A loita antifascista do 'Gardarríos' na guerrilla: 73 anos do seu asasinato

A recuperación da figura de Luís Trigo Chao require dunha revisión lonxe dos estereotipos elaborados desde o réxime franquista ou do 78, desbotando as versións interesadas que o sitúan como un fuxido solitario, carente de orientación política e cunha práctica militante desvinculada dunha estratexia máis ampla de oposición ao franquismo. A esta imaxe distorsionada do máis veterano entre os guerrilleiros mariñáns teñen contribuído as achegas formuladas desde a historiografía franquista, así como aqueloutras contribucións elaboradas desde posicións de esquerda, pero debedoras de visións ideolóxicas reducionistas sobre a resistencia armada. O Gardarríos participou das primeiras tentativas para articular unidades guerrilleiras estruturadas, cun modelo organizativo definido e unha práctica suxeita a unha dirección política clara. Neste sentido, en novembro de 1938 foi elixido secretario xeral da “Agrupación Thapaieef”, a primeira organización guerrilleira documentada na Galiza, exemplo dunha resistencia armada autóctona, sen interferencias de cadros e orientacións procedentes do exilio, plural, cunha dirección partillada por cadros socialistas, anarquistas, comunistas e nacionalistas, e precedente, en moitos aspectos, da liña político-militar desenvolvida posteriormente en Cuba. Organizou e dirixiu unha estrutura armada de dirección socialista A progresiva hexemonía comunista na guerrilla da área mariñá levou a Trigo a organizar e dirixir unha estrutura armada de composición e dirección socialista. A agrupación dirixida polo Gardarríos mantívose operativa até 1951, cando os últimos membros activos abandonaron a loita tras negociar medidas de graza coas autoridades. Os membros máis significados deste grupo foron Mozart Campoamor, Arcadio Pardo, Germán Méndez, Domingo Rivas, Víctor Otero, Venancio Seoane, Justo Goás, Perfecto Requeixo e Antonia Díaz Pérez. Ao tempo, este operativo contou coa colaboración nalgún momento doutros fuxidos, como Roberto Alonso Díaz O Barbas, un antigo sarxento do exército popular orixinario de Vilalba asasinado na comisaría de Lugo en xaneiro de 1948. Os compañeiros de Trigo Mozart Campoamor Pin ou O Torto, antigo dirixente das Xuventudes Socialistas de Ribadeo no período republicano, mantívose na clandestinidade desde 1936 até 1951, cando tras negociar coas autoridades conseguiu un pasaporte para a Arxentina en compañía da súa nai, Rogelia García, conserxe desde os anos 20 da Casa do Pobo ribadense e fuxida, tamén, desde o levantamento fascista. Outro dos compañeiros máis próximos a Trigo, Arcadio Pardo, Arcadio de Candia, veciño do concello de Abadín, seguiu os mesmos pasos de Campoamor, marchando á Arxentina en 1952, após un acordo co réxime franquista. A vía de negociación aberta polas autoridades cos compañeiros de Trigo tras a morte deste foi tamén explorada, con distinta sorte, por Víctor Otero e Xermán Méndez. O primeiro, coñecido popularmente como Víctor de Valiño, por ser natural dese lugar de Mondoñedo, abandonou o país a comezos da década dos 50 e asentouse en Bos Aires. Pola súa banda, Germán Méndez, veciño da parroquia mindoniense de Figueiras, acolleuse en 1951 ás medidas de grazas ofrecidas polo Goberno para este grupo, mais rematou condenado a décadas de cárcere, morrendo no penal do Dueso (Cantabria) a finais dos anos 50. Participou das primeiras tentativas para artellar unidades guerrilleiras Venancio Seoane Pasoslargos, Domingo Rivas O Maeso e Antonia Díaz morreron en enfrontamentos armados coas forzas da orde. Pasoslargos, natural de Riotorto, activo na clandestinidade desde 1938, rachou co grupo de Trigo en 1946, sumándose á guerrilla de orientación comunista, sendo asasinado pola Garda Civil o 23 de outubro de 1948, no lugar de Panchigás, na parroquia de Valcarría, en Viveiro. O Maeso, membro dunha familia socialista de Coubeira, en Mondoñedo, mantívose a carón de Trigo durante moitos anos, falecendo a mans da brigadilla. Antonia Díaz, parte dunha familia ribadense de enlaces da guerrilla, pasou á clandestinidade a finais de 1946, sendo asasinada canda Trigo o 24 de xuño de 1948. A acción ao servizo da idea As accións deste grupo guerrilleiro atenderon a motivacións políticas. Canda os labores de aprovisionamento necesarios para manter o operativo, destacando dentro destes os golpes económicos precisos para manter unha infraestrutura clandestina moi custosa, o grupo executou golpes destinados a dotarse de medios para a loita política. Así, por exemplo, en 1942 asaltaron a “Hermandad de Labradores” de Abadín para apoderarse dun aparello de ciclostil, co obxectivo de imprimir propaganda socialista, sendo o equipo empregado posteriormente para editar o voceiro socialista Forja, onde Trigo escribiu as súas crónicas. Luís Trigo foi dos primeiros dirixentes guerrilleiros que levou a cabo accións de castigo contra fascistas implicados na represión. O máis significado deles desenvolveuse no atardecer do 9 de abril de 1940, no Pico da Lebre, un lugar da parroquia mindoniense de Estelo, resultando axustizado José Viador Traseira. Viador, fundador e significado xerarca falanxista de Lugo, cuxo nome ficou asociado a unha chea de episodios de terror ao longo de diversas localidades galegas e asturianas, acabou abatido mentres facía a súa habitual rolda a cabalo pola finca da Fraga Vella, unha parcela de 619,50 hectáreas de titularidade comunal, da que se apropiou, en palabras de Ana Cabana, “valéndose do medo que infundía e da violencia coa que actuaba”. Foi dos primeiros dirixentes guerrilleiros que levou a cabo accións de castigo contra dirixentes fascistas implicados na represión A guerrilla socialista responsabilizouse da execución doutros destacados fascistas mariñáns. Se o 21 de xaneiro de 1940 resultou morto, na súa casa taberna de Lagoa, o xefe da Falanxe de Alfoz, Eduardo Villar Otero O Ruíz, a comezos de xuño de 1942 rematou axustizado no concello de Barreiros o fascista focego Eladio Teijeiro. Implicado, segundo rumor público, en múltiples episodios represivos até a súa expulsión da organización fascista en 1938, Teijeiro apareceu abandonado nun rego, portando no peto da chaqueta “unha carteira, contendo a cantidade de 8.921 pesetas, un reloxo de ouro con cadea de platino e un anel de ouro”, sinal inequívoco de que a súa morte non respondeu a móbiles económicos e operativa habitual nas accións da guerrilla. A Mariña homenaxea a Trigo e Díaz O cemiterio de Vilanova de Lourenzá acolle a partir das cinco da tarde de hoxe un acto de lembranza a Luís Trigo e Antonia Díaz. A xornada, organizada polo colectivo Memoria da Mariña, vaise desenvolver a carón do monólito levantado por subscrición popular polos veciños da zona nas proximidades do lugar onde se atopan os restos destes dous loitadores antifascistas. Segundo lembra a Nós Diario o voceiro da entidade, Xosé Luís Fernández Rivera, “o monumento na súa lembranza ergueuse en 2018, coincidindo co 50 aniversario da súa morte e desde aquela todos os anos celebramos un acto no seu recordo”. A xornada de hoxe vai estar condicionada polas limitacións impostas pola pandemia. A este respecto, Rivera afirma que “prescindimos das palestras e do xantar de irmandade e imos limitarnos a unha ofrenda floral, así como á lectura de diversos textos por varios veciños da zona que queren deixar testemuña. Agardamos que para o vindeiro ano poidamos volver ao formato habitual e que os actos recuperen o carácter masivo de pasadas edicións”. Na mesma liña, lembra que “a asistencia é aberta até cubrir coas limitacións de capacidade”. Rivera salienta que “o obxectivo do acto é honrar a loita pola democracia de Luís Trigo e da súa compañeira Antonia Díaz Pérez e tamén de todas aquelas persoas que na súa condición de enlaces prestaron axuda a aquela loita, asumindo os riscos derivados de enfrontar á ditadura”. Asemade, significa que co mesmo se pretende “facer xustiza con todas aquelas persoas que, coa súa loita en condicións moi difíciles, fixeron posíbel avanzar cara a unha sociedade democrática e deixar testemuño do seu exemplo e do seu compromiso, co fin de que se perpetúe e chegue a aquelas xeracións máis novas”.