A morte de José Castro Veiga ‘O Piloto’ (I)

"Foi un encontro desgraciado -dime o tenente-. De funcionar a arma canto dano tivera evitado”, con humildade, con resignación, con modestia, así se expresaba Alberto Díaz López, o tenente xefe da liña da Garda Civil de Chantada uns días despois de culminar a súa fazaña máis soada, a de dar morte a José Castro Veiga (a) Piloto. Laiábase o tenente de que quince anos atrás, aló polo 1950, o guerrilleiro fuxira in extremis dun encontro na ponte de Tambaria co, por aquel tempo, cabo Díaz López, ao que se lle engastallara a pistola no momento máis inoportuno. Esta vez, o 10 de marzo de 1965, as cousas foran ben distintas. Rememorándose tácticas tan efectivas 15 ou 20 anos atrás, as forzas de Monforte, Escairón, Currelos e Chantada, uníranse para neutralizar ao penúltimo maqui oculto nos montes lucenses. Unha vez máis, o célebre chivatazo daba pé a que a Garda Civil rodease o lugar onde se presumía que se agochaba Piloto, quen remata sucumbindo, impotente, ante a concentración de forzas. A morte do 'Piloto' recuperou a loita das forzas represivas cos guerrilleiros que loitaban polo restablecemento da democracia Se coa morte do Piloto volvía á primeira páxina da actualidade a loita encarnizada que décadas atrás mantiveran as forzas represivas coa cohorte de guerrilleiros que loitaban polo restablecemento da democracia, as circunstancias mudaran moito no contexto da resistencia-represión. Mantíñase intacto o espírito do réxime, o control das conciencias a través da aniquilación física e o efecto paralizante desta, máis o número de resistentes que durante anos, moitos anos nalgúns casos, empregaran o refuxio do monte coma un taboleiro no que xogar a derradeira partida: morrer loitando ou (tentar de) derrubar ao réxime, minguara considerablemente dende que a finais dos anos 40 e comezos da década dos 50, o réxime lanzara a ofensiva final que deixaba, case por completo, rematado o problema do “bandoleirismo”. Un problema, con todo, que, se á altura de 1965 estaba perfectamente liquidado e a morte do Piloto tan só traía á memoria ese recordo que xa parecía superado, non debemos esquecer que constituíu a primeira e principal molestia, contrariedade ou dificultade que o franquismo tivo que arrostrar durante unha chea de anos. ‘25 anos de paz’ Sen embargo, en 1965 a España que viña de celebrar os “25 anos de paz”, parecía máis preocupada polos primeiros paseos espaciais de soviéticos e americanos ou polo boom do turismo; lembremos aquilo de “Spain is different”. Aínda se sacaba peito despois da histórica vitoria da selección de fútbol na Eurocopa, nin máis nin menos, que ante a URSS e grazas ao lendario gol de Marcelino, mentres que os británicos The Beatles arrasaban no mundo enteiro coas súas pegadizas e doadas cancións. O pleno emprego keynesiano e o baby-boom parecían facer esquecer algúns dos graves problemas que se formulaban no político e no social, como a axitación da comunidade universitaria na procura de máis liberdades e a conseguinte represión, tamén nos plano sindical e dos partidos de esquerda, ou o fenómeno da emigración, preferentemente cara a Europa, á que se viron abocados miles de españois na procura dun futuro, cando menos, digno. As forzas da orde da zona empregaron tácticas efectivas 15 ou 20 anos atrás para acabar coa vida do ‘Piloto’ Neste contexto, pois, non parecían ter xa cabida os maquis. Poren, as cousas non sempre foran así. Dúas décadas atrás, os homes do monte e parte do pobo, estes últimos pedra angular na estrutura da loita armada, representaban a esperanza dun futuro en democracia. Eran eles, os maquis, a única baza á que se podían aferrar os antifranquistas para tratar de reconducir a situación tras o fatídico 18 de xullo de 1936. E tamén eran eles os principais inimigos cos que se enfrontaba a ditadura unha vez resoltos os tiras e afrouxas coa comunidade internacional verbo da súa máis que discutible lexitimidade. O 10 de setembro de 1963, o ditador, xa máis que apousentado e aparafusado no poder, acompañado polos ministros de Obras Públicas, Jorge Vigón Suerodíaz, e de Mariña, Pedro Nieto Antúnez, ademais dos xefes das súa casa Civil, Conde de Casa Loja, e Militar, Menéndez Tolosa, diríxese a Belesar co obxecto de inaugurar un maxestoso embalse de 54 quilómetros de cola, cuxa construción constitúe, no seu momento, unha obra de enxeñería punteira única en Europa. A loita guerrilleira foi a primeira e principal dificultade que tivo que afrontar o franquismo Alí é recibido por multitude de personalidades e autoridades civís, militares e eclesiásticas, que optan por se sumar á festa. Destacan, entre outros, os alcaldes de A Coruña, Lugo e Ourense; o ministro de Industria, Gregorio López-Bravo; o presidente do Consello de Administración de Fuerzas Eléctricas del Noroeste, Pedro Barrié de la Maza, Conde de Fenosa; os gobernadores civís de Lugo e Ourense; os presidentes da Deputación da Coruña e Lugo; o capitán militar da Oitava Rexión Militar, Gregorio López Muñiz; o bispo de Lugo, Antonio Ona de Echave, e un longo etcétera. O encoro de Belesar Tras a benvida, Franco e Barrié de la Maza reciben aos principais enxeñeiros participantes na construción do embalse dirixidos por Luciano Yordi de Carricarte, máximo responsable da obra. A continuación, e despois de que o bispo de Lugo bendixera a presa, o ditador e o seu séquito comezan un exhaustivo percorrido polas instalacións e o miradoiro, dende onde se poden contemplar unhas excepcionais vistas. No edificio da Subestación, Franco descobre unha placa conmemorativa do acto na que se pode ler: “Foi posible esta obra, inaugurada pola S.E. o Xefe do Estado, nunha hora de paz, de progreso e de ilusiónón polo porvir de España. Ela permanecerá como símbolo e exemplo dun inmenso esforzo colectivo ao servizo da comunidade nacional, alta tarefa á que Fenosa entregouse coa plena dedicación de cantos a integran e coa fe que alenta hoxe a todos os españois de boa vontade!”. Aí queda iso... O ditador e máis o seu nutrido séquito comen na Residencia para dirixirse, arredor das 16 horas, até o novo poboado de Portomarín, substituto do que quedara asolagado baixo as augas do encoro. No templo de San Xoán, trasladado pedra a pedra até o novo pobo, oficia un Te-Deum o bispo de Lugo, Antonio Ona de Echave, acto co que se dá por finalizada a longa xornada de inauguracións e parabéns. Darío Vázquez Fernández, da coñecida como ‘Casa de Souto’ vai dar o chivatazo que rematou coa vida do ‘Piloto' Aqueles que celebran a posta de longo do salto de Belesar e o que pode supoñer para o desenvolvemento da industria eléctrica galega, non poden imaxinar que, exactamente ano e medio despois, o 10 de marzo de 1965, a paraxe incomparable na que se levanta o encoro será testemuña do asasinato dun dos últimos guerrilleiros que, como antano, aínda pulula polos montes galegos. Esa “hora de paz” da que fai gala a placa conmemorativa descuberta polo ditador, tinguirase da sangue dun home para quen o “progreso” e a “ilusión polo porvir” son conceptos, cando menos, inintelixibles A casa de Fermín González Rodríguez Sobre as 9 horas dese fatídico e, á par histórico, 10 de marzo de 1965, Piloto, vestido cun pantalón escuro, chaqueta e camisa azul, chaleco e calcetíns de la gris, gorra negra e botas de piso de goma tamén de cor negra, encamiña os seus pasos ao lugar de Lamagrande, na parroquia de Vilelos, termo de Saviñao, coa intención de impoñerlle unha sanción económica ao veciño Fermín González Rodríguez1 ao que, un ano antes, xa visitara co mesmo propósito obtendo, daquela, a cantidade de 6.000 pesetas. Fermín dera parte á Garda Civil da primeira visita do Piloto o 3 de marzo de 1964, e precisamente ese é o motivo que esgrime o noso protagonista para impoñerlle unha nova multa, nesta ocasión, de 20.000 pesetas. O labrego intenta rebaixar a sanción apelando a súa delicada situación económica e consegue que Piloto se conforme con 15.000 pesetas. Malia todo, Fermín segue sen poder facer fronte a forte suma; só conta con 3.000 pesetas que obtivera da venda dunha vaca. Ante as ameazas do guerrilleiro, non lle queda máis remedio que enviar a súa dona, Carmen Fernández, á casa do seu conveciño Juan Benito Barrio. Alí, a muller deste, faille entrega das 12.000 pesetas necesarias para sufragar o resto da débeda. Trala marcha de Piloto, Fermín non perde o tempo, e malia á advertencia do guerrilleiro, emprende camiño a Escairón coa fin de dar parte á Garda Civil dese posto. Chegará sobre ás 12:30 horas, case unha hora despois de que Piloto caera abatido en Belesar. A segunda parada no via crucis de Castro Veiga sucede no lugar de Bugalla, parroquia de Rebordaos, do mesmo termo municipal de Saviñao2. De alí, da coñecida como “Casa de Souto”, vai saír o chivato que dea parte á Garda Civil da presenza do último maqui polas terras de Chantada. Pouco antes das 11 da mañá, Piloto sorprende a Darío Vázquez Fernández, fillo do dono da casa, picando leña nun patio exterior da vivenda. Darío axiña recoñece ao home que se lle presenta diante dos fociños: trátase, nin máis nin menos, ca do Piloto, o guerrilleiro que dous anos atrás se lles presentara esixindo 25.000 pesetas que, finalmente, non cobrara. O fuxido pregúntalle a Darío se aquela era a “Casa de Souto” e, ao contestarlle afirmativamente, diríxese ás escaleiras que conducen á cociña. Mentres Piloto se limita a saudar ao patriarca, Ricardo Vázquez González, de 74 anos e enfermo na cama, Darío diríxese presto ao punto telefónico instalado na central do salto de Belesar, dende onde pasa o aviso ao posto da Benemérita de Chantada. 1. Causa 19/65 de Lugo. AIRMN 2. Causa 19/65 de Lugo. AIRMN