O patronato franquista: un inferno para mulleres aínda descoñecido

Malia os avances no estudo da represión franquista en Galiza con perspectiva de xénero, queda moito por investigar sobre unha das ferramentas máis crueis de castigo contra as mulleres: o Patronato, institución vixente máis de catro décadas –entre 1941 e 1986– para castigar as rapazas que a ditadura consideraba "descarriadas". Creárase décadas atrás co suposto obxectivo de loitar contra a trata de brancas, pero a República pechárao para cambiar por atención social ás mulleres afectadas o que ata ese momento só estaba sendo unha sorte de agocho co que tapar supostas vergoñas. A creación do denominado Patronato de Protección a la Mujer franquista apróbase o 6 de novembro de 1941 e no papel tiña como obxectivos a dignificación moral das mozas –as patronatas eran menores de 25 anos– para que non as explotasen, o seu afastamento do vicio e a súa educación de acordo coa relixión católica, pero isto traduciuse na eliminación total de calquera mostra de liberdade ou de decisión sobre o seu corpo. Baixo o paraugas do Patronato creouse un corpo parapolicial de civís que se encargaba de vixiar que as rapazas gardasen o decoro debido, o que na moralidade franquista significaba regular mesmo a forma de vestir: traxes de baño ou equipamentos deportivos eran obxectivo prioritario das gardiás da moral que facían controis en praias, instalacións deportivas ou cines. Manter un comportamento tan indecoroso para as gardiás como bicar con paixón un mozo, podería ser constitutivo de ingreso nas institucións do Patronato. O hogar taller Santa María de Goretti na estrada de Vigo a Ourense, as Hermanas Trinitarias de Vigo, Nuestra Señora de los Ojos Grandes de Lugo, as Oblatas de Bouzas, Ferrol ou Compostela; as Adoratrices de Ourense e A Coruña, o Buen Pastor de Tui ou Hijas de la Inmaculada de Bañobre, en Miño, son algunhas das institucións relixiosas convertidas en cárcere para centos de mozas do noso país. O control sobre a sexualidade das mulleres é a pedra angular do infernal patronato Mais tamén houbo galegas enviadas a Cartagena, Madrid, Salamanca, Valencia ou á xoia da coroa nos pesadelos das internas: a madrileña Peña Grande. Alí mandaban as que quedaran embarazadas sen estar casadas, incluídas as preñadas nunha violación, moitas veces producida no ámbito familiar. Mulleres afectadas denunciaron co tempo ser ingresadas tras a denuncia do titor agresor, que agachaba o seu delito sinalando o suposto pecado feminino. Houbo outros casos en que as familias denunciáronas coa boa intención de enderezar o seu futuro, sen saber a que sorte as condenaban. Tradición inquisitorial O control sobre a sexualidade das mulleres é a pedra angular do infernal patronato. As prisións para as mulleres denominadas polo franquismo "caídas" regúlanse por decreto o 20 de novembro de 1941. E así, as mozas caídas en desgraza por ter comportamentos considerados impropios da condición feminina ficaban baixo o amparo de congregación relixiosas que, na maior parte dos casos, facían honor á tradición inquisitorial. A barcelonesa Consuelo García, ex patronata e unha das persoas que máis ten investigado esta descoñecida institución, explica que o primeiro que lles facían era sometelas a unha proba xinecolóxica para ditaminar se seguían a ser virxes e tras ela separaban as denominadas "incompletas" das "completas". A partir de aí iniciábase unha condena que podía prolongarse por anos sen que a vontade da interesada nin da súa familia, de opoñerse esta, fora tida en conta en absoluto. A sorte das patronatas dirimíaa a "Junta Provincial" reforzada por organismos de carácter local en poboacións grandes, como Vigo, e formada por próceres do franquismo, en moitos casos xa vinculados á represión política, ou mulleres da súa familia. Tamén houbo "rojas" no Patronato. A propia Consuelo foi enviada a Madrid por participar en manifestacións políticas pero na meirande parte dos casos o castigo, a diferenza do que pasaba cos homes, non tiña que ver co delito –político ou non– senón co que se consideraba pecado. E de aí o protagonismo da Igrexa no seu castigo. Aínda que o paso das décadas vai relaxando a presión sobre as internas, o Patronato mantense vivo ata 1986, tres anos após o seu traspaso á Xunta de Galicia. Malia a proximidade da data, o descoñecemento sobre esta institución e a represión que exercía segue sendo maioritario entre a poboación, e a reparación ás patronatas outra débeda pendente dunha democracia aínda reticente a afondar de verdade na memoria da ditadura.