100 anos de celebración do Día da Patria Galega: unha viaxe ás orixes do día nacional da Galiza

A celebración dunha xornada de festa e reivindicación nacional fixeron parte de vello da axenda dos nacionalistas galegos. Máis unha vez, a influencia dos cataláns, que viñeron celebrando o seu día nacional o 11 de setembro desde as décadas finais do século XIX, animou os adherentes das Irmandades da Fala a adoptar esta decisión, valorada a comezos do século XX polos membros da Liga Galega. As novas circunstancias organizativas do nacionalismo e a súa decisión de converterse nun movemento de masas rematarán por decantalos neste paso adiante. Unha data con polémica A decisión de conmemorar o 25 de xullo como Día da Patria Galega adoptouse na II Asemblea Nacionalista decorrida durante os días 7, 8 e 9 de novembro de 1919 en Compostela. Os delegados das diferentes agrupacións das Irmandades da Fala, reunidos no inmóbel que actualmente ocupa o instituto compostelán Rosalía de Castro, aprobaron nas súas conclusións a celebración da "festa do emigrante, o día de Santiago" e instaron a súa organización e popularización pola militancia irmandiña. Malia que a resolución aprobada no encontro non fixo referencia explícita á celebración do Día da Patria Galega, as posicións formuladas polos principais dirixentes da organización no debate non deixaron dúbidas das intencións reais. A escolla do 25 de xullo como data da nosa festa nacional non estivo exenta de polémica, porén a escasa información sobre os debates da II Asemblea Nacionalista impídenos coñecer con exactitude o seu alcance. O carácter confesional da data, asociada á figura do apóstolo Santiago, levou unha parte da militancia das Irmandades da Fala a discutir a súa oportunidade, até o punto de que o diario católico El Ideal Gallego, nun editorial publicado catro días despois do remate do plenario, felicitou os nacionalistas por optar polo 25 de xullo como "Día da Galiza". A controversia sobre a data mantívose no tempo, apostando os nacionalistas de matriz máis laica noutras alternativas. Unha parte destes defenderon a celebración da festa nacional o 26 abril, data do aniversario do asasinato en Carral dalgúns dos dirixentes da revolución galega de 1846, na liña da proposta formulada polos membros da Liga Galega a finais do século XIX. Pola súa banda, o nacionalismo da emigración, e moi particularmente aquel de posicións arredistas festexou, até finais dos anos 30, o 17 de decembro como o día nacional galego, por coincidir co aniversario da execución en Mondoñedo de Pardo de Cela polos Reis Católicos. O primeiro Día da Patria Galega A convocatoria do 25 de xullo de 1920 foi moi modesta, conforme a capacidade organizativa do nacionalismo. A debilidade planificadora das Irmandades da Fala e a improvisación na preparación da xornada reduciron a actividade a Ourense, Vigo e A Coruña así como a edición dun número extraordinario d´A Nosa Terra. Mentres que nas dúas primeiras localidades os nacionalistas se limitaron a solicitar aos concellos a colocación da bandeira galega nun lugar visíbel, A Nosa Terra espallou unha publicación conmemorativa con portada de Castelao e colaboracións de escritores de relevo. O único acto realizado na xornada desenvolveuse na Coruña, a localidade onde as Irmandades da Fala contaban con certa implantación. Se ben os nacionalistas da cidade tiñan previsto un completo plano de acción, a suspensión das garantías constitucionais a consecuencia dun conflito laboral limitou finalmente o programa á colocación de bandeiras galegas nalgunhas vivendas e á realización dun concerto de música galega no Paseo de Méndez Núñez a cargo da banda de Isabel a Católica. A escolla do 25 de xullo como data da nosa festa nacional non estivo exenta de polémica A propaganda editada polas Irmandades da Fala con aquela ocasión fixou con claridade a intención dos nacionalistas. Así, o editorial do voceiro irmandiño A Nosa Terra, o 25 de xullo de 1920, recolleu "cumprindo un acordo da II Asemblea Nacionalista, e obedecendo ordes do Directorio do que é órgano oficial, hoxe festexa chea de ledicia o 'Día da Galiza'. Esta data 25 de Santiago, en todos os fogares do mundo onde latexe un peito galego, é data de lembranza da Patria natural que dende antigo, como agora e sempre, será a única patria verdadeira do home". Arela a "Irmandade", que dentro de poucos anos, o 25 de xullo, non haxa fogar que deixe de exteriorizar o seu patriotismo do "Día da Galiza". O 25 de xullo foi considerado desde o primeiro momento como o Día da Patria Galega. Sen ir máis lonxe, no número monográfico d´A Nosa Terra de 1920, Vicente Risco non dubidou en sinalar que "o día do Apóstolo é a festa da patria galega, a nosa festa nacional", manifestándose nuns termos semellantes Francisco Vázquez Enriquez, un dos militantes referencia da comarca compostelá, ao declarar que "pola derradeira asemblea que en Compostela xuntou os nacionalistas, foi acordado facer 'Día da Patria' o 25 do mes de Santiago". A este respecto, Bautista Álavarez sinalou que cando os militantes da UPG acordaron restaurar a convocatoria en 1968 tiveron presente o referido texto de Risco. Consolidación e represión A convocatoria non tardou en consolidarse en todo o país. Así, o propio Vicente Risco, nun artigo publicado no xornal La Zarpa en abril de 1923, recoñeceuno ao afirmar que "o Día da Galiza celebrarase hoxe en todas as vilas da nosa Terra. A iniciativa da Asemblea Nacionalista de Santiago de outono de 1919". Neste sentido, o ano 1921 significou un salto cuantitativo e cualitativo na celebración patriótica, con actos na Coruña, onde se repetiu o concerto de música galega a cargo da banda de Isabel a Católica, a bandeira galega ondeou por primeira vez na casa do concello, Ramón Cabanillas presentou en público, no local da Irmandade da Fala, O cabaleiro do santo Graal e repartíronse follas voandeiras dando conta da loita dos irlandeses, vascos e cataláns. Outro tanto aconteceu noutros puntos do país. Así, por exemplo, Ourense, o outro polo de importancia das Irmandades, acolleu diversos actos no local dos nacionalistas coa actuación do coro De Ruada e un concerto na rúa de música do país a cargo da banda municipal. A petición dos irmandiños, diversas sociedades culturais e obreiras colocaron a bandeira galega, e aconteceu outro tanto noutras vilas e cidades galegas e da emigración, entre as que destacou Montevideo, que deu nome de Día de Galiza a unha importante rúa. A ditadura militar de Miguel Primo de Rivera puxo fin a esta primeira fase do Día da Patria Galega A ditadura militar de Miguel Primo de Rivera puxo fin a esta primeira fase do Día da Patria Galega. As autoridades prohibiron xa a organización de actos públicos para conmemorar a data por volta de 1924, só uns meses despois do golpe de Estado que os levou ao Goberno, e denunciaron A Nosa Terra, nun número visado pola censura militar, que "nada novo se fixo este ano. Ao contrario, polas circunstancias non se puideron facer algunhas cousas que se fixeron en anos anteriores". O Goberno non permitiu nos anos seguintes a celebración do Día da Patria Galega, e recuperou o nacionalismo galego a súa convocatoria arredor de 1930, xa nun contexto político diferente marcado pola caída de Primo de Rivera.