Víctor Freixanes: "Temos que conseguir que o galego estea presente como lingua de uso nas cidades"

Cales son os principais retos que debe abordar a Academia nun futuro próximo? Pois por unha banda hai cuestións internas e domésticas como o aproveitamento e racionalización dos recursos ou a remodelación do edificio da rúa Tabernas (A Coruña), que nos vai ter moi ocupados durante os próximos anos. E desde o punto científico seguiremos afondando nos traballos e proxectos que xa están iniciados hai tempo. Por dar só dous exemplos, o Seminario de Lexicografía logrou que o dicionario en liña medrara espectacularmente nos últimos tempos até chegar a cifras incríbeis, se as comparamos coas visitas que teñen outras academias. E o Seminario de Onomástica –que vén de actualizar o nomenclátor, á espera de que a Xunta o aprobe– segue inmerso, entre outros, no proxecto da Galicia Nomeada, no que tratamos de recuperar a microtoponimia do país coa axuda da colaboración cidadá. Por outra banda, queremos potenciar o Seminario de Sociolingüística. Hai proxectos en marcha, en colaboración con centros de ensino públicos e privados de Ames, que nos permiten facer un diagnóstico da situación da lingua entre a mocidade. Preocúpanos moito a transmisión familiar da lingua e, sobre todo, a presenza da lingua no ensino. Eu son consciente de que a escola non é o único lugar onde hai que traballar para manter a lingua, pero segue a ser un elemento fundamental. E o que non podemos aceptar de ningunha maneira é que mozos e mozas galegofalantes nos seus ámbitos familiares cheguen á escola e nos primeiros anos –ás veces nos primeiros meses– volvan á casa transformados en castelanfalantes que esqueceron a súa lingua materna. Creo que isto é moi grave e que merece unha reflexión por parte das autoridades educativas, que parecen estar mirando para outro lado e enganándose, mantendo que todo vai marabillosamente ben. Refírese vostede ao estudo presentado polo Seminario de Sociolingüística da RAG que constata que o uso habitual do galego segue a descender preocupantemente entre a mocidade. A Academia cando opina non o fai por ideoloxía nin por intuicións, senón como resultado de estudos científicos. Estes resultados que presentamos son a conclusión de estudos que avaliaban como está respondendo a poboación moza a unha política educativa que, teoricamente, debería capacitala para ter competencia nos dous idiomas oficiais en pé de igualdade. E as conclusións son contundentes: a política lingüística non está funcionando. É precisa unha autocrítica e unha reflexión sobre como cambiar no futuro. Preocúpannos sobre todo os resultados nas áreas urbanas. Temos que conseguir que o galego estea presente como lingua de uso neses ámbitos, que é onde se producen os modelos sociais e de comportamento que se transmiten ao conxunto da sociedade. Daquela cre que é prioritario conectar coa mocidade? O futuro do galego, insisto, non se reduce á escola. Non podemos convertela nun gueto onde acabamos discutindo eternamente sobre a colocación dos pronomes, que está moi ben, pero o mundo non acaba aí. A lingua debe ser tamén unha ferramenta de uso, de coñecemento e de descuberta. E para conectar coa mocidade debemos dotala de material de socialización nos campos do lecer, do audiovisual, da música, da publicidade, do uso nas novas tecnoloxías da comunicación… É intolerábel que hoxe non poidamos ver un filme dobrado ou subtitulado ao galego. Se non valoramos todos estes campos e seguimos a consideralos unha cuestión menor, estamos enganándonos. E se cadra, este é o momento para debater onde investir os recursos para avanzar e conectar coas novas xeracións. Todo o mundo pode ver cal é a situación do galego e niso, os estudos da RAG coinciden cos das Universidades, cos da Mesa pola Normalización, cos do Consello da Cultura Galega… Todos din o mesmo. Ao día seguinte de facerse públicos os resultados do estudo da RAG, o conselleiro de Cultura defendeu no Parlamento a política lingüística da Xunta e afirmou que se estaba a reforzar o galego como lingua maioritaria da Galiza. A Xunta defende a súa política. Mais insisto en que nós non emitimos opinións senón datos reais procedentes de estudos científicos contrastados e documentados. Calquera pode consultalos. A Academia non é a responsábel da política lingüística –xa nos gustaría– mais si que lle compete crear ese espazo de estudo e de reflexión para facer unha crítica construtiva que axude a mellorar o que non funciona. E, por outro lado, non estamos descubrindo nada que un observador imparcial non poida detectar sen moito esforzo. Todo o mundo pode ver cal é a situación do galego e niso, os estudos da RAG coinciden cos das Universidades, cos da Mesa pola Normalización, cos do Consello da Cultura Galega… Todos din o mesmo. Se alguén quere mirar para outro lado e non quere velos, se preferimos enganarnos e xustificar en vez de rectificar, mal asunto. Se buscamos unha política de equilibrio hai que ser consecuentes e procurar a igualdade na competencia de ambas as linguas. Se os obxectivos estratéxicos dunha política non se alcanzan, haberá que cambiar esa política. E o galego é a lingua máis fraca historicamente, polo que hai que incidir con máis forza no seu uso. En que medida cre que o decreto do plurilingüísmo é responsábel destes resultados? O decreto é claramente insuficiente. É o momento de revisalo e de facer unha valoración crítica dos resultados. A Academia xa se manifestou a este respecto e os resultados veñen darnos a razón. Dito isto, teño que insistir en que a Política Lingüística ten que ir máis aló da escola. Unha gran parte do profesorado está moi implicado, mais necesitamos abranguer máis campos. É preciso promover iniciativas na industria do lecer e da cultura, no mundo empresarial… para socializar en galego, especialmente pensando na mocidade. Agora está na moda falar da recuperación do Xabarín Club: eu non sei se recuperar o Xabarín é o que necesitamos, mais estou completamente convencido de que do que se trata é de recuperar esa política, ese espírito. Os meus fillos medraron arredor do Xabarín e aquel programa creaba un movemento de socialización arredor do galego enorme, que ademais penetraba nos estamentos urbanos da sociedade. E a batalla fundamental dáse nas cidades. Vostede avogaba por un "pacto intelixente" a respecto das políticas lingüísticas e imaxino que se refería a esta ampliación do campo de batalla. Se eu volvo á vista atrás e lembro a situación do galego na Pontevedra da miña infancia e da miña mocidade empezo a ter unha certa perspectiva histórica. Daquela, a lingua da escola, das institucións, da medicina… era o castelán, non había outra. A lingua na que os pais querían que os seus fillos desenvolvesen as súas vidas era o castelán, e falar galego era considerado unha excentricidade. Moitos deses prexuízos seguen vixentes porque hai un gran sector da poboación galega que é vítima da Historia. Mais tamén é certo que a nosa xente aguantou a lingua como unha ferramenta para vehicular sentimentos: a lingua dos afectos, das celebracións, do cariño… Cando saes a exixir a igualdade de condicións e a reivindicar a túa lingua como ferramenta para vivir na modernidade é cando empeza o conflito. Mais eu estou convencido de que hai unha marca profunda do idioma no pobo galego e que do que se trata é de darlle alento. Outro reto pendente da Academia é a incorporación das mulleres. Agora mesmo, son seis nun pleno de 25 membros. Mais tres delas fan parte do seu equipo directivo: Margarita Ledo, Fina Casalderrey e Marilar Aleixandre. Dentro da institución fálase moito deste tema e creo que está claro que a medida que se van renovando académicos e académicas –xa sexan de número ou correspondentes– aumenta a presenza de mulleres. A realidade social está mudando e a Academia non é impermeábel ao que sucede na sociedade. E eu creo que este é un cambio imparábel, que aquí non hai volta atrás. O financiamento da Academia é a todas luces escaso se o comparamos con outras do Estado e supoño que iso couta a súa marxe de manobra. Que posibilidades hai de que esa situación poida reverter? A Academia está recibindo arredor do medio millón de euros da Xunta. Logo conseguimos chegar até un millón de euros escaso grazas ás achegas das deputacións e dalgún Concello, concretamente do da Coruña. A Fundación Barrié mantén historicamente unha pequena achega que agradecemos moito… E o resto somos os membros da Academia que traballamos sen cobrar e un equipo moi axustado de técnicos que están entregados á ilusión que pode ofrecer esta institución. Estamos nunha situación de agravio comparativo evidente. A Euskaltzaindía está agora nos máis de tres millóns de euros para o estudo da lingua, e nós facemos moito máis que estudar a lingua. E o Institut d'Estudis Catalans anda polos nove millóns. Da Academia Española xa nin falamos. É certo que o Ministerio de Cultura agora contribúe por igual ás institucións vasca, catalá e galega –algo que non ocorría antes– mais trátase de recursos moi escasos e que non poden compararse nin remotamente cos que recibe a RAE. Eu estou canso de lles dicir ás administracións que a Academia ofrece unha serie de servizos á sociedade de forma gratuíta, como no caso do Dicionario. Imos presentar antes de final de ano o corpus do dicionario bilingüe galego-castelán, tamén para acceso libre, que é un servizo moi demandado sobre todo polo ensino e polos medios de comunicación. E aí están os traballos relacionados co Día das Letras, o Portal das Palabras… Ademais da Fundación Barrié non existe ningún tipo de financiamento privado, non se animan as empresas galegas a contribuír cun ben social como é a lingua? Eu non perdo a esperanza e un dos obxectivos para estes vindeiros catro anos é a creación dunha asociación de amigos da Academia. Non se trata tanto de buscar diñeiro –que tamén– senón de implicar a sociedade. Máis que o diñeiro, neste caso, interésame espertar a conciencia de que se axuda unha institución que está ao servizo do país. Eu non lle vou pedir a un concello pequeno que colabore na mesma medida que un grande, ou que unha deputación, pero si me gustaría crear entre empresas e grupos financeiros esa conciencia de que se debe achegar algo ao futuro deste país. E creo que non houbo ningunha figura homenaxeada no Día das Letras que provocase, por parte da Academia, tantas iniciativas e tan enriquecedoras como a de Carvalho. Houbo polémica coa celebración do ano de Carvalho Calero, con peticións de que se prorrogase até 2021. Foi debidamente recoñecida a súa figura? Por parte da Academia si. E creo que non houbo ningunha figura homenaxeada no Día das Letras que provocase, por parte da Academia, tantas iniciativas e tan enriquecedoras como a de Carvalho. Temos informes que o demostran, entre outras cousas porque nos preocupaba moito ese tema, por respecto á súa figura –porque foi profesor de moitos dos que agora estamos aquí– e mesmo por imaxe da propia institución. Fíxose un esforzo enorme para a difusión da súa figura. Nós reflexionamos moito sobre isto e non quixemos deixarnos arrastrar por unha situación sanitaria que afecta non só a Carvalho, senón a toda a sociedade. Agás o dunha persoa, todos os votos foron favorábeis a continuar. En realidade, a quen máis afectou foi a Xela Arias, que foi elixida a finais de ano e houbo que activarse en tempo récord para mobilizar todo o que se está mobilizando ao redor dela. Nese aspecto, Carvalho tivo máis tempo para sedimentar. O Día das Letras Galegas –que eu creo que foi unha das mellores ideas que tivo a Academia– permítenos ir incorporando capítulos, documentación e reflexión á historia dun país que se vai construíndo ao longo dos séculos A celebración de Xela Arias conecta co que vostede dicía antes de darlle referentes á mocidade para que se sinta concernida co que sucede arredor do galego. Algo semellante ao que ocorreu con Lois Pereiro. Si, mais a Academia fai dous tipos de consideración para escoller a figura arredor da que se organiza o Día das Letras. Unha, evidentemente é a obra e a vida, o valor literario e significativo que teña a persoa dentro do discurso da cultura galega. E outra é a proxección social, como a figura pode enriquecer ese poliedro de luces que é sempre unha cultura. Carvalho, por exemplo, representa un tempo histórico, unha loita, un discurso e mesmo unhas polémicas moi determinadas. Xela Arias representa outra cousa diferente: unha xeración que se integra na cultura galega desde o urbano, desde as novas formas estéticas que representan as tribos urbanas, a cultura musical do rock… e que en moitos casos non se construía desde o galego. Necesitamos todos os lados do poliedro para dar unha visión de conxunto, para decatarnos de como todos eses factores se interrelacionan e se complementan. O Día das Letras Galegas –que eu creo que foi unha das mellores ideas que tivo a Academia– permítenos ir incorporando capítulos, documentación e reflexión á historia dun país que se vai construíndo ao longo dos séculos e que debe coñecer o seu pasado para poder instalarse no futuro cunha identidade ben definida. Unha desas polémicas que nos perseguen é a dos acordos ortográficos. Que valoración fai agora, despois do debate que se deu, da proposta de binormativismo que lanzou o reintegracionismo? Sigo pensando que é mellor ter unha soa norma e amarrala ben. A título persoal, creo que a estratexia é fortalecer o idioma, socializar a poboación arredor del e proxectar a universalidade da lingua –aliándonos, iso si, co mundo lusófono, co que temos moi boas relacións– a través de produtos que teñan interese no mundo. Se conseguimos iso, a lingua vai detrás. Se estamos pendentes da axuda de Madrid ou de Lisboa, non imos lograr afirmar a nosa personalidade e exportala. E temos moito que ofrecerlle ao mundo. Iso xa implica un proxecto político máis amplo. Por suposto, este é un discurso político de afirmación que temos que facer valer. O viño, as conservas ou o granito deben ir acompañados da lingua, e iso é política. [O Pazo de Meirás] fai parte dun capítulo fundamental da historia deste país: esas torres viron consellos de ministros dun ditador e iso debe ser contemplado no futuro do edificio, debe ser un lugar de lembranza e de reflexión sobre a memoria histórica A política tamén está presente no debate arredor de Emilia Pardo Bazán? Con Emilia Pardo Bazán a Academia ten un compromiso moral: as súas herdeiras doaron o edificio da rúa Tabernas á Academia a cambio de que esta se ocupase do patrimonio da escritora. Nese sentido nós non podiamos quedar fóra da celebración do seu centenario e mesmo exiximos estar presentes nos actos. E iso non é incompatíbel con que o noso obxectivo primario sexa a lingua galega. Isto entra dentro da normalidade, o que sucedeu foi que se mesturou co debate sobre o futuro do Pazo de Meirás. E aí xa existe unha comisión de expertos, onde tamén está representada a Academia, que traballa por lograr consensos. Creo que debe haber sitio para que haxa memoria da súa propietaria, de Emilia Pardo Bazán. Mais tamén que o edificio fai parte dun capítulo fundamental da historia deste país: esas torres viron consellos de ministros dun ditador e iso debe ser contemplado no futuro do edificio, debe ser un lugar de lembranza e de reflexión sobre a memoria histórica. Na miña opinión, debe haber un espazo para ambas as cousas.