Fermín Blanco: facendo escola

Durante os 70 e 80 fíxose a última gran fornada de colexios galegos. A entrada na democracia supuxo a chegada ás cidades e vilas galegas de centos de novos centros públicos. Unha administración con falta de recursos, ou de estratexia, localizou a meirande parte dos colexios onde contaba con chan barato: na periferia. Así institucionalizouse o ir en bus ao colexio, posto que moitos estaban lonxe de onde vivía a meirande parte da poboación. Os edificios que hoxe están cumprindo 50 anos foron evidentemente feitos coa tecnoloxía da época. Non era habitual nos 70 pensar no illamento, boas fiestras, nin prever un sistema de calefacción eficiente. Ademais, a gran demanda debido ao crecemento da poboación fixo que moitos fosen feitos moi ás présas e con calidades moi básicas. Cada centro público foi buscando o financiamento para progresar pero sen seguir unha orientación clara. Foron reparando o que rachaba e introducindo melloras cando atopaban financiamento. Podería darse o paradoxo de ter aulas cheas de ordenadores pero con pingueiras no tellado. Nun mundo onde hai menos nenos, semella que a administración está ocupada desenvolvendo estratexias para novos colexios, e onde estuda a maioría están a esmorecer. O arquitecto Fermín Blanco e o seu equipo teñen unha traxectoria traballando coa comunidade escolar na mellora dos espazos educativos, con moi baixos recursos pero con moita imaxinación. Nado en Asturias, o arquitecto chegou á terras galegas de man de Manolo Gallego. Despois de traballar uns anos cun dos referentes da arquitectura galega comeza a facer os seus propios proxectos. Manuel Gallego Jorreto: "A arquitectura debe salvagardar certos valores éticos, e mesmo espirituais" O primeiro gran proxecto foi facer a súa propia tese doutoral. Estudou a obra do arquitecto Miguel Fisac en relación á industria. Fisac desenvolveu unha serie de patentes ao longo da súa carreira. Isto fixo que estivera a medio camiño entre a enxeñería e a arquitectura. Por desgraza, mentres desenvolve a tese, morre o arquitecto, que xa era moi maior. Así, Fermín comeza a recibir chamadas de museos e institucións para expoñer o traballo da súa tese, que serviría a modo de homenaxe ao mestre desaparecido. No seu percorrido por varios museos, atópase coa dificultade de explicar ideas complexas ao público maioritario dos museos: os cativos. Desenvolveu un programa didáctico para explicar ideas científicas mediante o xogo. Este traballo será o cerne do sistema Lupo. "Utilicei o xogo como complemento dunha exposición. Logo comecei a pensar que con ese sistema podía explicar non só o meu contido, tamén o doutra moita xente. Na universidade hai traballos incríbeis que se perden nos libros. Isto podía servir para transmitir coñecemento á sociedade. De aí naceu o sistema". "Levamos os talleres dos museos aos colexios, pero ao chegar démonos conta do estado dos edificios. A comunidade pedíanos tamén, como arquitectos, a mellora da infraestrutura. Entón pensamos nun programa para que as comunidades educativas transformasen o seu propio espazo". Despois do éxito do traballo educativo nos museos e institucións, comeza a atraer o interese do mundo docente. Non só queren introducir as dinámicas do xogo nas aulas. Tamén necesitan axuda para mellorar os seus colexios. Igual que o seu referente, Fisac, Fermín Blanco é un profesional entre dous mundos, entre a educación e a arquitectura. "Levamos os talleres dos museos aos colexios, pero ao chegar démonos conta do estado dos edificios. A comunidade pedíanos tamén, como arquitectos, a mellora da infraestrutura. Entón pensamos nun programa para que as comunidades educativas transformasen o seu propio espazo". Mestra de obra Froito do traballo coas comunidades escolares saen decenas de pequenos proxectos de mellora de espazos cotiáns para a infancia. Son obras moi sinxelas e mesmo efémeras que nacen das necesidades dos centros e orzamentos mínimos, mais compensados co entusiasmo e imaxinación de escolares, corpo docente e arquitectos. Pequenas intervencións pero con grandes resultados. Os patios dos colexios son o maior espazo de socialización durante a xornada escolar. Nos últimos anos estes sufriron un proceso de formigonado e enduramento. Pouco a pouco foron desaparecendo a herba e as árbores, tradicionais no xogo infantil. Ás veces este proceso foi fomentado polas familias para evitar manchárense nenos e nenas. Como resultado, a meirande parte dos patios contan como único protagonista cunha pista de fútbol. Isto xera unha gran desigualdade, posto que un único deporte ocupa a meirande parte do espazo. Quen non xoga son arredados aos currunchos, case sempre as nenas. Na actualidade búscase reverter ese proceso e re-naturalizar os patios dos colexios. No CEIP Labarta Pose de Zas contaban con este problema. Mediante un proceso de participación na aula, a comunidade escolar e arquitectos estudaron alternativas de xogo, para facer un patio mais inclusivo. No CEIP Labarta Pose de Zas contaban con este problema. Mediante un proceso de participación na aula, a comunidade escolar e arquitectos estudaron alternativas de xogo, para facer un patio mais inclusivo. O resultado foi unha nova topografía verde. Empregaron contedores reciclados tipo iglú, proporcionados por unha empresa próxima que os fabrica. A terra procede das obras dunha estrada da zona e tan só faltaba plantar herba. Con moi poucos recursos, fixeron unha paisaxe inclusiva, diferente e que esperta a imaxinación dos cativos. Ás veces, o que separa o colexio da natureza é un feo muro de bloque. Mediante un proceso de participación, nenos e nenas do CRA Pontedapedra, en Carballo, co-deseñaron os buratos que tamén transformaron o peche da escola nun xogo. Ao tempo que se divirten, trabállase a xeometría ou a percepción. As obras foron tan básicas como facer uns ocos á altura dos ollos dos nenos, deste xeito o patio incorpora a natureza que o rodea. Cando Fermín e o seu equipo chegaron ao CEIP Torre-Cela, en Bueu, atoparon a cuberta do patio rota por un temporal. Era a terceira vez que pasaba, e o colexio xa contaba co orzamento para volver repoñela. En lugar de reconstruíla usaron os cartos para facela doutro xeito. A nova cuberta emprega os piares metálicos existentes pero engade unhas triangulacións en madeira para facela máis resistente. En lugar das uralitas que había, os arquitectos deseñaron unha cuberta téxtil, empregando a mesma tecnoloxía dun toldo. Esta nova cuberta deixa pasar máis luz, o que permite aos nenos e nenas xogar nun espazo máis luminoso. Estruturas vivas Traballar as xeometrías na aula é un complexo exercicio de visión espacial, que pode ser difícil de seguir para algúns alumnos. Co pretexto de deseñar unha aula de natureza, Fermín traballa na clase con maquetas, que logo construirán alumnos e profesores no patio. O material empregado era vexetal, seguindo as técnicas da cestaría. Co paso do tempo, as xeometrías enraizaron no patio e agora brotan na primavera. Algunhas creceron até converterse nunha estrutura viva pola que ruben os nenos e nenas do colexio. Parte das obras de mellora dos centros públicos son obras tan sinxelas como pintar a fachada. Pero á pintura pódeselle dar un enfoque diferente: transformar a fachada nun reloxo de sol. Fermín e o seu equipo fixeron un exercicio de xeometría no CEIP San Xián, calcularon a traxectoria do sol o día de San Xoán. Así, poderán ver o paso do sol na fachada e calcular o que queda para as próximas vacacións. Estación en proceso Fermín non só traballa con colexios. Dende que saíu do estudio de Manolo Gallego ten a súa propia traxectoria arquitectónica. Unha das obras das que se sente máis orgulloso é a estación de Santa Cruz de Vedra. Como lle sucede cos colexios, a xestión das obras depende dun gran traballo de buscar financiamento polas administracións. Fíxose un plan director e vanse realizando as obras segundo se vai atopando o modo de sufragalas; de feito, aínda está en proceso. Até o de agora interveuse na casa da estación abandonada, para transformala nun espazo cultural. Baleirouse e dotouse de accesibilidade cuns traballos que implicaron a industria local. Ao igual que no dos colexios, o proceso do proxecto foi participado pola comunidade. O novo espazo está pensado para ser usado pola banda de música ou facer pequenos encontros ou cursos. Durante o traballo, Renfe ofreceulles un tren en desuso que foi trasladado até a estación. Alí quedou instalado e foi rehabilitado como espazo de coworking municipal. O traballo de Fermín e o seu equipo destaca pola capacidade, como din eles, de estreitar o treito entre o dito e o feito.