Vicente Vázquez Diéguez: "A arte non é só para os ricos"

Como e cando e nace o Vicente Vázquez Diéguez artista? Empezo moi cedo, aos 10 anos máis ou menos encontrei uns tubos de óleo que eran da miña avoa, a miña avoa materna, que era vasca, estudou en Francia, e entre outras materias tiña pintura. Ela pintaba unhas colchas en seda e así foi como empecei a ter contacto coa pintura. As primeiras cousas que pintaba eran horrendas, sen ningunha técnica. A partir de aí ía facendo debuxos, algunha terracota mesmo. Aos 16 anos descubro a pintura, pasou de ser unha manualidade a algo que necesitei utilizar continuamente. A partir de aí é cando marcha a Madrid a estudar? Eu teño unha conta pendente coa Deputación de Pontevedra. Preséntome á bolsa para ir estudar Belas Artes e gáñoa. Mais déronlle os cartos a un fotógrafo de Cangas. Eu marchei a Madrid igual, pensando que ían chegar os cartos. Naquela altura a bolsa era dun millón de pesetas, dábache para pousada e para todo. Se Filgueira Valverde soubese que Sánchez Cantón era primo de meu pai, teríase cagado nos pantalóns. Nunca o dixen e nunca o utilicei e quedei colgado pola Deputación. No mundo había artistas como Picasso, Miró ou Oteiza pero na Galiza aínda era revolucionario o impresionismo. Na Galiza só había paisaxe clásica que respondía a canons académicos. De todos os modos, vai a Madrid prepararse. Desde entón aparece o seu nome relacionado a boa parte dos movementos de renovación da arte galega das últimas seis décadas. Entre eles a formulada polo grupo A Gadaña, pode explicar cal era a proposta artística dese grupo? Eu, en Madrid, coñezo Reimundo Patiño, e con el coñecín María Cremaes e un grupo de pintores. No mundo había artistas como Picasso, Miró ou Oteiza pero na Galiza aínda era revolucionario o impresionismo. Na Galiza só había paisaxe clásica que respondía a canons académicos. No mundo tamén se creaba: nos Países Baixos, o grupo Cobra que revolucionou a pintura a nivel mundial, e que se referían a si mesmos como "as cores da liberdade". E cada un de nós, co noso estilo, concibimos A Gadaña, que simbolizaba o acto de pasar a gadaña para facer algo novo. Unha posta a punto dunha Galiza en que non se ía máis alá do impresionismo. Algún que facía impresionismo pasaba por revolucionario. Entón organizamos exposicións, unha en Vigo, na que andaba Xosé Luís Méndez Ferrín polo medio. E no Faro de Vigo titulaban "escándalo e estupor"; era algo moi novidoso. En Catalunya había outros artistas e aquí non se pasaba da paisaxe para o salón e seguiamos ancorados aí. E nós pensabamos que había que facer unha mudanza. Así naceu A Gadaña. Estamos falando dun grupo que xorde no ano 60, como unha proposta de renovación e de ruptura dentro da arte galega, citado moitas veces como unha referencia, mais queda como cuestión etérea. Vostedes defendían o informalismo, en que consistía esa proposta estética? Era romper cos canons académicos. En Belas Artes ensinábanche a pintar, a facer o óleo e logo uns canons académicos cun certo modernismo que non pasaba de aí. Era todo mesturar cores e pintar e o moderno era só o impresionismo. O informalismo representa a liberdade de creación. As formas adquiren valor por si mesmas, máis que compoñen un cadro no seu conxunto. Era romper, xa digo, con todo iso que che ensinaban da perspectiva, da personaxe, do obxecto. Iso foi, desde o meu punto de vista, o informalismo. As formas por si mesmas deféndense e compoñen unha obra de arte. A súa achega é chave na conformación da Estampa Popular Galega. Como nace este grupo e que actividade desenvolveu durante a súa existencia? Reimundo Patiño e mais eu pensamos que había que constituír a Estampa Popular Galega. Tiñamos un amigo en Madrid, un vello anarquista, Repila, e admitiunos para poder coñecer os materiais, porque o gravado ten unha técnica que hai que aprender. Non é so estar inspirado. Na Estampa Popular Galega, pensamos facer chegar a arte á xente cun prezos asumíbeis. A arte non é só para os ricos. A xente podía ter até un Laxeiro, que formou parte da Estampa Popular Galega e vendíase ao mesmo prezo que o doutros membros do grupo. En Madrid comprei un taller litográfico que estaba fechado, unha máquina litográfica e, con outros gravadores de Madrid, deseñamos un tórculo que sigo conservando. Tamén contactamos cun gravador grego, Dimitri Papaguerogiu, ao que acudían todos os grandes e alí aprendín litografía. Era o método máis libre do gravado, na litografía vas directamente debuxar na pedra e vai saír o que ti pintaches. No cobre, no zinc, na madeira, está condicionado polo material o que podes e non podes facer. E eu con esa máquina comecei a facer ese tipo de arte. Até o punto de que unha vez en Betanzos, o profesor Enrique Ortiz non podía ir ás xornadas de gravado e estiven dando eu dando as clases de litografía. A Estampa era aberta, calquera podía formar parte dela, non había elitismos. Calquera podía vender un gravado e todo isto estaba artellando unha fronte cultural na órbita da Unión do Povo Galego (UPG) que anos máis tarde se formalizou e tomou máis corpo coa fundación da Asemblea Nacional Popular Galega (ANPG). A Estampa Popular Galega morre en Parga, en Guitiriz, cunha exposición. Nesa exposición acusáronnos de que nun gravado meu nunha esquina puña un F e noutra esquina outro F, e dicían que significaba "Fóra Franco". A Laxeiro chamouno o Goberno militar de Pontevedra a declarar, e a Xavier Pousa en Vigo, e aí morre a Estampa Popular Galega. A Estampa era aberta, calquera podía formar parte dela, non había elitismos. Calquera podía vender un gravado e todo isto estaba artellando unha fronte cultural na órbita da Unión do Povo Galego (UPG) que anos máis tarde se formalizou e tomou máis corpo coa fundación da Asemblea Nacional Popular Galega (ANPG). Son os inicios de todo, xúntase a música, a literatura e demais, e así empeza un novo movemento. Falaba agora dalgúns dos membros da Estampa Popular Galega. Que outros nomes lembra? Poderían ser 40 ou 50 persoas con vinculacións diferentes, pero por alí estaba xente como Pedro Agrelo, Xosé María Barreiro, Alfonso Gallego, Laxeiro, Lodeiro Briones, Blas Lourés, Mareque, un vello anarquista de Vigo, Xulio Maside, Xosé Ignacio Pedrosa, Ánxel Sevillano, Beatriz Rey, Elvira Villa, Manuel Torres, Xavier Pousa ou Reimundo Patiño Tamén se refería ás súas ligazóns políticas. Si, parte dunha idea de Patiño e miña de dotar Galiza de instrumentos que vaian achegando á xente estas ideas. Era todo en galego, e tratabamos de achegar a cultura á xente: chegabamos a unha vila e colgabamos os gravados moi baratos, para que todo o mundo tivese acceso á arte. Era un movemento aberto. Outras das persoa a quen citaba era Laxeiro. Un pintor co que o uniu unha relación de amizade especial e a quen este ano se lle dedica o Día das Artes Galegas. Que destacaría da súa persoa e da súa da obra? Laxeiro era dual. Moita xente ten unha imaxe de Laxeiro anecdótica. Había en Vigo naquel momento catro ou cinco salas de arte polas que pasaban miles de persoas. Na sala do cine club de Vigo faciamos faladoiros e eu coas orellas abertas e os ollos abertos. Por riba desta sala, Laxeiro tivo un estudo que lle cederon. Laxeiro era un home libre e un grande artista que podía ter cabida no mundo cultural de Europa e que, sobre todo, era un gran galego. Galiza era o seu país, a súa fonte. El era un galeguista fondo, e contra todo o que di a biografía oficial, el regresa de novo no ano 1968 para ficar. Fun ao aeroporto de Barajas recollelo e chegamos a Madrid e xa tiña un estudo instalado con material e cama enriba do café Gijón. Sempre almorzabamos no café Gijón. Digo isto porque na biografía oficial pon que chegou no ano 1970 mais chegou no ano 1968. Eu teño un debuxo del feito nun sobre do café Gijón, é un neno cun ramo na man e pon "Domingo de Ramos 1968, Laxeiro". Laxeiro chega a Madrid, desembarca e empeza a situarse. Eu acompañeino a moitos sitios e durante un tempo está a aterrar. Cae enfermo case seis meses, durante ese tempo Pilar, a miña compañeira, e eu coidamos del, casamos e el regalounos un cadro. Díxome "colle o que queiras", non me atrevín a tanto e vin que estaba a iniciar unha nova liña artística e collín un cadro desa nova liña. El sentiuse alagado porque estaba saíndo do barroquismo. Laxeiro era tremendamente xeneroso e nun momento dado pídolle un cadro para recadar cartos, póxase e véndese por 800.000 pesetas da época. Era un cadro para "misas" como el dicía, para o que consideraramos máis conveniente. Eu propóñolle facer unha fundación en Pontevedra, a el faille ilusión e di, esas 800.000 pesetas van para a fundación. A súa compañeira e el correrían con eses gastos e el comprométese a doar 70 ou 80 cadros e facer unha sala de exposicións. A fundación estaba perto do Museo de Pontevedra e pensamos xuntar a fundación ao museo. Entón Laxeiro dime: "presidente da fundación ti, a miña compañeira Lala vicepresidenta, e Pilar outro cargo". Eran sete postos, os catro primeiros cubertos por nós e quedaban tres que tiña que cubrir o museo. Falei con Filgueira Valverde e díxenlle que o museo só tería que facerse cargo dos gastos. Filgueira Valverde, que era quen estaba cargo do museo, cando viu que non ía controlar a fundación, negouse. Laxeiro temía que no caso de controlar Filgueira a fundación ía pór "unha roda de afiar ou unhas zocas" na sala de cadros. Iso foi o que perdeu Pontevedra, algo que Laxeiro quería moito. Viaxaba moito a Pontevedra e fíxolle moito dano. A culpa de perder a fundación foi de Filgueira. Esta novela é lida por Blanco Amor que tiña amizade comigo e dime "isto hai que publicalo porque aquí hai páxinas mestras". E eu tomeino en serio. Mandeina á editorial Galaxia e contéstanme por escrito: "Sentimos non poder publicar nada teu, esperamos que o comprendas" Por eses mesmos anos, falamos da segunda metade dos 60, publicou a súa primeira e última novela, As ponlas baixas dentro da mítica colección Illa Nova de Galaxia, cal foi a razón do seu silencio literario desde aquela? Cando publiquei esa noveliña era o desacougo de Madrid. As editoriais pedíanme constantemente que publicase máis pero eu cría que non tiña tanta importancia. Un día remato unha novela que se chamaba Nidiamente nos lindeiros. Esta novela é lida por Blanco Amor que tiña amizade comigo e dime "isto hai que publicalo porque aquí hai páxinas mestras". E eu tomeino en serio. Mandeina á editorial Galaxia e contéstanme por escrito: "Sentimos non poder publicar nada teu, esperamos que o comprendas". Era o ano 1974, e entón mandeillo a dúas editoras máis que me pedían outras cousas e preferín deixalo. Nunca cobrei nada do público, máis ben perdín diñeiro. O mesmo me pasou coa pintura, pasei de ser alguén con renome a ser "ninguneado". Despedinme con cinco ou seis exposicións seguidas con obra nova en ano e medio. Vin moitas cousas moi vergoñentas no mundo da arte. Esa é a historia. Á marxe da súa obra literaria, a súa ligazón co sector do libro continuou como autor de portadas de libros de referencia como Nin vexo Vigo nin Cangas de Bernardino Graña, Seraogna de Afonso Pexegueiro ou O estatuto galego de Vilas Nogueira pero tamén como editor de proxectos como Rueiro ou Xistral, que nos pode comentar diso? O primeiro logotipo do Rueiro é meu, o mesmo que o logotipo de Edicións Xistral, que vén ser un trasunto dunha fouce, un martelo e unha espiral. Eu encargábame das edicións dos libros de Rueiro, que se imprimían en Pontevedra. Eu era o que discutía prezos, formatos e sempre estiven moi unido ao mundo editorial. A súa participación no mundo cultural galego foi permanente. Que lembranzas ten do que foi o mundo cultural de Madrid asociado a iniciativas galegas, comezando polo grupo Brais Pinto e continuando Seminario de Cultura Galega do Club de Amigos da Unesco? En moitos casos, en Brais Pinto eu era o rapaz dos recados. Reuniámonos na rúa San Bernardo de Madrid, nun bar que lle chamabamos Os Mariscos, onde na práctica naceu Brais Pinto. De aí partían moitas ideas de cousas que logo se fixeron no país, como aconteceu anos máis tarde co Seminario de Cultura Galega do Club de Amigos da Unesco. Isto permitiu descubrir Galiza a moitas xeracións de mozos estudantes en Madrid e coñecer que a Galiza era diferente, que tiñamos unha historia, unha literatura, que eramos, en definitiva, un país, unha nación. De alí saíron moitos cadros políticos para o movemento nacionalista galego pero tamén moitos proxectos e propostas como foi a recuperación do Día da Patria Galega en 1968 Xunto ao seu papel como artista, tamén xoga un rol importante como militante político. Que destacaría do que foi a súa militancia na clandestinidade nos inicios da UPG nos anos 60, e cando volta a Galiza por un compromiso co país? Había moitas cousas por facer nun mundo que aquí estaba paralizado e regresamos á Galiza con afán de sementar. Algúns podiamos quedarnos en Madrid con vantaxes profesionais pero decidimos volver para empezar algo. Á volta de 1972, a organización -así lle chamabamos naquela altura á UPG- pídenos a Pilar e a min que retornemos á Galiza e a finais dese ano xa estamos instalados en Pontevedra. Pedíronme que me fixese cargo da UPG desde Redondela á Estrada e como mormóns petabamos nas portas duns e doutros, e así saíu a ANPG en 1975, pero despois dun traballo previo de máis dun ano de moito contacto social. Eu fixen valer as relacións que tiña para moitas cousas. É algo que é parte da miña vida de entrega ao país que ignora moita xente. Sempre estiven disposto a facer o que fose. Eramos moi pouca xente, pensa que este grupo de Madrid era máis da metade do que podía ser a UPG naquel momento. Estabamos naquela ambigüidade da clandestinidade e non sabías que era o que tiñas enfronte. Bautista Álvarez repartía cartas e os demais actuabamos en consecuencia. Militante nacionalista, escritor pero sempre pintor e gravador. En que estivo traballando vostede nos últimos anos e para cando unha nova exposición? Agora mesmo non teño moita obra preparada así que esperarei á primavera para montar os lenzos en bastidores e recuperar todo. Tiven un accidente no estudo, onde gardo tamén moita documentación de case 50 anos ou máis, non só sobre min, senón tamén catálogos, xornais... Malia todo, logrei salvar ese material. Na primavera, recuperarei 50 ou 60 cadros. Teño ademais un proxecto, quero doar a Portugal un cadro, á Fundación Serralves. Despois non sei que farei.