EUA: De cando os negros comían á parte

Arredor dun cuarto da poboación dos EUA veu ao mundo nun país onde unha parte da cidadanía non tiña iguais dereitos que o resto, simplemente pola cor da pel. O 2 de xullo de 1964, hai esta quinta feira 56 anos, promulgábase a Lei de Dereitos Civís tras a asinar o daquela presidente, Lyndon B. Johnson. 

A partir de entón, non pode ser negada a atención á cidadanía negra ou de calquera outra minoría en lugares como xulgados, cines, piscinas ou restaurantes, onde ou ben se lles impedía a entrada ou se lles reservaba un lugar separado dos brancos.

A Lei de Dereitos Civís de 1964 tamén prohibe a discriminación laboral con base en cor, relixión, sexo ou orixe, e está considerada como o feche de ouro dos avances lexislativos do movemento polos dereitos civís. Mais para chegar a este punto percorreuse un longo camiño e, tal e como se puxo de manifesto durante este último mes tras a morte de George Floyd, non acabou coas tensións raciais.

Antes da lei

"Os EUA non serán completamente libres até que toda a súa cidadanía sexa libre", declaraba o 11 de xuño de 1963 o presidente John F. Kennedy, nun histórico discurso ao país, onde anunciaba que impulsaría a norma. Un Kennedy que, porén, cando en 1961 entrou na Casa Branca adiou a aprobación de novas medidas antidiscriminatorias. Os acontecementos de Alabama dese ano 1963 fixérono actuar.

En xaneiro, o novo gobernador de Alabama, George Wallace, no seu discurso inaugural afirmaba: "segregación agora, segregación mañá, segregación para sempre". En resposta a estas palabras, o reverendo Martin Luther King Jr. e o movemento polos dereitos civís do Estado lanzaron unha serie de protestas en Birmingham, a principal cidade de Alabama, marcadamente racista naquela altura.

King acabou preso o 12 de abril, Venres Santo, e as manifestacións posteriores ─pacíficas─ acabaron cunha violenta represión policial, con duras imaxes que percorreron o mundo.

Kennedy deu entón o histórico paso adiante, mais tan só cinco meses despois era asasinado en Dallas, Texas. Johnson, o seu vicepresidente, asumía entón o cargo e a responsabilidade de sacar adiante a lei, que tivo unha grande oposición por parte dos membros dos Estados sureños no Congreso. Alegaban que era inconstitucional e conculcaba os dereitos individuais. "Fagamos que esta sesión do Congreso sexa coñecida como a sesión que fixo máis polos dereitos civís que o último cento de sesións xuntas", declarou Johnson no seu primeiro debate do Estado da Unión. 

A lei foi aprobada nas dúas cámaras do Congreso coa maioría demócrata e o apoio de parte da bancada republicana, e promulgábase o 2 de xullo. Convertíase na primeira norma contra a discriminación racial desde a Reconstrución (1865-1877), a turbulenta época que sucedeu á Guerra Civil. De entón son as 13ª, 14ª e 15ª emendas da Constitución. A primeira aboliu a escravitude, a segunda deu a cidadanía aos escravos liberados e a terceira, o dereito de voto.

Con todo, en numerosos Estados, especialmente do Sur, a través dunha serie de normas e aproveitando a súa falla de alfabetización, mantívose a cidadanía negra privada de dereitos.  

Despois da lei

A norma, un éxito do movemento pacífico despois de máis dunha década de loita, non contentou a un crecente número de persoas, nomeadamente mozas e mozos negros, que consideraban que as protestas contra a segregación deixaban fóra problemas máis profundos como a pobreza e o racismo sistémico.

Conceptos como "orgullo racial" e "autodeterminación", defendidos por Malcom X ─asasinado en 1965─, así como os movementos anticoloniais e de liberación nacional en África, América Latina e Asia fixeron florecer a finais desa década e durante a seguinte o movemento Black Power ("poder negro"), enfocado a un empoderamento social, político e económico de seu, máis que á integración nunha sociedade dominada polos brancos. 

Dentro deste movemento enmárcanse grupos como o partido Black Panther ("panteira negra"), que en base aos preceptos de Malcom X buscaba lograr estes obxectivos "por calquera medio necesario". Nacido en 1966, a actividade orixinaria era formar patrullas de cidadáns armados para desafiar a brutalidade policial contra os negros en Oakland, California.