A canción galega de Maurice Ravel

"Un compositor que non exhibe influencias debería cambiar de profesión". O compositor polaco Alexandre Tansman lembraba que foi Maurice Ravel quen pronunciou esta frase, quizais recoñecendo que a orixinalidade absoluta é unha quimera. Como estas influencias acaban exercendo a súa potestade nas obras propias xa é unha cuestión máis complicada: desde o plaxio directo á homenaxe, desde o influxo inconsciente ao desexo de continuar e perfeccionar o camiño aberto por outros. Ravel, nado en Ziburu, en Iparralde, de nai vasca e vascoparlante (o pintor de Bermeo Jose Mari Uzelai tratouno en París e falaba con el en euskera), coñecía sen dúbida a riqueza e a problemática das linguas sen Estado Ravel conta no seu catálogo cunha pequena peza cuxo título confunde un pouco: a "Chanson espagnole", primeiro número dos Quattre Chants Populaires cos que participou, en 1907, nun concurso organizado pola Casa do Lied de Moscova. A peza é, en realidade, unha adaptación da canción Adios, meu homiño, adios, que Marcial del Adalid recollera nos seus Cantares viejos y nuevos de Galicia. Ravel mantivo o orixinal galego como alternativa á tradución francesa: nado en Ziburu, en Iparralde, de nai vasca e vascoparlante (o pintor de Bermeo Jose Mari Uzelai tratouno en París e falaba con el en euskera), coñecía sen dúbida a riqueza e a problemática das linguas sen Estado. A propósito da filiación vasca do compositor do célebre Bolero, a literatura especializada tende a desdebuxar as súas orixes, considerándoa unha anécdota sen maior transcendencia na súa carreira musical, malia que algúns especialistas atoparon fortes influencias da música tradicional vasca en obras como o Trío para piano, violín e violonchelo. Sobre todo, non se fala nunca do seu proxecto inacabado Zazpiak Bat -que abandonou cando, ao comezo da Primeira Guerra Mundial se enrolou como chofer de camión- e que toma o seu título dun lema creado na segunda metade do século XIX que reclamaba a unión política dos sete territorios vascos (Zazpiak Bat significa literalmente "As sete en unha"). Se cadra, relacionar o sentido de pertenza de Ravel a unha nación sen Estado coa elección da cántiga recollida por Marcial del Adalid sería ir demasiado lonxe. Mais si que resulta moi ilustrativo do espírito da época o feito de que Adalid poida ser incluído sen titubeos na nómina dos compositores nacionalistas, como explica a compositora e musicóloga Margarita Viso cando declara, a propósito da súa Marcha Triunfal "Galicia", que se trata "non do traballo dun investigador da música tradicional, senón do traballo dun compositor nacionalista, que utiliza eses motivos á súa maneira desenvolvéndoos e harmonizándoos como lle parece máis oportuno". Quizais como fai o propio Ravel coa música do seu país natal. E que dicir desoutra carambola do destino que marca que a segunda estrofa da chanson sexa a que di que "Castille prends nos garçons / Pour faire triompher sa cause. / S'en vont aussi doux que roses, / Reviennent durs comme chardons". Que é unha tradución bastante singular, mais acaída do orixinal: "Castellanos de Castilla, / Tratade ben os gallegos: / Cando van, van como rosas, / Cando ven, ven como negros". Que diría Rosalía desa versión: Pour faire triompher sa cause?