Xoana de Castro, a raíña que foi

Foi un instrumento do partido galego naquela convulsa xeopolítica ibérica e europea do século XIV. A súa proposta política aspiraba a rectificar o curso da historia do país tras o proceso de incorporación subordinada mediante a violencia á area castelá, iniciada en 1230 coa morte do rei galego Afonso VIII e respondida con sucesivas rebelións nas décadas seguintes. A súa alternativa programática concretábase na defensa dunha Galiza arredada de Castela, unida a Portugal, hexemónica no espazo ibérico e ligada aos pobos atlánticos. A súa causa representaba a aposta das nosas clases dirixentes por seguir desenvolvendo as potencialidades nacionais do país fronte a unha Castela que tentaba anulalas. Fixo parte dunha xinea rebelde entregada a edificar unha Galiza poderosa e dona de seu. Membro do núcleo central de poder da oligarquía do país, os Castro, unha familia descendente directa do rei García, era neta de Fernando Rodríguez de Castro, morto en combate contra as tropas castelás e filla de Pedro Fernández de Castro, educado na corte portuguesa após o falecemento do seu pai. Por parte da nai, ligábase coa destacada familia galega dos Ponce de León, con importantes posesións na Mariña, O Bierzo e Valdeorras, sendo tataraneta do rei galego Afonso VIII e neta de Sancho IV. Os fillos de Pedro Fernández de Castro explican a historia da Galiza e da área peninsular no século XIV. Á cabeza, o maior, Fernán Ruíz de Castro, auténtico campión da causa galega até a súa morte no exilio de Baiona en 1377. A continuación, Inés, coroada como a primeira após o seu matrimonio con Pedro I de Portugal e enterrada no mosteiro de Alcobaza, situado a 100 quilómetros de Lisboa, unha das xoias do gótico portugués, actualmente declarado patrimonio da humanidade. E sempre Alvar Pérez de Castro, condestábel de Portugal, conde de Arriolos, en marcha a Galiza tras a morte de Pedro I para proclamar monarca a Fernando o Fermoso e vínculo con aqueles Castro que a finais do século XV ergueron de novo a bandeira da revolta nacional. A súa relación e voda co rei Pedro I expresou a influencia do partido galego liderado polos Castro e a súa vontade por modificar a sorte do país. Após enviuvar de Diego Hernández de Haro, casou en 1354 co monarca alcumado “cruel” pola historiografía reaccionaria e “o xusticeiro” polos historiadores galegos e progresistas, manténdose formalmente unidos durante pouco tempo, como consecuencia da ameaza de excomuñón do papado, situado enfronte do partido galego naquel conflito. Malia isto tivo un fillo con Pedro I, o infante Xoán que non escapou a dura persecución que sufriron os Castro, pasando a maior parte da súa vida recluído no castelo de Soria, por orde do seu tío Henrique de Trastámara. Participou activamente da loita do partido galego e da súa alternativa dunha Galiza arredada de Castela e unida a Portugal, sendo por iso obxecto de duras críticas pola historiografía españolista. Así, algúns destes, como Juan Bautista Sitges, autor do estudo clásico sobre os matrimonios de Pedro I sinalou que “aquel enlace non foi por amor senón pola desfreada ambición de Xoana por agrandar a influencia galega e portuguesa e someter Castela a estes dous reinos”. Malia a estas versións interesadas, hai poucas dúbidas das motivacións políticas desta voda así como do papel de Pedro I como expresión dos intereses do bloque galego, fronte a posición representada polo seu irmán Henrique de Trastámara. Morreu en 1374 e está soterrada no Panteón Real da Catedral de Santiago de Compostela, onde agarda canda outros reis e raíñas de nós, entre eles o seu tataravó Afonso VIII, a cuxa Galiza quixo volver 200 anos despois.