máis de duascentas seareiras—, e gastaran unha media de cen euros —entre restauración, hoteis, comercio e fórmulas turísticas varias—, a inxección económica que chegaría á cidade daría un bo pulo á riqueza olívica. De feito, a entidade cameral calculaba, ademais, que 30% do incremento orzamentario que se dá de maneira xenérica no caso dun equipo de fútbol que ascende de categoría até a máxima profesional repercutiría nos negocios que prestan servizos ou dan subministracións ao club. E é que, como dicía Eduardo Galeano, "a medida que o deporte se fixo industria, foise desterrando a beleza que nace da ledicia de xogar porque si".