A loita contra o encoro de Vilagudín: Manuel Fraga Seoane, un galego cos pés na terra

Manuel Fraga Seoane, 'Torres', da casa da Torre de Gorgullos (Tordoia) é un sabio da vida e da cultura tradicional. Ao longo dos anos e aínda agora que camiña cara ás oito décadas de vida, a solidariedade e o compromiso coa súa xente e coas causas xustas levárono a ser admirado e respectado como un dos galegos que merece un xusto recoñecemento por parte de todas as persoas que temos no horizonte unha nación que medra con cada amencer do día. Manuel, xa desde neno, observaba como os seus avós nunca deixaban “un pobre á porta” na época da fame despois da guerra. Dábanlle un anaco de pan e permitíanlle durmir detrás da lareira. Do seu amor á terra, Manuel Fraga garda un museo etnográfico na súa palleira, colección formada por centos de pezas que foi xuntando con mimo e cada ano, na época das panxoliñas, sorprendíanos con algo novo no seu pendello, un carro cargado de toxo, un palleiro, unhas cabanas de canas de millo, unha cabaceira de vimbio… Manuel é un humanista e pedagogo da vida que conserva a memoria do sentir tradicional. A súa historia vital chea de acontecementos admirábeis e o seu liderado, xunto con Moncho Valcarce Vega, no conflito do encoro de Vilagudín na década dos anos setenta do século XX, darían para unha longa conversa ou para un extenso texto, mais conformámonos con este opúsculo como humilde gratitude en vida a este egrexio tordoiés, pois como ben dicía o intelectual Xosé Ramón Fernández-Oxea (Ben-Cho-Shey) as homenaxes ou se fan ao seu tempo ou non se fan. Da infancia á emigración Manuel Fraga Seoane naceu o 15 de xullo de 1942. Os seus pais eran Antonio Fraga Raña e Valentina Seoane Regueiro. Manuel é o quinto de oito irmáns. Os avós da casa eran Manuel Fraga Liste, un labrego culto que lía o xornal todos os días e que ensinaba doutrina (por exemplo, o rosario con retrouso e outras oracións) e Andrea Raña Couselo. Os avós maternos chamábanse José Seoane Areoso e Carmen Regueiro Rama. O avó José foi menciñeiro, fixo escola e redactaba documentos como préstamos e outros acordos entre veciños. A súa vivenda era coñecida como a “Casa do Mestre” en Santaia, xa que daba escola a cambio de trigo. Por un rapaz cobraba un ferrado e se eran dous irmáns rebaixaba a ferrado e medio. Pola contra, Manuel Fraga de neno non foi moito á escola. Lembra que acudiu á “Escola do Xardín”, perto da Casa do Cura, en Santaia. Tamén recibiu leccións dun mestre que ensinaba polas noites. Despois de rematar os estudos primarios axuda en todos os labores da casa e do campo, pois o seu pai falece moi novo. Na década de 1960 e 1970 a emigración galega a Europa foi masiva. Manuel tamén se viu obrigado a marchar a Suíza en 1972, concretamente á cidade de Bulle, na que traballou en empresas de construción durante o ano 1972 e en Xenebra en 1973; mais esta primeira experiencia en terras suízas é breve. Despois dunha década na casa, en 1984, emigra de novo a Bulle. En decembro de 1992 volta definitivamente para traballar en empresas con base en Ordes até a súa xubilación no ano 2007. Militancia política, sindical e cultural Manuel Fraga comezou a militar no Bloque Nacional Popular Galego (BN-PG) no ano 1977, permanecendo nas filas nacionalistas até setembro de 2008. Integrouse en varias ocasións nas listas municipais, saíndo elixido concelleiro nas segundas eleccións decorridas o día 8 de maio de 1983. En 1977 afíliase e colabora coas Comisións Labregas (CCLL) asistindo ao congreso constituínte de Sigüeiro (Oroso) en abril de 1979, no que se escolleu secretario xeral a Bernardo Fernández Requeixo. Manuel Fraga desenvolveu desde 1977 unha intensa actividade política, cultural e sindical a prol da Galiza Pasados os anos, Manuel Fraga foi un activo socio da Irmandade Moncho Valcarce desde a súa creación en 1994, un ano despois da morte do seu grande amigo, o “Crego das Encrobas”. Nesta tempada comezou a recolleita de pezas para o Museo Etnográfico que conserva na súa palleira e resto de alpendres. Centos de apeiros de labranza e outros útiles empregados nos diversos oficios tradicionais colgan das paredes para ser vistos e conservados como elementos do patrimonio agrario en extinción. Paralelamente, Manuel tamén se converteu nun dos artífices, xunto cos seus veciños e veciñas de Santaia, na recuperación das Panxoliñas de Nadal e Cantos de Reis, unha tradición a piques de desaparecer na bisbarra de Ordes. O conflito do encoro de Vilagudín O día 5 de xuño de 1976 a empresa Fuerzas Eléctricas del Noroeste, Sociedad Anónima (Fenosa, actual Naturgy) publica un anuncio no Boletín Oficial da Provincia da Coruña polo que solicita a concesión dun aproveitamento de auga de 1.000 litros por segundo de augas públicas dos ríos Veduido, Pedrouzo (ou Paradela) e Pontepedra (ou Bustelo), que serán captadas mediante a construción dunha presa levantada en terreos das parroquias de Lesta (Ordes) e de Santaia de Gorgullos (Tordoia). O encoro con fins industriais de máis de trece millóns de metros cúbicos de auga anegaría terreos situados na confluencia das parroquias de Lesta, Gorgullos e Xesteda. Desde o pé da presa, as augas embalsadas serían bombeadas a máis de oito quilómetros até a Central Térmica de Meirama. O caudal sería preciso para o sistema de refrixeración da térmica, fechada definitivamente a mediados do ano 2020. Os representantes de Fenosa comezan a negociar propietario por propietario ofrecendo prezos baixos coa escusa de que, dun xeito ou doutro, terían que vender ao verse forzados a entregar as súas terras mediante expropiacións forzosas coa posibilidade de cobrar aínda menos. Á forza, os propietarios aceptan o diñeiro fixado por Fenosa. A medida que pasa o tempo, moitos labregos descobren que son enganados pola empresa, debido a que pola mesma extensión e tipo de terreo paga prezos diferentes. Este agravio motivado polas coaccións e o medo dos veciños máis indefensos que aceptaron a proposta de Fenosa provocou a indignación das familias que se consideraron enganadas, esixíndolle á eléctrica explicacións ante o que consideraban un espolio, polo que lle solicitan que pague un prezo xusto e igualitario, ademais de indemnizacións por quedar sen as terras ao seren convertidas nun proveitoso negocio privado como é o da electricidade. Mentres que as queixas aumentaban, a empresa viuse obrigada a buscar unha solución e negociar en conxunto cos afectados, pero debido a que eran máis de cen propietarios, acordouse que estes constituísen unha Comisión de Afectados. Unha das primeiras decisións que tomou a Comisión foi pedirlle axuda a Moncho Valcarce e, a través de Moncho, ás Comisións Labregas. A mediados de 1976 Fenosa anuncia a súa intención de construír un encoro nos concellos de Ordes e Tordoia A Comisión de Afectados por mediación de Moncho Valcarce contacta cos avogados Leopoldo López Rego e Pedro Trepat Silva. Tamén acudiron en axuda dos labregos varios mozos dos Comités de Axuda á Loita Labrega, entre eles Xosé López Gómez, alcumado 'Gori'. Durante o ano 1978, Fenosa segue comprando propiedades, mentres medra o descontento contra a empresa pola forma de levar o proceso. O movemento veciñal organízase. Comezan as charlas informativas e asembleas para impedir o inicio das obras. Moncho Valcarce convértese en principal estratego e orador; e o feito de ser cura dáballe confianza aos afectados para seguir na loita. As situacións máis tensas chegan a finais de 1978 e nos primeiros meses do ano seguinte. O 25 de xaneiro de 1979, as máquinas da empresa construtora da presa comezan as obras de explanación. Os veciños concéntranse no lugar obrigando os obreiros a parar as máquinas mentres que a empresa non negocie. Nun primeiro encontro entre a Comisión e representantes da hidroeléctrica decorrida en Gorgullos, non se chegou a ningún acordo, polo que uns douscentos veciños deciden facer garda para manter as obras paralizadas. Mobilizacións e represión A Garda Civil comeza a vixiar o lugar realizando ameazas e continuas identificacións as mañás dos días 29, 30 e 31 de xaneiro de 1979. As primeiras denuncias por desacato á orde pública son tramitadas ante o Goberno Civil. Pola contra do sucedido no conflito das Encrobas coas cargas da Garda Civil no 1977 e sabendo da gran repercusión que tiveron as fotografías onde se ve gardas civís perseguindo e zoupándolle aos labregos, en Santaia a Garda Civil limítase a coaccionar, empuñar os fusís de forma ameazante, identificar e denunciar ante o Goberno Civil. Pola súa parte, Manuel Fraga Seoane, primeira persoa que tomou conciencia para organizarse contra os abusos de Fenosa, é ameazado e tentan subornalo para que poña fin ás protestas. A mobilización dos veciños, con Moncho Valcarce e Manuel Fraga á cabeza, obrigou Fenosa a negociar prezos xustos En xaneiro de 1979 o Goberno Civil da Coruña (Expediente núm. 103/79 do Tribunal do Contencioso Administrativo) imponlle multas a Manuel Fraga Seoane e a sete máis: Policarpo Vázquez, José Lamas, Manuel Cerqueiro, Jesús Regueiro, Francisco Rama, Ramón Valcarce e ao avogado Pedro Trepat. A mobilización dos veciños, con Moncho Valcarce e Manuel Fraga á cabeza, o apoio das Comisións Labregas e o asesoramento e axuda de Leopoldo López e Pedro Trepat, a todopoderosa Fenosa tivo que sentar a negociar prezos xustos para todos os propietarios e indemnizacións. En maio de 1979 rubrícanse os acordos reflectidos en 109 contratos, comezando así o proceso para que os afectados cobrasen a finais de xuño dese ano, dando por rematado o conflito. Grazas a Manuel Fraga Seoane, Moncho Valcarce, Leopoldo López Rego, Pedro Trepat e outras persoas, os propietarios conseguiron prezos xustos polas súas terras; unha vitoria pouco ou nada agradecida pola maioría dos afectados... Xa o dicía Moncho Valcarce ben clariño naquela época: “Galiza, terra de caciques, ricos e traidores...”.