Rompente: "O experimentalismo é, moitas veces, postureo para simular sintonía coa vangarda"

A primeira pregunta é obrigada: que hostia din os rumorosos? Antón Reixa: Iso ten que ver con casualidades absurdas como que o himno dos EUA e o da Galiza son os únicos que comezan cunha pregunta, polo que podemos considerarnos unha potencia. Esa é a semente de desconcerto que queremos espallar entre o público. Manuel M. Romón: É unha cuestión pertinente, a estas alturas, tratar de saber dunha vez que raio nos querían dicir as árbores estas. Non sería pertinente facer esta pregunta en Madrid, imaxino: que di o himno español? Unha das primeiras saídas fóra da Galiza de Rompente foi a unha homenaxe a Miguel Hernández da que, segundo contan as crónicas, tiveron que saír correndo e hoxe, retíranse os versos de Hernández dalgúns lugares públicos. Case corenta anos máis tarde, vosteden volven enarborando a mesma actitude literaria. Ven paralelismos entre os dous contextos históricos? A. R.: A grandes trazos, o gran debate político daquel momento era o que enfrontaba a reforma e a ruptura. Nós estabamos a favor da ruptura. Esa ruptura non se deu, e as consecuencias estamos véndoas agora. Nun nivel literario, eu creo que existe unha especie de modernidade atemporal na poesía que lle permite ser pertinente en calquera momento. Os textos que agora utilizamos no libro Que hostia din os rumorosos? e na performance Algo que levar á boca enlazan co que fixemos sempre. Iso é algo que na música, na que eu tamén traballo, non se dá. Nos Resentidos temos un comportamento no estudio que non é o mesmo que o dos millennials que están agora facendo música. Creo que os textos de Rompente son recoñecíbeis, malia que pasamos dun certo malditismo a un 'recoñecemento cordial' entre os poetas máis novos. Alberto Avendaño: Eu creo que existe unha textualidade Rompente, malia que os tres somos moi diferentes. Ás veces tres ingredientes distintos fan un cóctel perfecto. Literariamente, a nosa afinidade era moi sólida, e politicamente buscabamos o mesmo, aínda que, dalgunha maneira, aquilo saíu moi mal. E quero dicir unha cousa que podería parecer arrogante: hai movementos literarios que xorden en determinados momentos históricos -o surrealismo de entreguerras modifica a poesía posterior, a xeración beat modifica a poesía posterior...- e Rompente dá un golpe ao que sería a actitude lírica posterior. Constatar que esa actitude lírica tivo un sentido histórico é moi gratificante. "Eramos rabudos. Lembro que nos invitaran a unha homenaxe a Celso Emilio Ferreiro e non fomos porque había representación de partidos políticos de centro". Alberto Avendaño Falan do 'recoñecemento cordial' que perciben agora. Mais a súa poesía non foi entendida durante moito tempo. E digo que non foi entendida nun sentido moi primario: houbo unha antoloxía poética na que confundiron un índice de primeiros versos cun poema e chantárono alí, no medio doutros textos. M. M.: Era o índice de galletas kokoschka non. A min paréceme marabilloso, iso tamén é máxico. A. R.: María do Cebreiro contoume unha vez que na facultade editaran un folleto para protestar por non sei que homenaxe que se lle facía a Rosalía e que o titularon Fóra as vosas sucias mans de Rosalía de Castro, como o noso Fóra as vosas sucias mans de Manuel Antonio. Algo que nós tomamos dunha frase de Trotski sobre Rosa Luxemburgo. Nese sentido, sinto que existe un recoñecemento e unha audacia que non existía cando nós comezamos. A.A.: Tamén é normal que non nos aturasen. Eramos rabudos. Lembro que nos invitaran a unha homenaxe a Celso Emilio Ferreiro e non fomos porque había representación de partidos políticos de centro. E en realidade, seguen mirándonos con certa suspicacia. Cando lle comentei a algún amigo -que é unha persoa moi institucional- que íamos volver, a súa resposta foi: "Pero home non fodas!" Eu recomendo que se lea o noso libro, que é un libro actual, non do 76. A. R.: Non quería que volveses coas malas compañías. Eu ía máis por outro lado: ás veces dá a sensación de que a poesía galega aceptou o experimentalismo pero xa non tanto a vangarda. A actitude cultural coa que vostedes se presentaron non parece demasiado estendida na nosa literatura. A. R.: Iso ten que ver con iso que dicía Alberto, e que vai máis alá do conceptual, con esa casualidade cósmica -poñéndome cursi- de que tres tipos sumen. Sinceramente, o que máis me gusta nesta etapa é sentir a suma, afastarme desaa soidade do creador. Non creo que nunca nos movésemos moito das bases estéticas que tiñamos, pero estarmos os tres xuntos é un plus, especialmente nun escenario. M. R.: O da vangarda é un xuízo externo, está ben que se diga desde a crítica, pero a nosa actitude naquel momento tiña máis relación cos códigos da amizade que mantiñamos, que eu poño por riba desas definicións estéticas, e que por sorte seguimos mantendo. E neste último libro, están Antón Patiño, Menchu Lamas e Julián Hernández, que eran amigos daquela e seguen a selo hoxe. Iso é o que conforma unha actitude. Logo que a chamen como queiran. A. A.: Antón Patiño fala moito cando se refire a aqueles anos da "vangarda do riso", a que utiliza a distorsión alegre como parte da actitude de vangarda. Eu tamén creo niso que comentan Manolo e Reixa. Pero ademais, paréceme moi interesante distinguir entre vangarda e experimentalismo. Este último, moitas veces, é a maneira fácil de manter un certo postureo, combinar cousas que chamen a atención para simular unha sintonía coa vangarda. Pero eu creo que se nota moito cando alguén arrisca de verdade nun texto. Moitos dos que fan experimentación non son poetas, son químicos. Desde un punto de vista histórico, a vangarda capilarizouse e pasou a estar presente en todos os produtos culturais. Agora está moi asumido que hai que ser rupturista. Antón Reixa Pero é que ademais, cando facían as Follas de Resistencia Poética e as repartían en actos políticos introducían a literatura na loita social. Se cadra, hoxe habería que facer exactamente o contrario. A. A.: A utilización do familiar para distorsionar a realidade para que as audiencias vexan máis alá do que teñen diante sempre foi unha parte importante do que faciamos. Falabamos de actitudes estéticas e eses actos de repartir as Follas de Resistencia Poética -que era un subtexto do panfleto tradicional e que ofrecían textos que moitas veces eran moi crípticos, agás a consigna que os encabezaba- ou de levar unha pancarta en cirílico a unha manifestación eran unha estratexia que mantivemos con bastante coherencia. M. R.: Agora non volveriamos saír con esa pancarta, creo. Daquela tiña sentido, mais nun momento de desafección como o que vivimos, o que ten sentido é reivindicar os afectos. E nese sentido mantemos a coherencia. A. R.: Desde un punto de vista histórico, a vangarda capilarizouse e pasou a estar presente en todos os produtos culturais. Agora está moi asumido que hai que ser rupturista. Levándolle un pouco a contraria a Alberto, eu creo que existe un experimentalismo que é moi san; o que si ocorre é que ás veces se lle nota moito a carpintaría. A. A.: Claro, porque é impostado, que é o que eu quería dicir. Non é auténtico. A. R.: Creo que fomos capaces de domesticar esa impostación. O trasfondo político do seu traballo parece non ter cambiado: o seu primeiro título, Crebar as liras, está tomado de Curros Enríquez e este alude a Pondal. Non obstante, o contexto si que mudou. Sería posíbel hoxe emitir nalgunha radio aquel programa, "Rompente Radio Esquimal", que empezaba con "este é o comunicado do comando armado que hoxe controla esta emisora"? M. R.: Evidentemente non. Sería impensábel. Eu creo, modestamente, que tamén contribuímos a abrir espazos de liberdade. Eses espazos hoxe véxoos cada vez máis xibarizados, non creo que fose posíbel levar adiante unha iniciativa dese tipo. E creo que seguimos dándonos de hostias contra ese muro. A. R.: Isto que vou contar non é unha experiencia de Rompente pero si ten a ver coa nosa actitude. En 1992 enviei o programa que tiven na TVG, Sitio Distinto, a Canal+ Francia e contestáronme abraiados, non podían crer que aquilo se emitise nunha televisión en aberto. Cousas así xa non son posíbeis. Ten razón Manolo, hai unha especie de xibarización frívola dese tipo de produtos a cambio dunha saciedade e un baleiro absolutos. A. A.: Hai unha uniformización total. Se botamos a vista atrás, as televisións nin sequera emitían as 24 horas do día. Tampouco é moito pedir que nun horario de 24 horas durante sete días á semana haxa algún espazo que mostre algún tipo de disenso. Mais non hai cabida para nada que non sexa o discurso oficial. A. R.: Por iso a xente se está pasando maioritariamente á televisión á carta. Mais as mensaxes aí atomízanse, pérdese capacidade de intervir na sociedade. M. R.: Efectivamente, debería ser o espazo público o que se recuperase e, pola contra, vemos que está absolutamente devastado. A. R.: Esa atomización forma parte da natureza do ghetto dixital, que é inmenso, mais non deixa de ser un ghetto. Hai infinidade de cousas interesantes que están nas redes pero que non saen de aí. Aceptamos iso demasiado alegremente, e eu creo, como Manolo, que deberiamos pelexar máis por recuperar o espazo público. Rompente adoptou desde moi cedo a linguaxe dos medios de comunicación de masas -dunha maneira case visionaria- para difundir unhas mensaxes que non eran, precisamente, as que estes medios adoitan divulgar. Nese sentido, é curioso que os tres acabaron traballando nos mass media. M. R.: Pero foi unha relación sempre crítica, ou polo menos conflitiva. No meu caso, aquel galletas kokoschka non xa era un berro, se cadra moi naif, contra a serialización da arte. Mantiña unha actitude crítica que propuña repensar toda esa interferencia dos media nas artes e que creo que foi unha constante nosa. A. R.: Tamén houbo algo, creo, que nos pasou aos tres. Aquel ambiente de malditismo que non acababamos de aceptar levounos dalgunha maneira a andar infiltrados nos medios estándar, buscando algunha esquina na que introducir algo dese espírito vangardista, aínda que, ao final, eses produtos son o que son. Creo que foi unha especie de refuxio. M. R.: Infiltrados desde logo, porque eu non fun actor na miña puñeteira vida e tocoume facer diso durante moitos anos. A. R.: Ao final resulta que somos uns trotskistas. A. A.: A miña gloriosa experiencia nos EUA, ao final, foi saltar dun pozo a outro pozo. De traballar nunha cultura minorizada e de mostrar o orgullo dunha lingua propia sen complexos, que sempre é complicado, paso ao Washington Post, que é un medio moi prestixioso pero no que remato traballando no sector doutra lingua minorizada, como é o español nos EUA, e intentando convencer ao establishment anglo e branco de que é posíbel ter unha audiencia respectábel co castelán como lingua. Naturalmente, levei unha hostia e acabaron botándome. Ao final, esa capacidade de ir poboando o familiar para levalo adiante é a historia da nosa vida. A. R.: Tamén me gustaría dicir que esa infiltración foi unha forma de blindar a nosa poética. Eu nunca deixei de escribir malia vivir nese rodopío que son os mass media, nos que todo é para mañá. Creo que nos serviu para desprendernos desa impostación da sociedade literaria que aspira a gañar a institucionalización a calquera prezo. Nese sentido creo que cabe lembrar que Rompente quedou nunha especie de limbo a respecto da literatura recoñecida nos manuais, pero que tamén foron vostedes os que editaron dous libros que cambiaron a poesía máis "institucional": Seraogna, de Pexegueiro e Con pólvora e magnolias de Ferrín. A. R.: A verdade é que todo iso foi casual. Especialmente no caso de Ferrín, foi dunha gran xenerosidade querer que o seu libro saíse co carimbo de Rompente. Curiosamente, os que máis reverenciaron ese libro foron os que menos se achegaron ás estéticas que se deixaban ver alí. A. A.: Iso estivo moi ben, pero o golpe na mesa de Rompente está no Silabario da turbina e, especialmente nos tres libros de autor, galletas kokoschka non de Romón, As ladillas do travestí de Reixa e o meu Facer pulgarcitos tres, cos que fixemos de emprendedores cando esa palabra non existía e cos que logramos levar a editorial á bancarrota en tres meses. E aínda así logramos poñernos no radar. M. R.: Si, pero esa prehistoria tamén existe e, unha vez máis, tanto no caso de Pexegueiro coma no de Ferrín, está esa política de afectos, non de mercado. Todo en Rompente se desenvolveu así, e á marxe. A. R.: Estame gustando esa túa interpretación hippy de Rompente, Manolo. Viva o amor! [Nesta altura, Avendaño lembra que ten que coller un tren e abandona a conversa non sen antes facer referencia a un posíbel ménage à trois.] Algo que levar á boca mestura poemas novos e vellos -como o mítico "Galicia, gran carallo de sal"- e parece que non pasou o tempo, apenas se ven diferenzas entre os textos, mantéñense frescos. Segue vixente o proxecto cultural de Rompente? M. R.: O título do espectáculo, Algo que levar á boca, está moi ben escollido porque non deixa de ser un petisco, pensando sobre todo en que estamos publicitando unha biblia en verso, o volume Que hostia din os rumorosos? que sería imposíbel levar completo a un escenario. Ademais, que faga de ponte co noso pasado, ten un sentido literario de continuidade. A. R.: Seguindo o código afectivo que estabelece Manolo con sabedoría, entre nós non hai unha escisión entre o afectivo e o literario. É curioso ver, como apuntas, como non se fosilizou "Galicia, gran carallo de sal", segue sendo dunha rotundidade absoluta e supoño que iso demostra algo.Tampouco foi fácil atopar unha editorial que estivese disposta a publicar un libro deste tipo, fóra do estándar das coleccións habituais. M. R.: Ten un valor enorme ese risco que acepta a editorial Elvira. Temos que lembrar que o noso último libro, A dama que fala, que publicou Xerais, foi un auténtico desastre no aspecto editorial. Non se entendeu o noso proxecto de libro como obxecto artístico. Estamos máis centrados, mais a min non me disgustaría retomar esa ocupación do espazo público daquela forma, non me parecería mal volver a esa guerra de códigos. Mais iso agora é impensábel, só podes actuar en escenarios e non, por exemplo, no vestíbulo dun instituto, como faciamos daquela A dama que fala, o espectáculo, tamén foi a súa última performance. As diferenzas de produción son patentes. Gañaron en sabedoría nese campo. A. R.: Eu sempre digo que nós faciamos performances sen saber que se chamaban así. Hai un cartel daqueles anos anunciando unha intervención nosa no que se pode ler "poupurrí de Rompente". Non sabiamos como chamarlle a aquilo. E si, maduramos nese sentido. Aprendemos que se hai un tipo saltando por un aro ao tempo que recitas poemas, a atención do público vai estar máis no aro que nos textos, por exemplo. M. R.: Estamos máis centrados, mais a min non me disgustaría retomar esa ocupación do espazo público daquela forma, non me parecería mal volver a esa guerra de códigos. Mais iso agora é impensábel, só podes actuar en escenarios e non, por exemplo, no vestíbulo dun instituto, como faciamos daquela. Ademais perdemos en facultades físicas: xa non temos o corpo para facer o indio como antes. Porque o certo é que montabamos un verdadeiro circo. Para acabar: no espectáculo estabelecen claramente a existencia de dúas Galizas: Galiza-La Mancha e Galiza-León. A cal das dúas pertence Rompente? A. R.: Iso é pura entropía do Estado das Autonomías. Reivindicamos a nación murciana. M. R.: Rompente sempre estivo e segue estando na fronteira.