O galego non ten quen o lea

Unha ampla listaxe de títulos en galego ordenados por xéneros. A continuación, o nome do autor e o número de páxinas. Desde clásicos cunqueirianos ata o último en narrativa xuvenil, o alumnado pode elixir con que libro se quere enfrontar ao exame de lectura, ao traballo ou ao que proceda. Normalmente, un por avaliación. Parte do profesorado establece nos seus criterios que o feito de non pasar a proba do libro supón a imposibilidade de aprobar a materia. Comeza o drama. En castelán aínda… pero en galego? Día tras día, escoito os mesmos reproches. De alumnos e proxenitores. A materia de lingua galega parece ser filla dunha mediocre imposición que perturba calquera sistema educativo por rexo e ben cimentado que estea. Os prexuízos cara a ela mudan co tempo pero nunca diminúen. A escalada cada vez é maior. Algunhas persoas nadas e criadas na Galiza vanse examinar fóra do país para non ter que facelo de lingua e literatura galegas. Van e regresan cun título que lles permite matricularse no sistema educativo galego. Amais disto, hai quen xa fala do galego como do latín, lembrándome a ocasión na que á miña amiga Alba, co tío moi enfermo no hospital, lle preguntaron a que hora abrían a sala do tanatorio: Señora, está maliño pero aínda respira. Unha minoría As pasadas semanas viu a luz unha enquisa do Instituo Nacional de Estatística (INE) que viña confirmar que o que se escoita na rúa xa ten transcrición numérica oficial: os galegofalantes somos minoría en todos os segmentos de idade, especialmente entre os máis novos, quen cuadriplican en castelán os galegofalantes. Non pode sorprendernos esta realidade, era rotundamente previsible. Algunhas persoas nadas e criadas na Galiza vanse examinar fóra do país para non ter que facelo de lingua e literatura galegas Penetrou con éxito social a idea da imposición lingüística do idioma galego e nós, rebeldes onde os haxa, revolvémonos contra ela para explicarlles aos ditadores idiomáticos que nin deus, nin patria, nin rei… ou case. Pero reducir as causas desta situación a unha soa resulta simplista, pouco verosímil e anula a responsabilidade afectiva que os falantes temos coa lingua. Mais non só parece non ter quen o fale. Nunhas declaracións á TVG hai uns días, o presidente da Asociación Galega de Editoras, Henrique Alvarellos, deu a coñecer que o pasado ano, só o 8% de persoas que mercaron un libro fixérono en galego. É dicir, de cada 25 compradores que entraron nunha libraría, só dous procuraron entre as nosas letras fronte a 23 que amosaron a súa preferencia por outro idioma. Pero podemos agardar que a sociedade lea nun idioma distinto do que fala? Supoño que non, por que ía facer iso? Desde hai moitos anos, a nosa literatura é quen de sacar peito, se de competir se tratase, ante calquera outra. Innovadora e de calidade. Desde novela histórica ata ensaios brillantes, desde premios estatais de poesía ata contos fascinantes, banda deseñada, teatro, novela negra, álbums ilustrados, biografías, estudos, literatura xuvenil multitemática, traducións, libros obxecto… Alfaias enchidas de intelixencia e múltiples perspectivas desde as que ollar o mundo, entreterse. Mais, se de competir se tratase, a soidade coa que percorre a nosa literatura o camiño cara aos lectores si que é dificilmente igualable pola baixa. Atrapados na rede Non hai plan estratéxico porque non hai estratexia, non hai interese en converter a literatura galega, desde un punto de vista institucional, no que merece. E o que merece pasa, obviamente, por ser lida, desfrutada, traballada, dignificada, espallada con esplendor e ganas. Non se merece ser o 8%, nin a irmá pequena nas feiras do libro, nin tampouco esa que, para ser traducida, precise de cofinanciamento e boa vontade. Entón, se non merece nada disto pero a realidade é da que vimos de falar, serven de algo a calidade, os recoñecementos, o pulso sostido coas Administracións? Serven se case ninguén le? Por suposto. Pero esta lingua precisa lectores ao igual que precisa falantes. Os primeiros sen os segundos parecen difíciles de conseguir e as estratexias para reverter a situación son múltiples, pero a flaccidez do músculo gobernante estanos a deixar o doente sen alento. Os rapaces, da longa listaxe, deixan a súa elección ao abrigo do número de páxinas, do título ou das recomendacións dalgún compañeiro que o leu antes. Algún regresa da lectura satisfeito de ter entrado nela. Non hai que obrigalos a ler, din. Non é unha obriga senón un requisito, recunco. Len para aprobar pero hainos que van quedando atrapados na rede. Os mesmos que, seguramente, acabarán por formar parte da tribo do 8%. Palabra.