Unha achega ao PCI galego-portugués

A sigla PCI, Patrimonio Cultural Inmaterial, xa vai sendo máis coñecida ultimamente, pero o contido que lle podemos asociar non está exento de dúbidas. Por exemplo, se nos referimos ás embarcacións tradicionais temos claro que son elementos tanxibles pertencentes á cultura material, mais non sucede o mesmo cando queremos demarcar os saberes e as técnicas ligadas a elas. Que elementos podemos incluír neste campo aberto, sen que semelle unha manta de retallos? O PCI sempre vai xunguido aos coñecementos e á memoria colectiva, e non se debe limitar apenas ao que antes denominaban folclore e Volkskunde. Que se está a facer? Nestes momentos estanse a inventariar e a documentar algunhas manifestacións culturais que cohesionan as xentes dunha banda e outra do Miño transfronteirizo. Moitas destas manifestacións colectivas, que foron interpretadas como elementos do pasado, e estiveron a piques de se perder, están ligadas ao paso das estacións do ano e á cultura agrícola e fluvial, a coñecementos e usos relacionados coa natureza e o universo. A súa descrición e análise foi albo de moitos investigadores, entre os que lembro, especialmente, a J. A. Vieira, que escribiu O Minho Pittoresco (1886), obra que volta e medio volvo reler con delicia, pois recolle tradicións como a santa Coca de Monção ou o Lance da Cruz en Segadães (Valença), no que participan pescadores das dúas beiras. Paréceme moi positiva a incorporación de mulleres no recuperado Rancho de Salceda como damas e danzantes Trátase de elementos culturais singulares que sobreviven a pesar de que dous Estados riscaron unha fronteira que nos dixo inimigos. Ultimamente estamos a vivir con intensidade un proceso de 'desfronteirización' e o recoñecemento desa cultura herdada e partillada, pois temos en común moitos elementos como danzas, narracións, rituais, toponimia, etc, que están fóra de toda dúbida, mais dáme a sensación de que na parte galega non sobresae o emponderamento da propia lingua, que é o soporte fundamental na transmisión dos saberes e da memoria compartida. Percibo máis compromiso na promoción de actividades que utilizan linguaxes non verbais. Tampouco teño claro como interpretan algúns onde empeza e onde acaba a cultura galego-portuguesa, pois moitos portugueses nunca deixan de mencionar que son elementos partillados entre España e Portugal, porque levan esa división incrustada no seu imaxinario desde os tempos da Restauración. Que se pode facer? Os traballos máis recentes sobre o patrimonio local parten da iniciativa da AECT Rio Minho que organizou varios encontros nos que se analizaron ao abeiro do proxecto LIVHES (Living Heritage for Sustainable Development), unha serie de experiencias en 8 territorios encadrados na zona Interreg do SUDOE. Na última xuntanza celebrada o 27 de abril, en Valença, presentouse unha guía metodolóxica que serve para localizar e identificar o que se pode considerar Patrimonio Inmaterial, e cales son as claves para delimitarmos este patrimonio vivo e enraizado na comunidade. Na nosa área temos recoñecidas dúas prácticas transfronteirizas: as pesqueiras do Miño e a práctica escolar de 'Ponte nas ondas ', que xa vai ter un lugar na plataforma Alfândega Imaterial, website do PCI transfronteirizo. Coa candidatura das pesqueiras do Miño téntase valorizar o PCI como motor de desenvolvemento local, combinado co turismo non depredador e a sustentabilidade. E co recoñecemento das boas prácticas de 'Ponte nas ondas ' está a triunfar unha idea esencial que é a transmisión do PCI ás novas xeracións, que non demostran xa muito entusiasmo por eses saberes. Non queda outra, hai que investir na educación patrimonial, xa que é unha cultura de paz, e a escola debe ser un espazo sen muros. A rapazada debe (re)descubrir neste espazo común da Gallaecia non só o outro, o diferente, senón tamén o que é común, para seguirmos convivindo sen rivalidades estatais tan fomentadas desde o centro dos dous Estados e sen as limitacións dos localismos. Imos asistir a moitos cambios nas nosas manifestacións culturais pois as tradicións non son inmutables, están en constante reactualización, e adáptanse aos novos tempos. Agora ben, teño moi claro que non sempre se poden dar como válidas as novas hibridacións ou mudanzas. Paréceme, por exemplo, moi positiva a incorporación de mulleres no recuperado Rancho de Salceda como damas e danzantes, antes papeis reservados só para os homes, pero xa non considero tan acertado que as Treboadas (Zés-Pereira) acaben en batucadas. Mantermos o noso PCI é crucial porque o progreso parte dun profundo respecto polo pasado. Por ese motivo continúo a pór o protector ramalliño de xestas floridas no coche ou na porta da casa a inicios de maio, e aínda que xa non crea en meiguices, sinto que así revelo a miña pertenza á comunidade cultural de alén e aquén Miño.