Eterno Seivane: Centenario do patriarca da gaita

Este ano é o centenario do nacemento de Xosé Manuel Seivane Rivas (Fonmiñá, A Pastoriza, 1921 – Cambre, 2012), gaiteiro, construtor de gaitas, barbeiro e patriarca dunha familia que continúa o seu legado mantendo o apelido Seivane nun recoñecido posto da cultura galega. Fillo de Estrella, unha muller moi comprometida co folclore galego, da que aprendeu as súas primeiras melodías tradicionais, e de Francisco, ebanista de profesión, recibiu dos seus proxenitores un grande amor pola música tradicional da Galiza, que mantivo ao longo da súa vida. Ese interese pola gaita, que xa mostraba na súa primeira infancia, tivo continuación na adolescencia co desexo de construír el mesmo o seu propio instrumento. Para poder cumprir este soño, pediulle ao pai, que ao traballar de ebanista coñecía ben o tratamento da madeira, que o axudase; mais este nun principio non accedeu porque entendía que era un labor moi complicado para un rapaz daquela idade. Porén, Seivane insistiu até que o conseguiu. Desde o momento en que construíu a súa primeira gaita, Xosé Manuel Seivane soubo que quería que esa fose a súa profesión. Con 18 anos, en 1939, abriu o seu primeiro obradoiro de gaitas que, logo de casar, trasladou a Ribeira de Piquín, onde se mantivo até 1994, ano no que se instalou definitivamente en Cambre. A día de hoxe, Xosé Manuel Seivane é internacionalmente coñecido como gaiteiro e construtor de gaitas mais, durante moito tempo, tivo que simultanear esas actividades con outros traballos. Álvaro Seivane, fillo de Xosé Manuel e actual responsábel do Obradoiro de Gaitas xunto ao seu irmán, conta que seu pai "construía gaitas, mais tamén móbeis, zocas... e mesmo tiña unha barbaría". Até mediados dos anos 60, a gaita era para Xosé Manuel, como comenta o seu fillo, "un complemento máis". Susana Seivane, unha das gaiteiras galegas máis recoñecidas na actualidade, neta de Xosé Manuel e filla de Álvaro, engade que seu avó "compaxinaba a barbaría, situada a un lado da casa, e o taller de gaitas, ao outro lado"; polo que os clientes, cando entraban na vivenda, xiraban á dereita ou á esquerda dependendo do que precisasen. O feito de que o obradoiro de gaitas estivese dentro da casa familiar provocou que os fillos de Seivane e, posteriormente as netas, mamasen desde crianzas a importancia da música tradicional galega, ao viviren de maneira completa todo o proceso de elaboración dun dos instrumentos máis importantes e representativos da Galiza. "Nós entendemos que a gaita é o instrumento nacional da Galiza e, sen desprezar os demais, pensamos que é o instrumento principal, que non só vale para ir de foliadas, senón tamén para velo nos máis grandes escenarios", argumenta Álvaro Seivane. A comezos da década de 1970, Xosé Manuel Seivane entendeu que o seu futuro estaba na gaita, e foi entón cando decidiu deixar o seu labor de barbeiro para centrarse de cheo nese instrumento. Naquela época, o seu fillo maior, Álvaro, estaba en Barcelona a traballar no sector automobilístico: unha cidade moi ligada á familia Seivane, pois foi nela onde o fillo do mestre decidiu abrir outro obradoiro cuxo traballo compaxinaba coas quendas na fábrica. No ano 1986, Álvaro Seivane trasladou o seu obradoiro de gaitas á Galiza, que acabaría fusionando co do seu pai oito anos despois da súa chegada. É en 1994 cando nace o actual Obradoiro de Gaitas Seivane, situado en Cambre. "As primeiras gaitas comezaron a saír o ano seguinte; as primeiras gaitas asinadas cos ano de fabricación son de 1995", explica Álvaro Seivane. Todas as persoas achegadas a Xosé Manuel Seivane concordan en que foi un home moi humilde cuxo éxito se debe á tenacidade e profesionalidade coas que encarou o seu traballo, co obxectivo constante de atopar o son perfecto nas súas gaitas O legado de Xosé Manuel Seivane Actualmente, falar de Xosé Manuel Seivane leva implícito falar das gaitas, da música galega, da tradición, xa que é considerado un dos maiores referentes culturais da Galiza. Mauro Sanín, representante de aCentral Folque, explica que "Xosé Manuel Seivane foi un personaxe chave das vellas tradicións traídas aos novos tempos e sen el non se pode entender moita da música tradicional". É evidente que a paixón polas gaitas que sempre mantivo Xosé Manuel foi transmitida xeración tras xeración no seo da coñecida familia. Susana Seivane conta que o seu avó "era unha persoa marabillosa, desas que che regala a vida coñecer. Sempre foi moi traballador e un amante absoluto da gaita, das nosas tradicións e do noso idioma e podo dicir que foi o meu maior referente á hora de comezar a tocar o instrumento". Susana engade que tivo unha relación moi boa co seu avó, quen sempre a apoiou e demostrou o seu enorme orgullo desde o momento que esta colleu a gaita con cinco anos até que se converteu nun dos máximos referentes na interpretación deste instrumento. Como xa o fixera naquela altura Ricardo Portela, ou Carlos Núñez nos últimos anos, Xosé Manuel Seivane contribuíu de maneira notábel a internacionalizar a música tradicional galega Todas as persoas achegadas a Xosé Manuel Seivane concordan en que foi un home moi humilde cuxo éxito se debe á tenacidade e profesionalidade coas que encarou o seu traballo, co obxectivo constante de atopar o son perfecto nas súas gaitas. "El sempre estaba encerrado no seu traballo buscando o punteiro soñado, que quizais non atopou nunca", reflexiona o seu fillo Álvaro, consciente do complicado deste labor no que o obradoiro aínda segue, a día de hoxe, a traballar. Dedicación, humildade, tenacidade... son algunhas das razóns do éxito e da importancia de Seivane na cultura galega. A internacionalización da música tradicional galega é un fenómeno que, segundo Sanín, "vén de moito antes", pois, por unha parte, a sociedade galega sempre estivo moi marcada pola emigración e, por outra, o camiño de Santiago tamén axudou a esa universalización da nosa música. "Que a música galega sexa internacional non deixa de ser un signo máis do feito diferencial que é a nosa cultura", engade Sanín. Como xa o fixera naquela altura Ricardo Portela, ou Carlos Núñez nos últimos anos, Xosé Manuel Seivane contribuíu de maneira notábel a internacionalizar a música tradicional galega, dando un extraordinario impulso cultural a un dos ámbitos máis emblemáticos da Galiza. "Estas persoas souberon asentar os alicerces e expresar que a cultura é o máis importante que pode ter un pobo e que nós eramos moi ricos nese aspecto", afirma Susana Seivane, e tamén conta que ela sempre soubo que o seu avó chegaría a ser o referente galego que é hoxe en día, pois para ela sempre foi "un dos grandes". Pola contra, tamén manifesta que o seu avó nunca pensou que os Seivane conseguisen converterse en figuras tan importantes. "O meu avó nunca puido imaxinar que a súa neta conseguise vivir da música, e xa non só da música, senón da gaita!". Ao longo dos anos, as gaitas dos Seivane experimentaron un proceso de modernización moi frutífero, cuxa finalidade sempre foi, e segue a ser, a procura dunha óptima calidade do son do instrumento O Obradoiro de Gaitas Seivane Actualmente son Álvaro e o seu irmán Xosé Manuel os encargados do Obradoiro de Gaitas do seu pai e, como asegura Susana, "o meu avó sentiuse moi orgulloso ao ver que os seus fillos levaban aínda máis alto o apelido Seivane dentro do mundo da gaita". A paixón polo oficio e pola gaita que corre polas veas de todos os Seivane axudou a que, a día de hoxe, o obradoiro familiar goce dunha fama internacional pola que é coñecido en todo o planeta. Álvaro afirma que nunca pensaron que o obradoiro chegaría a ser tan importante, "foi sucedendo de forma natural, mais semella que a música nos comunica a todas as persoas aínda que falemos linguas distintas". O taller Seivane vende principalmente na Galiza e no Estado español, mais tamén en Francia, Italia e no resto de Europa. Non obstante, é Estados Unidos o país que máis visita a páxina web do obradoiro. "Quen nolo ía dicir a nós!", exclama Álvaro. Ao longo dos anos, as gaitas dos Seivane experimentaron un proceso de modernización moi frutífero, cuxa finalidade sempre foi, e segue a ser, a procura dunha óptima calidade do son do instrumento. Nun comezo, Xosé Manuel traballaba con medios moi rudimentarios, como un torno de bésta que funcionaba ao activalo co pé, de forma totalmente mecánica. Grazas aos coñecementos técnicos adquiridos por Álvaro durante a súa época de Barcelona, os Seivane conseguiron modernizar os sistemas construtivos sen perder nunca a esencia artesanal. Aínda que en todas as innovacións participase Xosé Manuel Seivane, a familia conta o diferente que era para el traballar nun obradoiro tan mecanizado. "Ver o taller modernizado e a tanta xente traballando de forma sincronizada, cando o habitual na súa época era que só houbese unha ou dúas persoas no obradoiro, deixou a meu pai impresionado. El sempre dicía: 'se non o vexo non o creo, mais é verdade'", lembra Álvaro Seivane. Ademais da mecanización de moitos destes procesos, tamén foi moi importante o estudo dos diferentes elementos que forman a gaita. Esa é a realidade do Obradoiro de Gaitas Seivane: traballo, estudo, investigación e dedicación. "Hai unha frase que me encanta, que di: 'o único lugar onde éxito vén antes que traballo é no dicionario'", comenta Susana Seivane cando fala do obradoiro, sen saber que esa cita perdida na súa memoria pertence a Donald Kendall, fundador de Pepsi, cuxa mentalidade parece ser, polo menos nese aspecto, similar á do seu avó. Todo este traballo foi recompensado con numerosos premios que o obradoiro foi recibindo ao longo dos anos, como o Premio Nacional Innova no ano 2006, o Premio SERenidade en 2013, o Premio Nacional de Artesanía neste mesmo ano, a Medalla Castelao da Xunta da Galiza no ano 2014 ou, o máis recente, o XII Premio Opinión Andaina Senlleira en 2019, entre outros moitos. A evolución da gaita Unha das transformacións máis importantes que sufriron as gaitas ao longo dos últimos anos foi a referida ao material do fol. Nun comezo, os foles facíanse con pel de cabrito, mais nos anos 80 comezouse a empregar a goma, que lle ocasionaba moito dano á gaita ao impedir a transpiración, o que provocaba que as palletas se enchoupasen de auga. Foron os Seivane os que recuperaron o fol de cabrito e conseguiron manter certa estabilidade con este material. Porén, as présas que condicionan os tempos modernos non permitían manter o coidado necesario que precisaba esta tipoloxía de fol. Por esa razón, nos anos 90, desde o Obradoiro Seivane pensaron que o Gore-Tex, un tecido que reunía as dúas características necesarias para o funcionamento do fol, transpiración e impermeabilidade para reter o aire, sería o material perfecto, polo que solicitaron á empresa norteamericana que o subministrasen. Hoxe en día case a totalidade dos foles das gaitas están construídos con Gore-Tex. Tamén as gaitas escocesas, as máis distribuídas polo mundo, se producen con este material que mantén o instrumento cunha saúde óptima. Desde a máis sincera humildade, Álvaro Seivane apunta que "non é por presumir, mais a idea foi nosa; nós fomos os referentes deste avance". O fol de Gore-Tex non foi a única innovación que levou a cabo o Obradoiro de gaitas de Seivane. Actualmente úsanse pallóns sintéticos que axudan a que o son non varíe, por moito tempo que se estea tocando a gaita. E igual de importante foi a implementación do punteiro regulábel que permite afinar o instrumento sen necesidade de tirar a palleta de cada vez, pois con só xirar o punteiro pódese baixar ou subir a súa tonalidade. Outro avance relevante foi a creación de boquiñas intercambiábeis co fin de que cada persoa poida ter unha boquiña persoal e, desta forma, que unha mesma gaita poida ser empregada por varios usuarios de maneira completamente hixiénica, algo particularmente útil nos tempos que corren. "Quen nos diría a nós que ían vir estes tempos de Covid!", di entre risos Álvaro Seivane, demostrando a utilidade daquel avance de 2003. Todas estas achegas do Obradoiro de Gaitas Seivane fixeron que o taller alcanzase un enorme recoñecemento. Segundo Susana, "ese foi o éxito da marca Seivane: ir un paso por diante". O neno que corría pola romaría en busca do gaiteiro para marabillarse con aquel instrumento e desexando poder construír un por si mesmo, é hoxe un dos maiores referentes da gaita na Galiza grazas ao seu esforzo e paixón tanto no ámbito musical como no oficio de artesán. Xosé Manuel Seivane, como ben explica a súa neta, "é desas persoas que cando nacen teñen un mundo peor do que deixan". A música tradicional galega na actualidade Actualmente, a música folk segue a ser minoritaria mais, nos últimos anos, experimentou unha crecente demanda e un maior interese social mesmo por parte das novas xeracións. As escolas, as asociacións, as agrupacións folclóricas así como a consagración de grandes referentes como Susana Seivane, Cristina Pato ou Carlos Núñez, supuxeron unha moi boa ferramenta para atraer a mocidade. Outro factor relevante á hora de fomentar un maior interese polo folk foi o nacemento de certos grupos, como Resentidos ou Ruxe Ruxe, que mesturan a música tradicional con outros xéneros como poden ser o rock, o pop ou a electrónica, xuntando instrumentos como a gaita ou a pandeireta coa guitarra eléctrica, o saxofón ou a batería, como xa leva tempo facendo Susana Seivane, entre outros. Ela mesma considera que "a música tradicional galega remexe moitos corazóns arredor de todo o planeta" pois existe "un sentimento común"