Carlos Pita: monumentalidade cotiá

É habitual pensar que a grande arquitectura é tan só a dos grandes edificios, espazos relixiosos e símbolos do poder. Mais hai arquitectos que gustan de pensar ao grande en espazos cotiáns. Non hai que esquecer que o pobo galego foi quen de facer extraordinario algo tan simple como a construción para almacenar o millo: o hórreo. Nas aldeas máis humildes podemos atopar múltiples monumentos coma este: camiños empedrados, muíños, pontes e as demais arquitecturas ordinarias. Son espazos anónimos, que, con todo, están cargados de simbolismo, maxestosos e con vontade de permanecer. Ao igual que os canteiros da arquitectura popular, o arquitecto Carlos Pita trata de facer monumentos para o día a día. Conta que todo comezou cunha epifanía. Un día chuvioso, cando era aínda estudante, foi ver unha exposición sobre arquitectura de Nova York na Casa da Conga, en Compostela. Ao saír, escampara, e a praza da Quintana resplandecía cos raios do sol. Aí entendeu que o que estaba diante del era moito máis emocionante que as vangardas americanas do momento. A praza representa ao mesmo tempo o culto e o popular. É monumental pero tamén acolledora. É ordinaria e extraordinaria. Nesta dialéctica é onde se move a súa forma de pensar a arquitectura. Pita, desde a elocuencia, cita unha frase apócrifa do mestre Lewerentz: "o proxecto ten que ser tan realista como cando escolles uns zapatos para facer unha longa andaina". Esta é a outra pata do seu facer: a construción. Sempre traballa con orzamentos moi axustados, onde nada pode ser superfluo. Todo o construído ten que ser útil. Non hai revestimentos, prescíndese de luxos. Diferente do estilo minimal, unha postura estética que Pita considera a anorexia de neno rico. Na arquitectura modesta, trabállase co mínimo por pura necesidade. O estudio que encabeza o arquitecto na Coruña, no que colaboran José Carlos Igrexas e Manel Pérez, atópase nun bo momento. O campo de fútbol en Bandeira (Silleda) foi premiado na XI Bienal Iberoamericana de Arquitectura e Urbanismo no Uruguai, ademais de ser seleccionado para múltiples premios. A súa obra máis recente acaba de inaugurarse no corazón de Ferrol. Pita cita unha frase apócrifa do mestre Lewerentz: "O proxecto ten que ser tan realista como cando escolles uns zapatos para facer unha longa camiñada" A praza de Armas é, xunto á de Amboaxe, un dos grandes espazos públicos do barrio ferrolán da Magdalena. O estudio de Pita foi o gañador do concurso para a súa reforma, na que empregou a materia da que están feitas as alamedas históricas: pedra, terra e árbores. A terra é un pavimento que, ben usado, permite drenar a auga da chuvia. As cidades de asfalto e formigón son impermeábeis, o que produce sotos e rúas anegadas os días de temporal. En cambio, os chans que drenan regulan a auga da chuvia e achegan frescor, ademais de respectaren os ciclos naturais. A praza recorda a un campo da festa da aldea e, ao mesmo tempo, é un grande espazo urbano. Estabelece unha dialéctica entre o culto e o popular. O arquitecto apostou por facer un espazo xenérico, próximo, onde toda a cidadanía se sinta representada. Fíxoo cun só plano inclinado baleiro, como era orixinariamente, á vez que definiu un espazo cambiante, que poida acoller un concerto ou unha feira sen necesidade de mover nada. Configurou un baleiro con liberdade para ser transformado. No seu perímetro plantou tileiros de gran porte, así a praza gaña en sombra e vólvese tamén acolledora á vez que monumental. Templo do fútbol Moitas vilas non contan cunha gran praza, pero case todas teñen un campo de fútbol. Este supón o maior espazo público de moitas, polo que debería ter un tratamento como o espazo da colectividade que é. Bandeira, en Silleda, conta cun campo de fútbol nas aforas. Carlos, xunto con Abraham Castro, fíxose cargo do proxecto. Construíuse a nova grada como se fose un outeiro, cunha elevación do terreo onde subirse e sentar. No alto dela atópase a cantina. Para cubrilo todo empregaron unhas vigas prefabricadas de 13 metros apoiadas en piares intermedios. A cuberta funciona por puro equilibrio (non leva cemento nas unións), simplemente coloca dúas vigas atravesadas no outro extremo para lograr a estabilidade por contrapeso. Así se facían os templos da Grecia clásica, pedras apoiadas unhas noutras, estábeis grazas ao seu propio peso. O resto dos detalles resólvense con materiais que se poderían atopar en calquera almacén de construción local. De novo mestúrase o grandioso co humilde. Ao situárense nas aforas das vilas, os campos de fútbol contan coa sorte de se rodearen de natureza. Na Veiga (Cabanas) Pita deseñou un campo nun claro, próximo a un fermoso bosque de ameneiros. O orzamento era moi axustado, polo que non se podía desperdiciar nada. Construíronse a plataforma e o feche aproveitando os refugallos das voaduras dunha autoestrada próxima. Amontoáronse gaiolas dese xisto para dar lugar ao muro do perímetro. No interior: austeridade. Os materiais atópanse en cru, pois revestir supuña un luxo. Mesmo por non xerar residuos, parte dos desperdicios da obra incorporáronse ao pavimento de formigón, nunha colaxe que conta a historia do propio campo. Traballar na casa No polígono industrial de Bergondo atopamos unha anomalía. Entre naves anódinas, asfalto e camións aparcados, achamos un anaco de zona verde fronte a Texas Controls. Un polígono adoita ser un lugar desagradábel –cando se entra estase desexando saír–, pero esta sede é diferente. O encargo ao arquitecto (en colaboración con José Valladares) foi o de facer un lugar acolledor. Non desexaban ter as persoas traballando nunha triste nave, polo que proxectaron as oficinas no polígono como unha casa. Deseñaron un edificio baixo, que buscaba a luz natural. En contraste coas enormes edificacións cubicas é un volume fragmentado. Trataron de xerar un pequeno espazo tranquilo, no que ao mirar pola fiestra se atopa un remanso verde dentro do balbordo da industria. Plantaron un xardín ao redor para introducir a natureza nas oficinas. Os espazos interiores están pensados por estancias, igual que nunha casa, pero conectados. Cada departamento garda a súa intimidade, se ben todos están relacionados, de modo que se xera un contexto de traballo agradábel. Pita adiantouse ao seu tempo, xa que as novas oficinas posCOVID-19 van por este camiño, espazos separados e conectados ao tempo.