O sentido profundo dun propósito de longo alento

A idea-sentimento da unidade latinoamericana vén de lonxe e forma parte medular do ideario bolivariano. Formulada inicialmente por Miranda e retomada e impulsada por Bolívar, esa idea permanece no imaxinario colectivo, desde comezos do século XIX, como choiva que non molla pero empapa. Bolívar expresouno en 1815, na súa Carta de Xamaica: "Eu desexo máis que outro algún ver formar en América a máis grande nación do mundo, menos pola súa extensión e riquezas que pola súa liberdade e gloria. É unha idea grandiosa pretender formar de todo o mundo novo unha soa nación cun só vínculo que ligue os seus partes entre si e co todo". Pero non só o expresou senón que, de feito, convocou unha grande asemblea con representantes plenipotenciarios dos distintos países para discutilo. Esa xuntanza tivo lugar en 1826 e pasou á historia co nome de Congreso Anfictiónico do Panamá. Pero os seus esforzos foron inútiles. Como inútiles resultaron tamén as distintas versións de integración, xa moito menos ambiciosas, que tiveron lugar desde entón, ao longo destes dous séculos transcorridos. E iso foi así, porque esa unión das nacións, entendida como unidade dos iguais, carecía de posibilidade real baixo a sombra interventora dos EUA, que xa desde 1823 proclamaran publicamente o seu dereito ao control de todo o territorio continental. Unidade americana É comprensible, pois, que para atender esa materia pendente da unidade americana, un bolivariano como era Hugo Chávez, xunto cun grupo de presidentas e presidentes de avanzada que o acompañaban niso, expuxesen e lograsen convencer o resto de presidentes e xefes de goberno da rexión para integrar e conformar unha Comunidade de Estados Latinoamericanos e Caribeños, que con ese nome, coñecemos hoxe como a Celac. Acordada a súa fundación en 2010 nunha reunión que se deu en México, o primeiro cume que consagraba a súa existencia tivo lugar ao seguinte ano en Caracas. Nel, o anfitrión Hugo Chávez expresaba con moita claridade: "Ata cando? Ata cando imos ser nós a periferia atrasada, explotada e mancillada? Xa basta, estamos a poñer aquí a pedra fundamental da unidade, a independencia e o desenvolvemento suramericano. Vacilar sería perdernos (...) Ou facemos unha patria grande ou non haberá patria para ninguén nestas terras, entendámolo definitivamente". "A Celac bríndanos o instrumento político para axuntar vontades e cooperar polo ben dos nosos pobos", dixera Castro E tamén, pola súa parte, Raúl Castro, presidente de Cuba naquel momento, expresaba maxistralmente a importancia dese proxecto de unidade na diversidade. "Temos o privilexio de asistir a un acto fundacional de carácter transcendental (...) reivindicamos máis de dous séculos de loitas e esperanzas. Chegar tan lonxe custounos esforzo, pero tamén sangue e sacrificio. As metrópoles coloniais de outrora e as potencias imperiais de hoxe foron inimigas deste empeño(...). A Comunidade de Estados Latinoamericanos e Caribeños é a nosa obra máis prezada. Simbolicamente, consolida o concepto dunha rexión unida e soberana, comprometida cun destino común. En termos estratéxicos, bríndanos o instrumento político requirido para axuntar vontades, respectar a diversidade, resolver diferenzas, cooperar polo ben dos nosos pobos e solidarizarnos os uns cos outros". VII cume da Celac Doce anos despois, son agora igualmente outros dous presidentes de Venezuela e Cuba quen nos ratifican aquela visión. Dinos Maduro: "Asumirnos como Patria Grande e asumir a política da Gran Política, a política escrita con P maiúsculo, a política da unión na diversidade, respectando as características específicas dos modelos políticos, económicos e sociais de cada país, respectando o programa político de cada liderado que estea á fronte de cada país, de cada goberno, facendo un grande exercicio de tolerancia, de inclusión, que nos leve a unha unión verdadeira na diversidade política, ideolóxica, cultural". Ao tempo que Díaz Canel afirma: "A Celac é unha obra de todos. Fortalecela constitúe unha necesidade improrrogable e un deber compartido para lograr a unidade e integración do que Martí chamou Nosa América". Con motivo da recente VII Cume da Celac, decorrida días pasados na Arxentina, é bo lembrar estas orixes, estes propósitos, estas razóns, estes sentimentos, para entender que esta tarefa de construción da unidade latinoamericana e caribeña é un compromiso de longo alento que non debe cesar nin desviarse. E moito máis, nesta época na que a crise das hexemonías occidentais, correspondente a unha visión unipolar do mundo, comeza a abrirlle paso á imparable realidade dun novo mundo multipolar.