Ollar cara ao sur

Costúmase encadrar a tradición e a cultura galega-portuguesa nun contexto continental europeu, no caso da Galiza e do Norte de Portugal, com moitas ligazóns históricas coas nacións célticas do arco atlântico. Sen dúbida, esa identidade cultural común compartillouse desde tempos moi pretéritos, forxada en relacións diplomáticas, movementos migratorios ou intercambios comerciais que criaron fortes ligazóns de relacións internacionais, que chegan aos nosos días, forman parte dunha axenda cultural permanente e manteñen un fluxo sólido e consolidado. Mais no devir histórico da Galiza, eses intercambios non sempre se limitaron ao norte e, por veces, foron incluso mais intensos co sur de Europa, co mundo greco-latino e o universo árabe. Ou sexa, co Mediterráneo. As novas fornadas de investigadores e estudosos da historia do noso reino medieval están a pór en entredito a narrativa mítica españolista que, para alén de ocultar a súa importancia e poderío, de Ortegal ao Mondego, silenciaron tamén a mantenta, e mesmo manipularon, as fontes documentais que desbaratan a épica dos mitos fundacionais e do devir histórico dunha nación, a española, que, como tal, nunca existiu. As crónicas de xeógrafos e historiadores gregos e romanos quizá sexan parcialmente mais conhecidas polo público xeral e, tamén a pesar dos intentos de manipulación que mesturan conceptos xeográficos (o de Hispania) cos político-adminsitrativos (a Gallaecia, no nosso caso), deixan ás claras como, desde a Idade Antiga, se conformou un espazo político-cultural próprio no occidente peninsular, que tivo continuidade histórico-cultural até aos nosos días. Posteriormente, as crónica francas, escandinavas e vaticanas continuaron a testemunhar a nosa existência como suxeito político. Também somos do sul e sempre fomos. Ou, talvez melhor, sempre fomos uma centralidade que ligava o sul ao norte Nese devir histórico, o contacto co mundo árabe, as relacións amistosas entre as duas entidades políticas peninsulares na altura, unha delas a nosa, ou os intercambios científicos e culturais entre essas duas realidades, fica perfeitamente documentada, como se está a desvelar nos últimos tempos. O historiador cordobés Ibn Hayyan, o xeográfo onubense Al-Bakri, o ceutí Al-Idrisi ou o mesmo historiador árabe por antonomásia, Ibn Jaldun dan boa conta desas relacións. Porén, nos tempos presentes, de imposición política e cultural eurocentrista, como tristemente estamos a ver nestes días, a ollada cara ao sur, cara o Mediterráneo plural, das súas duas beiras, obviase a miúdo, e compre recuperala. Nós tamén somos sur e sempre o fomos. Ou, quizá mellor, sempre fomos unha centralidade que ligou o sur co norte. Non podemos renunciar a ese papel, de conexións históricas, culturais, sociais e artísticas desde Fisterra até ao Exeo e mais aló (norte de África e Oriente Próximo). Proxecto MATE É tempo de restaurar eses vencellos históricos e de conexións culturais que se manifestan en elementos comuns, como podem ser a cultura megalítica, que indica unha conexión compartida na prehistoria; a mitoloxía; a pegada greco-romana; os intercambios comerciais, como é o caso da ruta da prata que daba continuidade a outras importantes rutas comerciais provenientes do Oriente; as grandes tendências artísticas arquitectónicas (pre-románica, románica, renacentista, barroca...); as ordes militares, como foi a do Temple; as rotas de peregrinación vindas do sur; a pegada da cultura arábica, reflectida na arquitectura, a arte, a ciência ou gastrononía; as navegacións marítimas que ligaron o Oriente o o sur co norte, en que a situación estratéxica de Galiza e Portugal, coas súas costas e portos, foron chave para un florescente comercio naval; as tradicións relixiosas compartidas; a influencia literária, mesmo en tempos modernos, como pode ser o caso da do poeta grego Konstantínos Kaváfis ou o português Fernando Pessoa, que está presente na literatura galega contemporânea, ou a inspiración de escritores galegos e portugueses na mitoloxía grega; e, em fin, até a música tradicional: pénsese, como exemplo, no caso do bouzouki, un instrumento de orixe grega que no século XX é adoptado pola música irlandesea e, daí, incorpórase á musica galega. Parece que chegou a hora de restaurar esa ollada cara ao sur, como pretende o proxecto MATE (Música, Artes, Tecnoloxía e Educación), que se desenvolve na Galiza, en Portugal e na Grecia e visa reconectar o sur co sur. Un proxecto para conectar pobos e persoas, fortalecer identidades, liberar forzas creativas, xerar perspectivas novas e inovadoras, partillar experiencias e impulsar mudanzas. De sur a sur.