Luis Trigo "O Gardarríos"

A emigración foi decisiva no proceso de toma de conciencia social e política de Luis Trigo Chao “O Gardarríos”. Nado o 24 de decembro de 1891 en Santa María de Cabanas, actualmente integrada no concello do Vicedo, residiu en Cuba e na Arxentina. A súa estadía na illa do Caribe, onde viviu perto dunha década, púxoo en contacto primeiramente co movemento sindical e posteriormente co marxismo. Un exemplo disto, atopámolo nos libros e publicacións conservadas na súa casa familiar de Cabanas, como un traballo biográfico sobre Sacco e Vanzetti. Un dirixente socialista Luis Trigo desenvolveu un labor determinante na organización do movemento socialista en Mondoñedo e nos concellos limítrofes da Corda e do Valadouro. Instalado na parroquia mindoniense de Viloalle ao seu regreso de Arxentina, nomeado en 1928 garda de venatoria ou gardarríos dese concello, participou en abril de 1931 na constitución formal da agrupación socialista da localidade. Ao tempo, impulsou dúas estruturas sindicais ligadas ao espazo socialista e integradas na UXT, o Sindicato de oficios varios, presidido por Xosé María Alonso Silveiro, e a Federación de Traballadores da Terra, encabezado por Emilio González Valoría “O Purrelo". “O Gardarríos” non tardou en situarse á fronte do conglomerado socialista en Mondoñedo. A finais de 1931 foi elixido presidente da agrupación local do partido, manténdose ininterrompidamente no cargo até xullo de 1936, despregando unha intensa actividade social e propagandística. Neste tempo, colaborou con diversas publicacións da zona, destacando os artigos recollidos no semanario socialista de Viveiro El Momento, con artigos sobre o amor libre e o naturismo, o combate ao clericalismo, a análise e divulgación de temas de filosofía marxista ou a posta en valor da militancia, afirmando, que as “revolucións non se fan con auga de colonias senón entregando o sangue dos mellores fillos do pobo”. A súa posición ideolóxica situouse na esquerda do Partido Socialista, partillando as teses de Largo Caballero. Así, o 25 de xaneiro de 1934, na súa condición de presidente dos socialistas de Mondoñedo remitiu un escrito ao Comité Nacional do PSOE, recollendo o sentir dos afiliados da localidade, onde afirma “que todos nós sen excepción algunha estamos de xeito entusiasta identificados coa opinión do camarada Largo Caballero, únicas que corresponden ao sentir que todos sabemos que dentro da “legalidade” burguesa non poderemos xamais librarnos da opresión”. Na mesma comunicación, apostábase pola “revolución social sen debilidades nin claudicacións”. A revolución de 1934 Luis Trigo foi detido en outubro de 1934 acusado de participar nos preparativos da revolución. A proclamación do estado de guerra para facer fronte ao levantamento abriu a porta a unha vaga represiva que bateu contra toda a poboación democrática. Os dirixentes socialistas Patricio Vixande, Ignacio Picaza, José Díaz Muñoz e Luis Trigo foron detidos en Mondoñedo, trasladando posteriormente os tres últimos ao cárcere de Lugo, onde permanecerán retidos entre o 16 de outubro e o 24 de decembro. Xulgados nesa data diante dun tribunal militar na Coruña, foron finalmente absoltos. “O Gardarríos” participou das primeiras tentativas para articular unidades guerrilleiras estruturadas, cun modelo organizativo definido e unha práctica suxeita a unha dirección política clara. Neste sentido, en novembro de 1938 foi elixido secretario xeral do “Comité Tchapaief”, a primeira organización guerrilleira documentada na Galiza, exemplo dunha resistencia armada autóctona, sen interferencias de cadros e orientacións procedentes do exilio, plural, cunha dirección partillada por cadros socialistas, anarquistas, comunistas e nacionalistas, e precedente, en moitos aspectos, da liña político militar desenvolvida posteriormente en Cuba. A progresiva hexemonía comunista na guerrilla da área mariñá levou Trigo a organizar e dirixir unha estrutura armada de composición e dirección socialista. A agrupación dirixida polo “Gardarríos” mantívose operativa até 1951, cando os últimos membros do grupo abandonaron a loita tras negociar medidas de graza coas autoridades. Os membros máis significados desta agrupación foron Mozart Campoamor, Arcadio Pardo, Germán Méndez, Domingo Rivas, Víctor Otero, Venancio Seoane, Justo Goás, Perfecto Requeixo e Antonia Díaz Pérez. Ao tempo, este operativo contou coa colaboración nalgún momento doutros fuxidos, como Roberto Alonso Díaz “O Barbas”, un antigo sarxento do exército popular orixinario de Vilalba asasinado na comisaría de Lugo en xaneiro de 1948. Os compañeiros de Trigo Mozart Campoamor “Pin” ou “O Torto”, antigo dirixente das Xuventudes Socialistas de Ribadeo no período republicano, mantívose na clandestinidade desde 1936 até 1951, cando tras negociar coas autoridades conseguiu un pasaporte para Arxentina en compañía da súa nai, Rogelia García, conserxe desde os anos 20 da Casa do Pobo ribadense e fuxida, tamén, desde o levantamento fascista. Outro dos compañeiros máis próximos a Trigo, Arcadio Pardo “Arcadio de Candia”, veciño do concello de Abadín, seguiu os mesmos pasos de Campoamor, marchando a Arxentina en 1952, após un acordo co réxime franquista. A vía de negociación aberta polas autoridades cos compañeiros de Trigo tras a morte deste foi tamén explorada, con distinta sorte, por Víctor Otero e Germán Méndez. O primeiro, coñecido popularmente como “Víctor de Valiño”, por ser natural dese lugar de Mondoñedo, abandonou o país e asentouse en Bos Aires. Pola súa banda, Germán Méndez, veciño da parroquia mindoniense de Figueiras, acolleuse en 1951 as medidas de grazas ofrecidas polo Goberno para este grupo, porén rematou condenado a décadas de cárcere, morrendo no penal do Dueso en Santoña no final da década de 1950. Venancio Seoane “Pasoslargos”, Domingo Rivas “O Maeso” e Antonio Díaz morreron en enfrontamentos armados coas forzas da orde. “Pasoslargos”, natural de Riotorto, activo na clandestinidade desde 1938, rachou co grupo de Trigo en 1946, sumándose á guerrilla de orientación comunista, sendo asasinado pola Garda Civil o 23 de outubro de 1948, no lugar de Panchigás, na parroquia de Valcarría, en Viveiro. “O Maeso”, membro dunha familia socialista de Coubeira, en Mondoñedo, mantívose a carón de Trigo durante moitos anos, falecendo a mans da brigadilla. Antonia Díaz, parte dunha familia ribadense de enlaces da guerrilla, pasou á clandestinidade a finais de 1946, sendo asasinada canda Trigo o 24 de xuño de 1948 A acción ao servizo da idea As accións desde grupo guerrilleiro atenderon a motivacións políticas claras. Canda os labores de aprovisionamento necesarios para manter o operativo, destacando dentro destas os golpes económicos precisos para manter unha infraestrutura clandestina moi custosa, o grupo executou numerosos golpes destinados a dotarse de medios para a loita política. Así, por exemplo, en 1942 asaltaron a “Hermandad de Labradores” de Abadín para apoderarse dun aparello de ciclostil, co obxectivo de imprimir propaganda socialista, sendo o equipo empregado posteriormente para editar o voceiro socialista, Forja, onde Trigo escribiu as súas crónicas. Luis Trigo foi dos primeiros dirixentes guerrilleiros no norte galego que levou a cabo accións de castigo contra fascistas implicados na represión. O máis significado deles, desenvolveuse no atardecer de 9 de abril de 1940, no Pico da Lebre, un lugar da parroquia mindoniense de Estelo, resultando axustizado José Viador Traseira. Viador, fundador e significado xerarca falanxista de Lugo, cuxo nome ficou asociado a unha chea de episodios de terror ao longo de diversas localidades galegas e asturianas, acabou abatido mentres facía a súa habitual rolda a cabalo pola finca da Fraga Vella, unha parcela de 619,50 hectáreas de titularidade comunal, da que se apropiou, en palabras de Ana Cabana, “valéndose do medo que infundía e da violencia coa que actuaba”. A guerrilla socialista responsabilizouse da execución doutros destacados fascistas mariñás. Se o 21 de xaneiro de 1940 resultou morto, na súa casa taberna de Lagoa, o xefe da Falanxe de Alfoz, Eduardo Villar Otero “O Ruíz”, a comezos de xuño de 1942 rematou axustizado no concello de Barreiros, o fascista focego, Eladio Teixeiro. Teixeiro, implicado segundo rumor público en múltiples episodios represivos até a súa expulsión da organización fascista en 1938, apareceu abandonado nun rego, portando no peto da chaqueta “unha carteira contendo a cantidade de 8.921 pesetas, un reloxo de ouro con cadea de platino e un anel de ouro”, sinal inequívoco de que a súa morte non respondeu a móbiles económicos e práctica habitual nas accións. A morte de Trigo O 25 de xuño de 1948, Luis Trigo Chao e a súa compañeira, Antonia Díaz Pérez foron asasinados en Vilanova de Lourenzá no marco dun operativo dirixido polo policía da Brigada de investigación criminal de Madrid, Sebastián Fernández e polo “Xefe da Brigadilla” da Garda Civil de Viveiro, Antonio Morado Rico. O dispositivo, arrancou uns meses antes, cando conseguiron infiltrarse na rede de enlaces do “Gardarrios”, convencendo a un colaborador moi próximo, Benito Rivas Pérez, irmán de Domingo Rivas, de que os membros da contrapartida eran uns guerrilleiros que querían levar adinte un golpe conxunto con Trigo. As contrapartidas foron unha ferramenta chave do réxime franquista para loitar contra a resistencia armada. Dirixidas normalmente por algúns mando da Garda Civil, da que procedían a maior parte dos seus membros e vestidos de paisano, estas estruturas paramilitares caracterizáronse pola brutalidade dos seus métodos, superior a do resto dos corpos represivos, ficando na memoria o terror empregado contra a poboación civil e a dureza contra a guerrilla e a súa rede de apoios. Antonio Morado Rico foi un profesional do terror, especializado na loita contra a guerrilla e cun longo historial represivo á resistencia armada en diferentes puntos do Estado e da Galiza. Nado en Abeledo de Abadín en 1919, combateu á guerrilla no País Valenciá, no Bierzo, nas Terras de Lemos ou en Valdeorras, sendo trasladado á Mariña como “Xefe da Brigadilla” da Garda Civil de Viveiro, mandando un grupo especial do que fixeron parte, entre outros, os axentes da benemérita Víctor Fernández Sanmartín, José Iglesias Campo, Antonio Nogueiras Fernández, Serapio Rodríguez Alvite, Andres Sánchez Yáñez e Manuel Pulido Vázquez. A memoria da contrapartida de Morado Rico ficou gravada a lume nas terras da Mariña. A mesma participou, entre outras accións, na que rematou coa vida dos loitadores antifascistas Juan Gallego Abeledo “O Comandante”, Juan Pérez Dopico “Xan de Xenaro”, Manuel Clavero de la Iglesia, Josefa Escourido Cobo “Xosefa da Lúa” e Celia González Pernas “Celia da Ferraría” o 21 de xuño de 1949 na bouza do Forcón, na Pena Grande de Silán, no concello de Muras. Tamén está documentada a súa participación, na execución en setembro de 1948 do veciño de Ourol, Jesús María Campos López. Mundo Obrero, voceiro do Partido Comunista de España, afirmou en setembro de 1948 que “o xefe dunhas contrapartidas que operan entre as zonas de Pereira e Horta (Lugo), Morado Rico, cabo da Garda Civil, disparou contra o labrego, Leonardo González, matándoo no acto”. A morte do “Gardarríos” significou un duro golpe para a estrutura clandestina do PSOE no norte galego e a desaparición práctica da guerrilla socialista na Mariña. Así, máis de 200 persoas foron detidas en diversos concellos da Mariña nesas datas, sendo desarticulados os comités locais do PSOE de Mondoñedo, Foz e Lourenzá. Ao tempo, o máximo responsábel da Federación de Guerrillas de Galiza e León, Marcelino Fernández Villanueva “O Gafas”, agochado en Lourenzá desde meses antes pola rede de enlaces de Trigo, veuse obrigado a abandonar a zona, camiño de Asturias. Pola súa banda, o grupo de guerrilleiros que acompañaron a Trigo remataron por entregarse ás autoridades, após negociar con Sebastián Fernández diferentes medidas de gracia, sendo a sorte deles diferente. da guerrilla.