Casa da Galiza: 50 anos da Casa de Rosalía

"Nunca terás a historia completa, nada máis tes pedazos. E así e todo ti xa estás dentro da historia, atravesaches ese limiar que separa a vida ordinaria da vida da imaxinación". Con estas palabras, Suso de Toro remata un dos capítulos da súa última novela, Un señor elegante, e, de maneira inintencionada, describe o que significa reconstruír a vida de alguén que xa non está e que marcou a historia dun pobo. Son moitos os anacos que se descubriron da vida de Rosalía de Castro e que, pouco a pouco, foron conformando a traxectoria vital e literaria da figura máis emblemática da historia da literatura galega contemporánea. A Casa da Matanza. Un fogar prestado A propia Rosalía afirmaba que "quen casa ten de seu, ten media vida", como un berro silencioso que reclamaba esa media vida que ela nunca tivo. Se ben o matrimonio Castro-Murguía non foi dono dunha propiedade á que poder denominar fogar, a historia decidiu que fose a Casa da Matanza o lugar emblemático arredor do cal se construíse un espazo público de memoria que contribuíse a manter a figura de Rosalía viva no tempo. "O que buscamos reflectir na Casa de Rosalía é o conxunto de vivendas polas que pasou a poeta. Contamos a historia da propia casa da Matanza pero sempre indicando que Rosalía nunca tivo casa propia, senón que residiu nela despois de pasar por moitas outras", explica Anxo Angueira, presidente de Fundación Rosalía de Castro. Desta forma, a Casa da Matanza converteuse nun deses pedazos que conforman a historia de Rosalía e que apareceu na vida da poeta grazas á axuda dun amigo. "Rosalía intuía o papel benefactor de Ángel Baltar Varela; e foi este quen lle procurou ao matrimonio a Casa da Matanza", relata Suso de Toro n' Un señor elegante. Baltar Varela, alcalde de Padrón naquela altura, considerou que a casa podía ser a indicada para a parella dada a súa localización ao lado da vía ferroviaria, o que lle permitía a Murguía realizar as moitas viaxes que o ocupaban naqueles anos e a Rosalía, facilitarlle as visitas ao mar de Carril (Vilagarcía de Arousa), como rexistran os apuntamentos de Murguía, quen describe a derradeira viaxe da súa muller para contemplar un mar que se lle aparecería unha vez máis detrás da fiestra da casa de Iria, xusto antes de morrer. A historia da Casa da Matanza recóllese na exposición itinerante deseñada polo propio comisario Pepe Barro. Co título "A casa da Galiza", constitúe unha das principais actividades promovidas pola Fundación Rosalía de Castro para conmemorar o quincuaxenario da Casa-Museo A casa de Rosalía. Unha adquisición histórica A historia da Casa da Matanza recóllese na exposición itinerante deseñada polo propio comisario Pepe Barro. Co título "A casa da Galiza", constitúe unha das principais actividades promovidas pola Fundación Rosalía de Castro para conmemorar o quincuaxenario da Casa-Museo. A exposición, que conta con seis capítulos, comeza coa historia da "Casa e o tren" e continúa explicando a vida da poeta na vivenda nun segundo capítulo, "Rosalía na Casa". Nesta parte "reproducimos unha cédula persoal na que se indica que Rosalía residía na casa da Matanza e que se dedicaba ao goberno do fogar" sen facer referencia ao seu labor literario, o cal non se rexistrou en ningún documento oficial; indica Pepe Barro. Foi nestes anos, entre outubro de 1882 e xullo de 1885, cando a poeta escribiu unha das súas obras máis relevantes, En las orillas del Sar. No terceiro capítulo, "Unha Casa para ela", cóntase a implicación do pobo galego na necesidade de darlle a Rosalía unha casa cando esta falece, e, no cuarto, "A causa da Casa", exponse a historia da compra do inmóbel. Estes novos pedazos que se van recollendo da historia da vivenda son claves na conmemoración do cincuentenario da casa da Matanza como museo. Aínda que, tras a morte da escritora, houbo numerosas tentativas de comprar o inmóbel, nunca se deu chegado a un acordo cos propietarios. Foi en 1946 cando entraron en xogo dous personaxes decisivos para a adquisición da casa, Xosé Mosquera e Xosé Villar Granjel, cuxo papel foi fundamental na compra da vivenda, xa que conseguiron o diñeiro preciso grazas á contribución económica dun grupo de persoas grande e diverso, "que inclúe toda a Galiza, desde perfís políticos máis afíns ao réxime franquista até os máis republicanos, e contando sempre co enorme apoio do mundo da emigración", indica Angueira, quen engade que "iso é o destacábel: como en pleno franquismo a compra da Casa da Matanza resulta un obxectivo común que une todo o galeguismo". Un ano despois, constituíuse o Padroado Rosalía de Castro, que conforma o quinto capítulo da exposición, "O Padroado da Casa", que, posteriormente, se convertería na actual fundación Rosalía de Castro. Aínda que a Casa da Matanza foi mercada en 1946, non foi até 1952 cando se recibiron as chaves do inmóbel. E foi nese preciso momento en que se produciu un fito histórico: Xosé Mosquera, o promotor da compra da vivenda, reuniu os personaxes máis relevantes do galeguismo na propia casa para construír unha fronte ampla na que tamén participaron persoas cunha ideoloxía máis afín ao réxime, coa intención de "suavizar o pau que puidera recibir do franquismo español", como asegura Barro. Desta forma, atopamos na fotografía do evento persoeiros tan relevantes como Otero Pedraio, Asorei, Lugrís, Fernández del Riego, Cabanillas, Ramón Baltar, Manuel María ou Gómez Román, o arquitecto que levou a cabo a reforma da casa quen, como se pode observar na imaxe, leva consigo un cartafol no que garda os planos. En palabras de Barro, este feito demostra como o galeguismo "consegue abrir unha fiestra na negra sombra de pedra franquista", a través da transición dun espazo privado a un espazo público dun marcado carácter simbólico. "Galiza non se levantará mentres non se levante a casa de Rosalía"; as palabras pronunciadas por Rey de Viana foron o detonante da creación dunha enorme corrente de solidariedade. A casa do pobo. Un furado no franquismo Un dos momentos máis importantes, recollido no último capítulo da exposición, "Toda a Galiza con ela", foi a creación da Casa-Museo de Rosalía. Se ben a idea foi concibida a finais dos anos 40, non sería até os 70 cando ese obxectivo comezou a facerse realidade. Foi precisamente en 1970 cando, durante a entrega dos premios Pedrón de Ouro, o coreógrafo Xosé Manuel Rey de Viana deu un discurso que conseguiu mobilizar todos os alí presentes. "Galiza non se levantará mentres non se levante a casa de Rosalía"; as palabras pronunciadas por Rey de Viana foron o detonante da creación dunha enorme corrente de solidariedade. Asociacións, personaxes representativos, individuos anónimos, o mundo da emigración, a implicación de varios xornais..., todos comezaron a achegar os cartos necesarios para a culminación do proxecto do museo. Incluso o R.C. Celta de Vigo colaborou destinando unha peseta de cada entrada do seu partido contra o Real Madrid, recollendo un total de 35.000 pesetas para a causa. "Foi unha campaña na que naceu o que podemos chamar a nación galega en pleno franquismo. Iso é o que en realidade estamos conmemorando, o proxecto común no que se sustenta a casa de Rosalía, un proxecto colaborativo que nos une a todos, un proxecto de esperanza e dignidade para a Galiza. Conmemoramos esa vitoria que conseguimos nos fuciños do franquismo", argumenta Angueira, quen engade que ese obxectivo común foi un feito revolucionario, como ben recolleu un ano despois, en 1971, o daquela presidente da fundación, Sixto Seco, nun discurso no que reivindicou o uso do galego nas escolas. "Foi todo un atrevemento a cinco anos da morte de Franco. Amparados en Rosalía como estandarte foron, paseniñamente, abrindo esa fiestra de liberdade", engade Barro. O obxectivo desta mostra é, en palabras que Pepe Barro lle rouba a Blanco Amor "que a xente entre por curiosidade e saia conmovida". A Casa da Galiza. Unha conmemoración necesaria A creación da Casa-Museo de Rosalía, cuxas reformas se levaron a cabo no 71 e a apertura no 72, é a razón pola cal a Fundación conmemora o cincuentenario da casa durante un ano enteiro, entre xullo de 2021 e xullo de 2022, no que está a desenvolver diversas actividades como recitais de poesía, actuacións, visitas virtuais á Casa da Matanza e, agora, a exposición "A casa da Galiza". O obxectivo desta mostra é, en palabras que Pepe Barro lle rouba a Blanco Amor "que a xente entre por curiosidade e saia conmovida". A mostra inaugurouse o pasado 10 de novembro na Coruña coincidindo coa conmemoración dos 150 anos da chegada do matrimonio Castro-Murguía á cidade. Estes días encóntrase na alameda de Compostela, onde continuará até o 25 de xaneiro. Posteriormente, desprazarase por sete localidades máis e tamén se está a contemplar a posibilidade de que se expoña no norte de Portugal. Trátase dunha exposición a ceo aberto que, segundo o deseñador, sae ao encontro das persoas visitantes. "É magnífica por dous motivos: primeiro, porque se pode situar en lugares públicos e abertos, como prazas, paseos ou alamedas, o que permite que a Casa de Rosalía se poida levar pola Galiza adiante; e, segundo, pola propia concepción da mostra", asegura Angueira. Ao estar formada por dous planos cruzados, xéranse catro estancias, o que nos dá a impresión de estarmos a visitar os cuartos dunha casa; ademais tamén conta cunha porta e unha simulación dunha fiestra pola que sempre se ve o mar. Como calquera casa do país, a da Galiza tamén está preparada para soportar as inclemencias do inverno galego, grazas á estrutura metálica e ao aluminio laminado que compoñen os seus paneis. Nesta particular vivenda, as persoas visitantes poden deambular no seu interior, nun percorrido que comeza coa historia do tren e remata cun dos avións da aeroliña Norwegian, que escolleu a imaxe da poeta para unha das súas aeronaves. O nome da mostra, segundo os creadores, debía ser inclusivo pois foi o movemento popular o que logrou que a Casa de Rosalía sexa o que hoxe coñecemos, unha vitoria do pobo galego, quen escolleu esa casa como símbolo de Rosalía e da Galiza. Se ben Rosalía non nos deixou ningunha casa da súa propiedade, o que si nos deixou foi, como asegura Angueira, "un horizonte de liberdade e dignidade para a nosa lingua e para a nosa cultura; por iso o pobo quixo darlle unha casa e conservala, e niso seguimos hoxe". Anacos dunha historia en cuxo interior xa nos encontramos.