Oportuna ambigüidade

Di o tango que vinte anos non é nada, pero vai resultar que si, que en vinte anos se aprende moito da vida, e do teatro. Vinte anos despois, Manuel Guede volve ao Calígula de Camus. E se na versión de 2000 –que protagonizara Morris co Centro Dramático Galego– Guede non acababa de deixar a un lado esa visión máis popular da crítica ao tirano, da loucura que arrastra os poderosos a sentirse inmunes, na nova montaxe coa Companhia de Teatro de Braga a lectura vai máis ao fondo, a ese sentido da liberdade ao que o emperador quere chegar, a ese “acadar a lúa” tan imposible coma inhumano. Diríxese sen atallos á verdadeira preocupación de Camus cando refixo unha obra escrita en 1939 para estreala en 1945: é dicir, despois da guerra e dos campos de concentración. Calígula, de Albert Camus / Director: Manuel Guede / Companhia de Teatro de Braga / Estrea no Theatro Circo de Braga o 22 de decembro de 2020. Hoxe non existe un pensamento filosófico que certifique ese debate sobre a liberdade, aínda que si hai un empobrecemento do concepto, unha banalización levada a cabo, principalmente, polos que tenden a recortar ás liberdades e os dereitos á primeira ocasión que se lles presenta. E por iso mesmo, a obra é pertinente: porque descobre que non existe a liberdade absoluta e que todo absoluto é unha fantasía totalitaria. A función non se refuxia no histrionismo do emperador: nese sentido, a idea de que Calígula sexa interpretado por unha muller –unha oportunamente introspectiva Solange Sá– abre a porta a unha visión máis repousada que prefire poñer a proba o nihilismo do emperador –e a súa intelixencia– que recrearse na súa crueldade. Para a personaxe de Camus, a vida carece de valor xa que o único certo é que “os homes morren e non son felices”. Xa que logo, se non é posible cambiar o mundo, se o universo é absurdo, o imperio non pode operar baixo a éxida da razón. O seu erro –o xermolo da súa traxedia– é negar a humanidade, non decatarse de que non pode destruílo todo sen destruírse a si mesmo. Guede desafía o conservadurismo estético de Camus acelerando o tempo, introducindo referentes contemporáneos (como o lap dance diante dos patricios), engadindo cores hipnóticas que traspasan o simbólico para achegarse ao especulativo. Mais tampouco renuncia á porción máis política da obra, invitando ao público a que sinta o medo, o instrumento favorito da tiranía para gobernar. Camus deixou escrito que “as forzas que se enfrontan na traxedia son igualmente lexítimas, están igualmente armadas de razón. No drama e no melodrama, pola contra, só unha é lexítima. Dito doutra forma, a traxedia é ambigua, o drama é simplificador”. A ambigüidade deste Calígula é, ademais de estarrecedora, moi oportuna.