Garantindo o futuro do galego

Calquera que observar os únicos datos oficiais actuais sobre uso do galego e a súa evolución, publicados cada cinco anos polo Instituto Galego de Estatística, decatarase inmediatamente da perda continuada de falantes e do avance da substitución da lingua galega pola española. Na evolución dos datos de uso por menores de 15 anos verá tamén como funciona a "harmonía" bilingüista, e como se van transferindo as porcentaxes: os puntos nos que cada ano baixan as persoas que declaran falar galego son practicamente os mesmos nos que soben as persoas que só falan castelán previo paso polas sucesivas fases intermedias. Porén, hai un dato significativo. Desde que se comezou a perguntar en 2003, aínda que moi paseniñamente, medran as persoas que declaran escreber sempre en galego. No último estudo publicado en 2019, eran o 16,64% fronte ao 14,52% de 2004, o 14,97% de 2009, e do 15,12 en 2014. Unha suba total do 16,6% para todo o período do que o 10,5 % corresponde ao comprendido entre 2013 e 2018. Evidentemente non abonda o crecemento do uso escrito para reverter unha tendencia negativa para o idioma promovida polo Estado desde hai centos de anos e acelerada nas últimas décadas. Este dato indica a enorme falta de correspondencia entre a lingua que se declara falar e a que se practica, cando menos, nun acto tan consciente e intencionado como o da escrita. Mais tamén é un dato esperanzador de termos en conta o ambiente adverso, a nula iniciativa pública para impulsar a normalización do galego, os límites de todo tipo para manter a práctica integral do seu uso, contra os que nengún poder público actúa. A pesar de todo isto, o número de persoas que reaxen para recuperar plenamente a nosa lingua aumenta. O galego sostense con moita precariedade e exclusivamente pola forza que a sociedade galega é capaz de demostrar a cada momento. Na Galiza non contamos con Goberno nen soporte institucional que acompañe. É a sociedade quen está a atenuar, en solitario, os efectos da desigualdade e de falta de liberdade plena para vivir en galego. Como se aplica a Lei de normalización cando as administracións públicas son as primeiras en a incumpriren ao non a empregar ou reducir o seu uso a letra clara, pequena e en cursiva? A que promoción se dedican cando vemos dirixentes públicos de primeiro nivel a empregar o castelán á mínima oportunidade? É normalizar o galego darlle unha categoría inferior á de lingua estranxeira no ensino? Que foi do Plan xeral de normalización da lingua galega, aprobado por unanimidade en 2004, con centos de accións destinadas a avanzar para a verdadeira normalidade e para a recuperación da súa visibilidade en todos os espazos públicos? De que oficialidade, de que dereito de uso, que disposición da lingua temos cando nas plataformas audiovisuais o catálogo global é de 25.872 títulos en español e outras linguas e só 25 en galego. Cando só o 0,4 dos xogos e xoguetes distribuídos no mercado en Galiza teñen algo en galego. Cando existen certames académicos financiados con diñeiro público que vetan a posibilidade de participación a quen non presentar en español os seus traballos. Cando a posibilidade de interlocución en galego co funcionariado está sometida á arbitrariedade. Cando o Servizo Galego de Saúde negou atención en galego en plena pandemia, vulnerando o dereito ao uso do galego mais tamén o dereito á saúde. Se isto non fose abondo, o galego continúa prohibido no ensino das matemáticas, a física e química e a tecnoloxía. Négaselle á mocidade galega o dereito ao coñecemento e ás competencias básicas na lingua do seu país, restrínxese a posibilidade de incorporación ao galego do 24% de mozos e mozas incapaces de o falaren. Mentres, a Xunta négase sequera a ouvir a única proposta que conta cun apoio amplo na comunidade educativa e que cumpre con todos os requisitos legais para garantir o ensino integramente en galego: a proposta feita pola Mesa pola Normalización Lingüística xunto ás principais organización sindicais do ensino, os movementos de renovación pedagóxica e as ANPA. Canto máis audíbel e visíbel sería o noso idioma só con que fose realmente lingua de calquera administración tanto no uso dos seus representantes e traballadores en exercicio das súas funcións como de calquera acción desenvolvida incluíndo os servizos privatizados? Sería enorme o efecto inmediato na posibilidade colectiva de uso do galego, só con que todas as administracións reclamasen pólizas de seguros, información, xestións bancarias, sinalética, contratos, ou se todas elas garantisen a presenza do galego para toda a actividade que depende directamente delas. No poder xudicial é ben elocuente o dato que proporcionou o Tribunal Superior de Xustiza da Galiza na súa memoria anual de 2019: só procederon á revisión lingüística en galego de 145 documentos dun total de 330.956. Até hoxe foi a presión e a vontade popular quen conseguiu os pequenos avances para o idioma tentando vencer obstáculos de todo tipo. Se hai galego en certos espazos é porque hai presión social para conseguilo, e se os retrocesos que se produciron non foron maiores, máis intensos e agresivos é porque houbo persoas, organización sociais e movemento para impedilo. Temos un exemplo recente coa aprobación unánime da Iniciativa Xabarín polo Parlamento galego. Non foi a Xunta da Galiza, que ten a obriga legal de garantir a presenza do galego e a súa promoción, quen actuou para garantir o acceso aos contidos audiovisuais para a mocidade cunha canle Xabarín ou con dobraxe e lexendaxe en TVE e nas plataformas como Netflix ou HBO. Foi o esforzo de centos de persoas que recolleron sinaturas ou ofereceron os seus estabelecementos para facelo posíbel. O dereito a vivir na lingua propia é un dereito humano. Niso coinciden a Declaración Universal dos Dereitos Humanos, o Pacto Internacional polos Dereitos Civís e Políticos, a Declaración Universal dos Dereitos Lingüísticos ou a Carta Europea das Linguas. A nivel internacional xa son varios os organismos que reclaman unha viraxe completa no tratamento que recebe o noso idioma para se garantir plenamente, sen reservas exclusivas para o español, o dereito de uso e disposición a todos os niveis. Estes posicionamentos do Consello de Europa ou do relator especial da ONU para os dereitos das minorías nacionais producíronse porque existe unha organización absolutamente non gobernamental como A Mesa pola Normalización Lingüística que co apoio da continua mobilización da sociedade galega puido facer chegar as súas denuncias ás instancias internacionais. Éxitos como este, outros pasados, e o crecemento das persoas cunha práctica lingüística coherente con quereren mudar a situación da lingua, demostran que non estamos predestinados a ser un pobo falido, que temos futuro, mais tamén que mentres a actitude dos gobernos galego e español non mudar, cómpre activármonos en todos os ámbitos onde desenvolvemos a nosa vida e conseguir para o galego os mesmos espazos que a lexislación e os poderes públicos garanten para o español. Se a lingua galega segue viva é porque hai miles de persoas actuando para repola, reparala e retornala á normalidade. Mentres unha parte significativa da sociedade galega sexa consciente e traslade esa consciencia a unha práctica reparadora, seguirá existindo o galego e haberá posibilidade de reverter a súa situación e garantir o seu futuro. Acreditamos nun futuro próximo onde a galega sexa a lingua empregada por meniños e meniñas, por vellos e vellas, por todas as persoas, sexa cal for a súa ideoloxía, condición social, económica ou calquera outra, sen ningún impedimento para o facer por ser a lingua naturalmente dispoñíbel en todo. Non será o galego o primeiro pobo a reverter a tendencia negativa para a súa lingua e con ela mellorar o seu desenvolvemento social, económico e cultural. Como quen xa o conseguiu precisamos de compromiso e activismo. Asociarse e colaborar coa Mesa pola Normalización Lingüística é un bo xeito de comezar.