Os roubos de bebés na Galiza continúan sen se aclarar

Estrella Vázquez é a presidenta da asociación SOS Bebés Roubados da Galiza. A entidade, fundada en 2012, ten como obxectivos “orientar, informar e asesorar toda persoa que sospeite ser vítima de apropiación indebida ou adopción irregular”, “axudar a esclarecer a orixe, buscando as súas raíces biolóxicas”, “apoiar as vítimas, dentro das nosas posibilidades, nos litixios que se presenten contra os causantes da apropiación” e “buscar o apoio das institucións e da sociedade civil para que todas as persoas involucradas poidan coñecer e saber a verdade”. O colectivo rexistrou na súa base de datos máis de 250 crianzas desaparecidas. Vázquez sumouse á loita pola recuperación dos nenos e nenas roubadas unha vez que coñeceu o caso dos pais da súa parella. “Á miña sogra déronlle por mortos dous fillos, un nun parto en 1968 e outro nun parto en 1969. O meu sogro lémbrase de que na primeira ocasión un matrimonio achegóuselle e ofreceulle cartos a cambio de que lle vendesen a criatura. En 1969 xa comezaron a sospeitar, despois do certificado do médico onde explicaba as circunstancias deste segundo neno morto. No documento recollíase que á miña sogra conducírona nunha ambulancia, cousa que non fora certa”, sinala Vázquez a Nós Diario. Hospital Labaca da Coruña Os dous casos referidos por Estrella Vázquez sucederon no Hospital Labaca da Coruña. “Era un segredo a voces en toda A Coruña o que pasaba no Hospital Labaca. Había moita xente que non quería ir parir alí porque tiña medo de que lle roubasen a criatura. Unha vez montada a asociación e falando coa veciñanza, comentábanme que se sabía de sobra o que pasaba alí. No roubo de nenos estaban implicados desde monxas até médicos”, afirma Vázquez, quen sinala que “cando querían un neno a xente sabía a onde había que ir. A historia de Nieves Estévez e María José Rosano tamén apunta ao Hospital Labaca. Os pais adoptivos da primeira, naturais de Ontinyent, no País Valencià, comentáronlle con 14 anos que acudiran á Galiza para facerse con ela. Fóralles entregada por unhas monxas da Coruña, tras a mediación dunha veciña de Ontinyent, moi ligada coa Igrexa. A segunda soubo da súa orixe galega aos cinco anos, aparecendo inscrita no Rexistro Civil de Iruña como nada na Coruña, de onde chegou á capital de Nafarroa trasladada por unha monxa que a transportou en tren. Estévez afirmou en 2011 ao diario El País que os seus pais non pagaron por ela. “Os meus pais sempre me dixeron que non pagaran nada por min. Non lles cobrou nada pola grande amizade que os meus pais mantiñan cunha familia de Ontiyent, pero a outras familias ás que lles trouxo nenos si que lles cobrou, e moito diñeiro”, apuntara Estévez. Porén, o seu caso semella unha excepción na localidade, xa que un matrimonio recoñeceu ter pagado tres millóns de pesetas no ano 1982 por comprar un neno. Unha realidade en toda a Galiza Labaca non foi o único centro sanitario ou asistencial da Galiza onde presuntamente se deron este tipo de prácticas. Segundo Estrella Vázquez, “isto non sucedeu só en Labaca, téñennos chegado denuncias de casos semellantes noutras clínicas da Coruña e do resto da Galiza”, apuntando que a maioría dos casos “chegáronnos da zona da Coruña, de Vigo e algúns de Lugo, concretamente do hospital San Xosé”. Precisamente en Vigo localizáronse algunhas das desaparicións de crianzas que acadaron máis relevo mediático e xudicial. A desaparición de bebés certificouse en centros hospitalarios e de beneficencia de toda a Galiza Noemí Lima denunciou a súa situación no xulgado en febreiro de 2013. A moza viguesa descubriu pasados uns meses da demanda, tras coñecer a identidade da súa nai biolóxica, que as monxas da Casa Berce das Servas da Paixón de Vigo, antes de dala en adopción en 1987, enganaran a súa proxenitora indicándolle que a nena nacera morta após un parto moi delicado. O caso de Lima tamén evidenciou que as monxas cobraran en concepto de gastos de mantemento e atención da nai de Noemí 47.000 pesetas, porén eludiron que ese pago estivese ligado a unha relación mercantil coa rapaza. Marcos San Luis Castro é o avogado de SOS Bebés Roubados Galiza e ten defendido nos xulgados os intereses de persoas que querían atopar a súa familia. San Luis Castro sinala a Nós Diario “as dificultades probatorias elevadas porque estamos falando de casos que sucederon hai 30, 40 ou 50 anos e é difícil obter datos dos hospitais ou dos centros de acollida. A maiores, moitas veces a documentación está falsificada, como quedou contado nun caso dunha vítima á que lle atopamos nai”. Na mesma liña, asegura que “é máis sinxelo de resolver o caso dun fillo que busca a nai, que dunha nai que busca o fillo”. A desconfianza no sistema San Luis considera que “a Fiscalía e en xeral os xulgados non colaboran moito”. Nesta liña entende que “non pon da súa parte todo o que poderían. Isto daría para investigacións máis laboriosas e para investigar con máis coñecemento de datos”. Ao tempo, destaca que moitas das vítimas “desconfían do sistema, porque estamos falando de xente á que se lle privou dunha nai ou dun fillo por unhas institucións nas que confiaba e agora están vendo que esas mesmas institucións non dá resposta ao seu problema”. A médica e activista feminista Lola Ferreiro Díaz é unha das primeiras persoas que ten estudado na Galiza o roubo de bebés pola ditadura franquista. “Hai dúas etapas no roubo de crianzas. Unha primeira que arranca en 1936, con fins estritamente represivos e que se desenvolve fundamentalmente nos cárceres. E unha posterior, con fins económicos, que se desenvolve nos sanatorios ou nos centros asistenciais. Pero a segunda non se tería dado e producido sen a primeira”, afirma Ferreiro, quen destaca o alcance do roubo de nenos e nenas no Estado español, “con máis de 200.000 persoas afectadas, moito máis que no Chile, con 7.000, ou que na Arxentina”. Ferreiro destaca a ligazón entre unha fase e outra do operativo. “Todo indica que os que participaban na segunda fase atopábanse baixo a impunidade da fase anterior”, afirma Ferreiro, quen caracteriza “o roubo de crianzas como unha das tres formas de represión de xénero”, nunha lóxica na que participaban os diferentes aparatos do Estado español e cunha clara folla de ruta ideolóxica. As dúas etapas O termo “bebés roubados” engloba crianzas, hoxe adultas, que poderían ser vítimas de apropiación, desaparición forzada e/ou substitución da súa identidade na Galiza desde o golpe de Estado de 1936 até mediados da década dos 90 do século XX. A subtracción ilegal de menores, cuxo contexto de ideoloxía de xénero franquista e control sobre a muller merece atención especial, tivo múltiples escenarios, como centros penais, hospitais ou centros asistenciais xestionados por congregacións relixiosas. A práctica só foi posíbel pola conivencia dos poderes do Estado, que aínda hoxe dificultan a investigación, malia as denuncias de entidades internacionais como a ONU. A operativa desenvolveuse en dúas etapas pero cunha conexión evidente, como significa a Nós Diario Lola Ferreiro. A primeira alongouse entre 1936 e 1950 e os desaparecidos foron fillos de nais represaliadas polo franquismo, sinalando a Audiencia Nacional que “a apropiación ilegal de menores deuse baixo a cobertura dunha aparente legalidade, e tivo un claro carácter sistemático, preconcibido e desenvolvido en contra daquelas familias que non se consideraban idóneas para criar”. Así, en palabras do órgano xurisdicional, “propiciouse unha desaparición ‘legalizada’ de menores de idade, con perda da súa identidade, cuxo número indeterminado dura até a data”. A segunda etapa tivo como obxectivo mulleres dos sectores populares e nunha situación social e económica de vulnerabilidade. A este respecto, un relatorio da ONU, rexeitado pola Fiscalía do Estado en 2014, apuntou que “as supostas subtraccións producíanse en hospitais onde interviña persoal sanitario e relixioso con procedementos similares: informábase da morte do bebé, pero case nunca o deixaban ver e o hospital encargábase do enterro”.