A derradeira lección de Castelao

A derradeira lección do mestre é un dos símbolos máis importantes da memoria antifranquista galega e nomeadamente, do devezo de Castelao por converter o seu amigo Alexandre Bóveda en “estrela e bandeira do noso porvir”, como deixou dito no seu Alba de Gloria. Porén, foi o propio exemplo do rianxeiro o que nos legou a máis importante ensinanza de cara a honrar as vítimas do franquismo: a obriga de non traizoar os seus ideais. Pode que para a Galiza exiliada non houbese transo máis duro que o abandono das forzas aliadas tras a vitoria na Segunda Guerra Mundial. El mesmo denunciou o xogo tramposo da ONU que, malia recoñecer o franquismo como ditadura fascista, decidía non intervir. Apenas recomendou unha retirada de embaixadores que revogou axiña, en 1950, cinco anos despois da propia constitución do organismo que, pasados outros cinco, vai permitir a integración do Estado español. Pero o máis duro para o rianxeiro foi que na propia colectividade galega bonaerense, baluarte da loita antifranquista, houbo quen esqueceu os valores defendidos até entón e coqueteou cos representantes da ditadura que matara a Bóveda. O Centro Gallego e a embaixada franquista O primeiro sinal chegou en xuño de 1946, cando a directiva do Centro Gallego recibiu na sé a embaixada franquista que viaxara no cruceiro Galicia para asistir á toma de posesión de Perón. Castelao, apoiado por varias asociacións galeguistas, denunciou a “terríbel traizón”: “Eu non pido que o Centro Galego rompa o apoliticismo que lle impón o seu estatuto pero é que ese apoliticismo sólo se fai efeitivo cando se trata da Galiza ou da República non cando se trata de servir a política centralista ou ditatorial”, escribía daquela, aínda que poida parecer que facía crónica desta última Galiza Mártir, que el mesmo ideou en honra do seu amigo e de todas as vítimas da ditadura. A súa firmeza levouno mesmo a enfrontarse con aliados como Seoane, Dieste, Arturo Cuadrado ou Lorenzo Varela, aos que afeou que branqueasen a esa mesma directiva, amiga do fascismo, participando non seus actos. En concreto, na Semana Galega organizada con motivo do 25 de xullo. E o propio Varela recoñeceu logo que quizais non fora acertado: “Este ano estaban as augas axitadas entorno ao Centro Gallego de Bos Aires e, con tanta razón, que a primeira vista non parece posíbel a travesía ata este lugar a ninguén que viaxase honestamente no desmantelado barco do desterro”. "Exáltase a miña personalidade artística esaxerándoa co piadoso fin de desvalorizar a miña ideoloxía política", dixo Castelao en 1944 O peor dos precedentes é que causan licencia e así, en 1948, cunha directiva presidida por José Villamarín, o organismo que liderara os valores republicanos no exilio arxentino tomou outras dúas decisións que criticou con dureza o noso rianxeiro máis ilustre. A primeira, ordenar que durante os actos do 25 de xullo ondease “a bandeira matanenos” como bautizou a insignia española Castelao que, furioso, chamou a Villamarín avisando: “Ou dá agora mesmo a orde de retirar ese maldito trapo da fronte do Centro, ou non hai acto”. E daquela arriouse mais, apenas unhas semanas despois, Villamarín recibiu no organismo un embaixador franquista, José María de Areilza, o que provocou outra dura critica do rianxeiro na prensa arxentina: “Non hai para que declarar como lamentamos a recepción (...) debido a un abuso de autoridade do presidente Sr. Villamarín, e non á decadencia do republicanismo galego”. O relato tramposo Ocorreu pouco tempo antes de agravarse a súa enfermidade pero, aínda morto, quen fora o presidente do Consello da Galiza no exilio ensinounos que hai un inimigo para a memoria peor que o silencio: o relato tramposo. “Exáltase a miña personalidade artística esaxerándoa co piadoso fin de desvalorizar a miña ideoloxía política”, dixo en 1944, e as necrolóxicas na Terra déronlle a razón. Tivo que ser Virxinia Pereira, a garante da súa memoria, quen lembrase que só unha firme postura antifascista era acorde coas ideas do seu defunto home pois, igual que ocorre coas de Bóveda, non son plastilina que encaixar en calquera molde. Por iso, en 1953 boicoteou o almorzo que o Centro Gallego dispensou ao franquista alcalde da Coruña Alfonso Molina e ao empresario falanxista Cesáreo González, que ao remate atrevéronse a ir ao cemiterio da Chacarita para depositar flores na tumba daquel home que eles mesmos mandaran ao exilio. Virxinia, enfurecida, mandou retirar o ramo e amosoulles “enerxicamente cal é a forma en que se debe respectar a pureza dos ideais que repousan nesa sepultura, tan sagrada para min, como para a inmensa maioría dos galegos”, contoulle a Otero Pedrayo nunha carta. E quen quixo entender, entendeu.