Basilio Álvarez, unha vida desmedida ao servizo das causas sociais

"Un personaxe goliárdico". Así define o historiador Miguel Cabo a Basilio Álvarez (Ourense, 1877- Tampa, Florida, 1943), sacerdote, político, avogado, xornalista e unha das figuras máis destacadas do movemento agrario galego. Cabo presentou o pasado día 15 de novembro en Tui, coincidindo co 80º aniversario do pasamento de Álvarez, a que é a primeira biografía do "cura de Beiro": Ese vento que vai sobor da terra. A vida desmedida de Basilio Álvarez (Deputación de Ourense). "Desde logo que foi unha vida desmedida", anota Cabo. "Era un sacerdote que tivo, polo menos, dúas familias con fillos, que acumulou denuncias por agresións e escándalos sexuais, que era un orador incendiario que chegou a xustificar o asasinato ("ás veces a dinamita cheira a incienso"), que se moveu, en ocasións, nos bordos do hampa... En realidade, o perigo que tiven que sortear foi precisamente o de que ese personaxe non devorase unha figura que tivo unha importancia enorme en toda a vida política do primeiro terzo de século". Basilio Álvarez, no Valadouro A cara visíbel do agrarismo Fillo dun ferreiro, Basilio Álvarez iniciou a súa carreira eclesiástica no Seminario Conciliar de San Fernando. Despois de exercer como párroco en Parada de Labiote (O Carballiño) marchou a Madrid, onde frecuentou os círculos de galegos que deron orixe a Acción Gallega -un dos principais movementos agrarios, antiforais e anticaciquís- entre os que estaban Manuel Portela Valladares, Enrique Peinador ou Alfredo Vicenti. O movemento agrarista radicalizárase a partir do motín de Oseira, en 1909, que rematara co asasinato de nove persoas a mans da Garda Civil. Álvarez foi un dos fundadores de Acción Gallega, en 1910, e avogou, cunha oratoria incendiaria e desde diversas publicacións, pola radicalización na loita contra o caciquismo e contra os foros. Á súa volta á Galiza, asiste á segunda Asemblea Agraria de Monforte e é nomeado secretario da Liga Agraria-Redencionista, participando en numerosas loitas sociais e dando mitíns contra o caciquismo que axiña se farían célebres polo extremado dos seus discursos. A súa celebridade lévao a Cuba e a Arxentina. "Sen dúbida, converteuse na cara do agrarismo", conta Cabo, "pero, paradoxalmente, do agrarismo non confesional, o cal non deixa de ser outra desas contradicións que rodean a súa personalidade. De feito, el estaba en contra dos sindicatos confesionais porque cria que a relixión non debía descender ás desputas políticas, que a súa misión era doutra natureza". En 1912, Álvarez escribe El libro del periodista, considerado como o primeiro libro de estilo do Estado español, e no que defende un xornalismo combativo e a imparcialidade do xornalista no seu labor crítico. Participa en varias empresas xornalísticas como El Heraldo Gallego, La Raza, El Debate, a revista Galicia e, sobre todo, La Zarpa, que se converteu no gran diario agrario da época e que contou coas colaboracións de Castelao, Ben Cho Sey, Vilar Ponte, Risco... "A vocación xornalística foi máis fote que a relixiosa na súa vida", explica Miguel Cabo. "Xa desde os tempos do Seminario, en que editou unha revista, La Galerna, coa colaboración de Lamas Carvajal. Desde as páxinas dos diarios xeraba encendidas polémicas que axiña o converteron nun personaxe carismático, tamén máis alá da Galiza". Álvarez, que foi suspendido a divinis polo bispado por mor das súas posicións políticas e polos escándalos que protagonizaba, pasou a vivir da avogacía e, durante a ditadura de Primo de Rivera, converteuse nunha especie de embaixador galego en Madrid. "Hai un dato moi pouco coñecido sobre el: foi presidente do Centro Galego de Madrid. E desde alí dedicouse a axudar a todo canto galego chegaba á capital en busca de promoción ou de axuda. Desde o poeta e xornalista Xavier Bóveda até o escultor Xavier Seoane, pasando polo propio Castelao, quen, por certo, foi un dos poucos que mantiveron unha amizade con el até o final dos seus días. O seu carácter levouno a protagonizar rupturas moi sonadas". Ana Pedrouzo, mestra: "Se non hai vínculos co patrimonio, calquera veciño pode facer un merendeiro cunha mámoa" República e exilio Outro paradoxo: na década de 1930, o cura de Beiro afíliase ao Partido Radical de Lerroux, un dos máis furibundos políticos anticlericais da altura. Con el accede a unha acta de deputado nas eleccións de 1931, onde volve destacar como brillante, elocuente e polémico orador. "Durante os anos de deputado levou a cabo un incansábel labor parlamentar, ademais de facer un gran papel como vogal do Tribunal de Garantías Constitucionais, onde deu probas de independencia votando en contra, en varias ocasións, dos intereses do seu propio partido", relata Cabo. O golpe de Estado dos franquistas sorpréndeo en Madrid, mais logra escapar a Francia e de alí a a Arxentina, Chile, Cuba e, finalmente Estados Unidos. "Despois do golpe, el autoatribúese a misión de facer propaganda a favor da República nos núcleos de emigrados galegos e españois de América", relata o autor da biografía. "Mais en Cuba sofre un derrame cerebral que o deixa hemipléxico. Queda sen medios económicos para vivir e nun estado físico bastante lamentábel, e foi Castelao quen o axudou, quen promoveu recollidas de fondos para axudalo e, finalmente, para trasladalo a Tampa, onde había un centro español republicano con cuartos medicalizados que puido acollelo con certas garantías até o seu pasamento, en 1943". Da terra asoballada Testemuña das correntes que moveron a vida poítica até o 36 Chama a atención que un personaxe tan contraditorio e rechamante non fose obxecto de ningunha biografía até agora. Miguel Cabo explica que "existe un obstáculo difícil de superar: non existen epistolarios nin escritos biográficos que dean pistas para coñeccer o personaxe desde a intimidade. Todo o seu arquivo perdeuse nos últimos anos da súa vida, cando despois do golpe de Estado estivo peregrinando por distintos países de Europa e América. Eu tiven que afinar moito os recursos para atopar documentos, e estaban todos dispersos en arquivos moi diferentes e moi afastados, non foi un traballo fácil". En todo caso, bromea Cabo, "ao rematar de escribir o libro quedei coa impresión de que as nosas vidas son moi aburridas, despois de ver todo o que deu de si a de Basilio Álvarez. Efectivamente, polas páxinas de Ese vento que vai sobor da terra. A vida desmedida de Basilio Álvarez circulan, ademais das numerosas excentricidades, contradicións e exabruptos do personaxe, todas as grandes correntes que moveron a vida política galega e española anteriores a 1936 e nas que, dunha forma ou outra, participou. Sen contar co feito de que a chamada pública á rebelión dun crego fose algo insólito naquela época, o que facía as súas arengas máis sopeitosas para o poder. "Chegou a ter unha grande importancia na vida política. O seu labor é comentado por Hemingway, por Azaña, por Unamuno, por Foxá... Podía ser arisco e moi impulsivo, mais tamén altruísta e xeneroso e, desde logo, tomaba moi en serio todos os asuntos nos que se implicaba".