Os outros cancioneiros de Bal y Gay

Na Galiza de hoxe en día, a palabra cancioneiro, cando vai a carón do nome de Jesús Bal y Gay, lévanos sempre a pensar na súa recolleita de música tradicional, realizada canda Eduardo Martínez Torner a finais dos anos 20 do pasado século. Non verá a luz até o ano 1973, coa edición do Cancionero Gallego, despois dunha longa "viaxe a Ítaca", como acertadamente cualifica Carlos Villanueva o sucedido cos seus materiais, no estudo introdutorio da reedición facsimilar feita no ano 2007. Porén, cómpre lembrar que os intereses e a actividade investigadora e musicolóxica de Bal y Gay non estaban só focalizados na etnomusicoloxía. Unha importantísima parte dela encarreirouse á recuperación, estudo e divulgación do importante corpus musical ibérico profano dos séculos XVI e XVII. Bal y Gay, como outros intelectuais e músicos da xeración do 27, recollía así o testemuño dos traballos pioneiros, e case heroicos, de Francisco Asenjo Barbieri e Felipe Pedrell. No exilio en México, Bal y Gay fará o que é a súa máis importante contribución á musicoloxía, a transcrición, á notación moderna, do daquela chamado Cancionero de Upsala, Xa que logo, non debe estrañar que, cando Bal y Gay é convidado polo eminente hispanista e musicólogo británico John Brand Trend, no ano 1935, á prestixiosa universidade de Cambridge como lector, éo pola súa edición das Treinta canciones de Lope de Vega. Editada pola Residencia de Estudiantes, recompila pezas de diversos autores e fontes coetáneos de Lope. Xa en Cambridge, preparará a súa edición de Romances y villancicos españoles del siglo XVI, desta volta editada pola Casa de España en México, en 1939. Nesta edición, sen dúbida para facilitar a interpretación dese repertorio nun momento no que a práctica con instrumentos históricos estaba no berce, Bal y Gay adapta para voz e piano varias pezas do repertorio dos vihuelistas hispanos do século XVI. No exilio en México, Bal y Gay fará o que é a súa máis importante contribución á musicoloxía. Trátase da transcrición, á notación moderna, do daquela chamado Cancionero de Upsala, pola cidade en que foi descuberto. De novo editado polo Colegio de México en 1944, conta cun prólogo do seu descubridor, o diplomático e musicólogo Rafael Mitjana (tamén coñecido por ser quen mercou a Pedro Vindel o pergamiño coas cantigas de Martín Codax). O cancioneiro, publicado en Venecia en 1556 na imprenta de Jerónimo Scoto, é un repertorio fulcral, entre o do primeiro Renacemento de fins do século XV, representado por cancioneiros como o de Palacio (que fora editado por Barbieri) ou o da Colombina, e o dos inicios do século XVII. Sabemos agora que o cancioneiro está directamente relacionado co Duque de Calabria, Fernando de Aragón. Na súa corte de Valencia contaría cunha excelente capela musical, para a que Mateo Flecha 'O Vello', comporía algunhas das súas famosas ensaladas. Tamén debeu de traballar alí o primeiro dos vihuelistas hispanos coñecidos, Luis Milán. Tanto no Cancioneiro do duque de Calabria como na obra de Milán aparecen recollidas pezas en portugués ou galego. Bal seleccionara unha delas, Falai miñ'amor para o libro de Romances y villancicos, de 1939. Por outra banda, a impresionante Falai meus ollos, a cinco voces, ten a honra de fechar o cancioneiro.