A versatilidade do creador contemporáneo

O número resulta demoledor: máis de 400 discos. Son os que leva gravados o músico neoiorquino John Zorn, probabelmente un dos maiores xenios con que conta o jazz contemporáneo e que foi protagonista, este mes, do ciclo Jazz en agosto que organiza a Fundación Calouste Gulbenkian de Lisboa. Zorn conta con todas as características que crean unha figura de culto: non dá entrevistas, non explica as súas ideas, non fai promoción dos seus discos, non posa para fotógrafos e non usa as redes sociais. E aínda así, os seus seguidores forman parte dunha especie de fraternidade solidaria que segue todas as súas aventuras musicais con devoción, por moi diferentes que sexan. Ao longo de case cincuenta anos, Zorn inventou novas formas de improvisar en estilos como o hard bop ou o free jazz, ideou formas de compoñer absolutamnte novidosas (Naked City, Cobra), internouse no ruidismo máis radical, levou a improvisación a extremos descoñecidos, ideou novas técnicas de tocar o saxo, xogou nas marxes da música contemporánea, compuxo bandas sonoras minimalistas e, en fin, tratou de revolucionar todo aquilo que tocaba, habitualmente con imaxinación e talento. Zorn, ademais, tivo a idea, a mediados da década de 1990, de usar a tradición musical dos xudeus Ashkenazi como estrutura harmónica e melódica do jazz, o que o levou a pubicar toda unha serie de discos -máis de corenta- que explotaba esa idea e que se transformou nun catálogo de ideas case inabarcábel que enriquece as vías da música contemporánea. O neoiorquino formou varios grupos cos que explota, alternativamente, os seus diversos conceptos musicais: Masada, Electric Masada, Painkiller, Naked City, Hemophiliac, Yankees... ademais de dirixir outros cos que non toca pero para os que compón e dirixe: The Dreamers, Abraxas, MoonChild, Simulacrum ou Nova Express entre outros. A Gulbenkian xa lle dedicara en 2018 un ciclo de dez días ao compositor no que quedara patente a súa versatilidade: alí, entre outras cousas, tocou cun trío con Thurston Moore, fundador de Sonic Youth, e o baterista dos tempos heroicos do free jazz Milford Graves: cos Masada, a banda coa que explorou a idea de introducir as escalas da música tradicional klezmer no jazz; varios cuartetos tocaron as súas composicións; e estreouse en Europa Jumalatteret, un ciclo de cancións para voz e piano inspirado na épica finlandesa Kalevala. A música de Zorn é, probabelmente, a expresión máis depurada da hibridación contemporánea: alí onde se atopan a música culta, o jazz, o punk e a electrónica. A súa mestura do popular e o académico provoca que nos enfrontemos a unha amálgama de John Cage e Lou Reed, de Ornette Coleman e o hardcore, de Ligeti e Ennio Morricone, do heavy metal e Charles Ives. E o interesante é que nunca cae no "todo vale": as estruturas compositivas son rigorosas; o diálogo entre riffs e improvisación, case clásicos; a disposición do ruído refleja a estruuta tradicional de tema-solo-tema. Se cadra, Zorn é un precoz expoñente dunha música que agora mesmo se está a esbozar en moitas salas de ensaio e que responde ao seu programa compositivo: "Eu busco alguén que estea a altura, sacando os intestinos, pero ao tempo busco a complexidade estrutural que alcanzou a música clásica contemporánea".