A paisaxe das cadeas

Máis dunha década levaba Marilar Aleixandre sen darnos unha peza de narrativa para o público adulto. Unha espera que paga a pena se pensamos en As malas mulleres como unha novela ambiciosa, que retoma algúns dos temas que a autora foi tocando ao longo da súa traxectoria e que foi galardoada cun premio como o Blanco Amor do pasado ano. As malas mulleres / Marilar Aleixandre / Galaxia / 2021 / 248 páxinas / 19 euros As malas mulleres podería ser a grande novela de ficción sobre unha figura como Concepción Arenal. Non o é porque o recurso principal da historia, que pode detectarse xa no título, é achegarse a un protagonista colectivo e rescatalo do esquecemento. Desta forma, non quedamos simplemente cun lado da historia individual dunha figura referencial, esas que tantas veces adoecen dun marcado idealismo e da simplificación das súas contradicións vitais. Aínda que Concepción Arenal é un dos personaxes centrais da novela, non se entendería a súa presenza nesta historia sen a aparición das outras, as "malas", as mulleres das cadeas e a relato, moitas veces descarnado, das súas vivencias e experiencias. Marilar Aleixandre non nos dá un retrato, senón unha paisaxe. Nela, as cadeas de mediados do XIX gardan, ademais dunhas condicións arrepiantes, decenas de historias de opresión que comezan nas súas aforas e nacen dunha sociedade corrupta, cínica e profundamente patriarcal. O reto deste punto de partida é tamén maior do que suporía unha achega máis convencional. A imaxe dada da sociedade de mediados do século XIX na cidade da Coruña é particularmente meritoria, especialmente á hora de representar moitas das violencias que se cometían contra as mulleres, como por exemplo o caso dos abortos clandestinos aos que apela unha das tramas. Non xoga un papel menor neste sentido o encadramento cultural do argumento. Citas da propia Concepción Arenal, e referencias á poesía galega do Rexurdimento, que moitas veces funcionan como unha especie de coro que conta a outra parte dos crimes e desgrazas das mulleres. Tamén aparecen eventos e personaxes relevantes do momento histórico, as máis das veces ben integrados dentro da historia, como é o caso da contemporánea Pepa a Loba. Con todo, ás veces algunhas referencias a figuras e actividades culturais poden chegar a renxer e resultar excesivas nalgúns capítulos. Unha novela que rescata ou, máis ben, reconstrúe coas ferramentas da ficción, unha historia que palpita nos ocos da historiografía conservada. O sufrimento e as loitas que houbo nas marxes dun tempo que algunhas persoas trataron de facer mellor.