'RA-1 Cíclope', décimo terceira entrega do coleccionábel 'A historia marítima baixo as nosas augas'

Antecedentes históricos España, ao comezo da década dos anos vinte do século XX, achábase inmersa na guerra do norte de África, necesitando a súa Armada remolcadores para realizar accións rápidas de rescate en condicións adversas das súas unidades navais. O exército español sufriu unha cruenta derrota no Desastre de Annual, falecendo 12.000 homes a mans dos rifeños baixo as ordes de Abd el-Krim entre o 22 de xullo e o 9 de agosto do 1921. O Goberno español, acuciado polas revoltas sociais e coa presión exercida polo monarca Alfonso XIII, posicionado a favor do exército e por ende favorable á Guerra de África, aprobaba o 31 de agosto e por Real Decreto a adquisición no estranxeiro de cinco unidades que cubrisen as necesidades da propia Armada, a través do crédito extraordinario coñecido co nome “Acción en Marruecos”, co que a Comisión da Mariña adquiriría unha serie de cinco remolcadores cun orzamento de 2 millóns de pesetas da época, todos construídos no decurso da I Guerra Mundial ou nos anos inmediatos ao remate da mesma, sendo o RA-1 Cíclope o cuarto da serie que foi entregado á Armada española, completando a mesma as unidades: Ferrolano, Gaditano, Cartagenero e Galicia. Vida marítima En 1919 foi botado ao mar nos estaleiros Ferguson Bros Ltd. de Glasgow co nome de Sr. Clement, cunha eslora de 43,50 metros e unha máquina que lle proporcionaba 1.200 cabalos de potencia. Ao ser entregado á Armada española foille montado un canón Skoda de 70 mm, asinándose o contrato de compravenda entre esta e a firma Chrichton, Thompson &amp; Co. o 29 de outubro do 1921, fixándose o seu prezo en 22.000 libras. O barco estaba ancorado en Portland cando foi entregado definitivamente á Armada, aínda que non se deu de alta até decembro do mesmo ano, sendo rebautizado como Remolcador de Altura clase Cíclope RA-1. Cando arribou a España foi destinado á contenda do norte de África. Como superaba as 800 toneladas de desprazamento, foi equiparado o 21 de novembro do 1923 cun canoeiro de 2ª clase. En 1924 arribou ao porto galo de Marsella para recoller o guindastre flotante Atlas, de 45 toneladas, o cal tentará pór a flote o acoirazado España, varado no cabo Tres Forcas o 26 de agosto de 1923. En 1925 días despois do desembarco de Alhucemas, no que o Cíclope remolcou até a praia as barcazas de desembarco clase K, encargarase de remolcar unha caldeira de 50 toneladas dende Cádiz á cala Quemada, imprescindible para que as tropas españolas destilasen auga na costa marroquí. O 9 de agosto de 1926 remolcou os destrutores Velasco e Lazaga, fóra do porto, para que se sufocasen as lapas que tiñan a bordo. O 9 de marzo de 1932, é destinado á base naval de Cartaxena, liberando do seu varamento o 16 de abril o destrutor José Luis Díez, baixo o faro de Botafoch. Volta a prestar servizo ás forzas navais do norte de África en 1935. No mes de abril de 1936, arribaría a Cartaxena cun cargamento de ametralladoras, modelo Hotchkiss, adquiridas en Francia pola Armada española no mes de decembro de 1935. Estala a Guerra Civil española e o Cíclope loita baixo o mando republicano, sendo afundido pola aviación do golpista xeneral Franco o 5 de novembro de 1938. Sería reflotado en 1939 e posto de novo en servizo en 1942 sendo destinado á inaugurada base naval da Armada en Marín, en 1943. O naufraxio O RA-1 Cíclope voltaba á base naval de Marín remolcando uns brancos que se empregaran para facer tiro nunhas manobras navais o día 22 de outubro de 1952. Cando estaba perto de enfilar a entrada da ría de Pontevedra, sobre as 23 horas, sufriu un descenso de presión na caldeira e vendo que a marexada aumentaba no medio dun banco de brétema, o seu comandante decidiu ancorar ao sueste da illa de Onza, mais o pouco calado fixo que o RA-1 Cíclope garrease, até colidir coas restingas, embarrancando. Un total de 47 homes foron rescatados con vida polos mariñeiros afoutos de Ons, que tripulaban as súas dornas no medio do forte mar de fondo, sendo posteriormente transbordados ao dragaminas Tambre, barco que tamén se atopaba facendo exercicios navais coa mesma escuadra. Sete homes da dotación do remolcador pereceron no naufraxio: Tenente de Navío que facía as funcións de Comandante, Juan Prieto Clavain. Contramestre 1º, Andrés Somoza Montaña. 2º Sanitario, Ricardo Fernández Timiraos. Cabo 2º fogoeiro, Luis Rodríguez Rodríguez. Cabo 2º fogoeiro, José Martínez Abad. Condestable Maior da Escola de Tiro Naval, Gregorio García Bueno. Contramestre 2º do gardacostas Uad Martin, Manuel Enríquez Romay. O día 24 de outubro foron atopados catro corpos pertencentes á dotación do remolcador. Tratábase de Gregorio García Bueno, condestable maior; Manuel Enríquez Romay, contramestre 2º; Ricardo Fernández Timiraos, 2º sanitario e Juan Prieto Clavain, tenente de Navío. Mentres que o cadáver de Ricardo Fernández Timiraos sería soterrado no cemiterio da súa vila natal, Corrubedo, os tres restantes recibirían sepultura no cemiterio municipal de Marín. Parte oficial da perda do Cíclope emitido polo Ministerio de Mariña, o 23 de outubro de 1952, na prensa "El Capitán General del Departamento de el Ferrol del Caudillo comunicó que al regresar a su base en Marín, la noche pasada, el remolcador de altura Cíclope remolcando los blancos utilizados hasta última hora de la tarde de ayer por las unidades de la 1ª Agrupación de Escolta, en los Ejercicios de Tiro que vienen realizando, por causas que todavía no se han concretado, pero inicialmente producidas por un descenso en la presión de la caldera, y consiguiente falta de gobierno, agravadas por la cerrazón reinante, hubo de fondear en malas condiciones al sur y a corta distancia de la isla de Onza. Poco tiempo después, y sin duda por efectos de la mar que recalaba, cayó sobre la restinga de piedra que despide la citada isla, quedando varado. Destacadas inmediatamente varias unidades de guerra, se organizaron muy de madrugada los trabajos de salvamento, y al no ser posible poner a flote el barco, se dispuso el de su dotación y equipo de “observación de tiro” enviado por el Polígono Naval para el desempeño de tal misión durante los ejercicios. Furon recogidos cuarenta y siete hombres, debiendo lamentarse la desaparición de siete, entre los que figuran su comandante. Los trabajos de salvamento y pesquisas de su recuperación se llevan a cabo con la mayor efectividad". As ondas e o temporal foron abrindo fendas no casco do remolcador e remataron por desfacelo e deixalo inservible para voltar a navegar. A Armada decidiu despezalo in situ, fronte a imposibilidade de refrotalo. No decurso das seguintes xornadas ao embarrancamento, mariñeiros da Escola Naval de Marín accederon ao casco do Cíclope, deitado sobre o seu costado de babor, e extraeron o material de guerra e os instrumentos de navegación a bordo, tanto os eléctricos como os da dirección de tiro. Achegamos como dato estatístico que doce anos antes do naufraxio do remolcador RA-1 Cíclope en Onza, o 9 de xaneiro de 1940, xa se perdera na punta Galera da mesma illa outro buque militar cun balance de 17 falecidos. Tratábase do patrulleiro Bar sac, de 2.000 toneladas, pertencente á Armada francesa, en plena II Guerra Mundial, no medio dunhas condicións meteorolóxicas idénticas ás que sufriría no seu naufraxio o Cíclope. O naufraxio narrado por un dos seus sobreviventes José Villar Rico, natural de Cangas de Foz, que na actualidade ten 90 anos, era un home que en 1952 prestaba o servizo militar na Armada española a bordo da unidade naval protagonista deste artigo con vinte anos. Aproveitando a súa boa memoria, cóntanos: "O RA-1 Cíclope era o remolcador máis grande de España. Eu pertencía a máquinas. Aquela noite tan triste, eu estivera de garda até as doce, entón eu xa me duchara… Xa pensaba que non volvía estar de garda porque estábamos a 80 millas… Víñamos andando dez millas por hora e tiñamos que xa estar no porto ou chegando… Entón eu levanteime ás 11 dixen … Me cago en diez, pero onde estaremos? Porque xa tiñamos que estar en terra e aínda estamos no mar. E segundo me levantei, fun para o portillo do rancho e xa vin a cousa moi fea, cada golpe de mar que pasaba por encima do barco e enseguida xa embarrancamos… Embarrancamos, o comandante mandou dar fondo, deu fondo, agarrou a áncora no fondo, e rompeu o tambor da maquinilla… Aos que pillou polo corredor matounos a todos, non sei cantos pero ao contramaestre si, porque morreu alí perto, vin eu como o arrollou. E despois aquilo foi… Cada un amañouse por onde puido, eu estiven nadando até as nove da mañá desde as 11 da noite máis ou menos, porque eu fun dos primeiros que me tirei. Pero alí non puido un dicir nada de ninguén porque cada un fixo o que puido… Eu fixen o que puiden, eu salveime e outros afogáronse e todo foi así. Son cousas da natureza, non se pode dicir tiña que facer isto nin… Cada un fai o que pode". Lembra tamén José que houbo un tripulante que na loita pola súa vida quitoulle o aro salvavidas a outro compañeiro, antes de guindarse ao mar… Copla que cantaban os habitantes de Ons sobre a perda do Cíclope O Cíclope viña de fóra, cun branco coma unha eira, e donde foi embarrancar, a debaixo da figueira. A debaixo da figueira, Onde lle daba o sol, que o remolque que traía, deixouno no Canesol. Características do barco Clase: Cíclope, ex Sr. Clement, RA-1. Construción: estaleiros de Fergunson Bros Ltd, Glasgow (Escocia). Botadura: 21 de agosto do 1929. Entrega oficial á Armada española: 7 de decembro de 1921. Desprazamento máximo: 810 toneladas. Medidas: 43,50 metros de eslora / 8,84 metros de manga / 4,88 metros de puntal / 4,50 metros de calado máximo. Máquina: montaba máquina de vapor que lle proporcionaba 1.200 cabalos de potencia, propulsando unha única hélice. Capacidade de carga das súas carboeiras: 245 toneladas. Tracción de tiro fixo: 12 toneladas. Velocidade máxima: 12 nós. Armamento: un canón Nordenfelt de 57 mm. Dotación: deseñado para acoller a bordo unha tripulación de 36 homes. Data de baixa oficial: 13 de xaneiro de 1953.