A prensa local na Galiza republicana

Nos días en que se cumpre o noventa e tres aniversario da proclamación da II República quixemos dedicar este espazo xornalístico a analizar, precisamente, como eran os xornais que se publicaban na Galiza no tempo republicano e, nomeadamente, aqueles que desde un ámbito máis modesto, o local, recollían e analizaban as principais preocupacións do mundo político, económico e sindical. Porque se algo se dirime do achegamento á prensa da época é a proliferación de medios nas diferentes vilas galegas. Moitos proclamaban no editorial a necesidade de ter unha cabeceira que defendese os intereses municipais e algúns estaban adscritos a agrupacións políticas concretas. A maioría eran progresistas e, salvo excepcións, defendían o sistema republicano e o Estatuto de Autonomía, que acabaría sendo votado en referendo en xuño de 1936, apenas uns días antes do golpe de Estado que imposibilitaría a súa aprobación ata a actual democracia. Moitos xornais proclamaban no editorial a necesidade de ter unha cabeceira que defendese os intereses municipais Baixo Miño Quizais un dos máis críticos cos gobernos posteriores á marcha de Alfonso XIII, aínda que non era abertamente monárquico, foi o semanario Hoy, que se editaba en Tui mais tiña implantación en toda a comarca do Baixo Miño. A súa aparición en 1935, e polo tanto durante o bienio conservador, non impediu que cuestionase insistentemente o papel do anterior executivo republicano-socialista e a súa crítica foise diluíndo coa chegada ao poder dos radicais e a CEDA. Son constantes as súas louvanzas a Gil Robles, daquela ministro de Guerra, e tamén ao ministro de Gobernación –e logo presidente– Portela Valladares, pola súa defensa da orde. Propiedade, relixión e familia eran os seus piares. A Mariña Na outra vila episcopal, Mondoñedo, atopamos un xornal que se define como apolítico e di defender só os intereses locais. Era Vallibria, aparecido xa en 1930 nunha comarca, a da Mariña, que contaba tamén co voceiro oficial do sindicalismo católico-agrario, a revista Galicia Social Agraria; outra publicación de corte galeguista, Galiza, e desde 1931 cun Boletín Socialista. Tamén foi crítico co goberno republicano o xornal Razón que desde xullo de 1932 se publicou cada quince días na comarca do Deza, concretamente en Lalín. Segundo o profesor Alfonso Magariños, que analizou esta temática en traballos dos albores da democracia, tratábase dunha publicación con fonda implicación ideolóxica, que cuestionou nomeadamente a relación do Goberno central con Galiza ao denunciar que o seu trato non se diferenciaba en nada do dispensado na etapa monárquica. A súa defensa da autonomía era firme e entre os seus artigos podían atoparse fragmentos coma este: "(sic) Gallegos en pé. Cando sexa a votación prá autonomía, ide todos, como un exército victorioso, a meter nas urnias o que vai sere certificado das nosas libertades. ¡Pais de familia! Que mañán vosos fillos non arreneguen de vós por deixarlle o herdo da escravitude e da fame". Asinouno o daquela mestre da parroquia lalinense de Botos, Manuel González, que tras o golpe cambiou a militancia galeguista polo carné da Falange. Tabeirós-Terra de Montes Aínda que recollía textos en galego, a maioría dos artigos de Razón eran en castelán. O uso da nosa lingua era moito máis frecuente en La Estrada, publicación que apareceu ese mesmo ano para, segundo se afirmaba nela, defender os intereses da actual comarca de Tabeirós-Terra de Montes. De corte galeguista, tamén eran constantes as súas alusións ao pensamento de Castelao ou en defensa da celebración do día da Galiza o 25 de xullo. Na mesma vila é obrigado falar de El Emigrado, que se publicou entre 1920 e 1940. O director que máis tempo estivo no cargo foi Xosé Otero Abelleira, en cuxo perfil afondou unha revista monográfica da asociación cultural Vagalumes, dispoñíbel na rede. Foi detido en 1939, igual que o máximo responsábel do xornal socialista La Hora de Pontevedra, Ramiro Paz. Paz e un xornalista do seu medio, Ramón Barreiro, foron asasinados en 1936 polos responsábeis do golpe de Estado. Un golpe que foi a fin de moitas destas iniciativas, ora porque desapareceron, ora porque foron incautadas e usadas como propaganda da ditadura. Este foi o caso de El Pueblo Gallego que puxo en marcha o propio Portela Valladares en 1924 e no que chegaron a colaborar figuras como Castelao ou Otero Pedrayo. A súa sede foi ocupada o mesmo 20 de xullo en que se lía o bando de guerra en Vigo e a partir do 10 de xaneiro de 1937 pasou a mans da Falange. Son só algúns dos medios que xunto á revista satírica El Soplete de Redondela, La Cañiza ou Carballino, por poñer algúns exemplos, puido ler a veciñanza das vilas galegas daquel tempo.