Ramón Regueira : Vivir con medo

—Hai uns días, Esteban Hernández, un dos máis destacados intelectuais críticos do Estado, afirmaba que para afrontar esta situación precisabamos duns pensadores duros e dun pensamento forte, nun claro chamado de atención á intelectualidade de esquerdas. Cal cre vostede que debe ser a posición do pensador, do filósofo, nesta conxuntura? Ante todo, quero sinalar que a primeira cousa que me produce todo isto é sorpresa. Podía pensar noutras moitas cuestións, pero non nisto que está a pasar, é algo que non se me pasara pola cabeza, aínda que a verdade é que se estaban poñendo as condicións para que ocorrese, por unha serie de causas nas que xa afondarei. Esta é unha das primeiras, digamos, provocacións da filosofía, que é o sorprenderse, sorprenderse por todo o que pode provocar un virus, e sorprenderse, sobre todo, de recordar o que xa un pensara moitas veces que ía ocorrer e de que ninguén lle fixese caso, que é que a globalización non ten sentido, e que o nacionalismo, e concretamente un nacionalismo duro e de esquerdas, tiña razón. Representa a sorpresa de ver confirmado o que un pensaba, así como noutras previsións que se fixeron aquí na Galiza. —Claro, porque como di vostede, a respecto da globalización moitas persoas intuíron e até denunciaron os seus problemas, pero foron moi criticadas, mesmo por expresar esa postura contra unha dinámica mundial que sempre nos foi vendida como a panacea. Exactamente, e agora estou case seguro de que cando pasen uns cantos días ninguén vai volver recordar o que si se dixo antes, porque ninguén pensa no que se falaba cando se entrou na Comunidade Económica Europea, cando se entrou no euro, ou cando se desmontaron a pesca e a industria. Pero agora máis que nunca vese a necesidade de contar cunha industria propia e estratéxica. Esa sorpresa da que falaba antes combínase cun pensar "home, non estabamos tan enganados os que falabamos de que a cousa non podía continuar así", e por iso agardo que esa mesma sorpresa provoque un cambio radical. "O capitalismo non vale. A isto chegamos, en gran parte, por culpa dun sistema que unicamente busca o beneficio. Iso non pode ser" —Botando a ollada un pouquiño máis atrás, vese que as pandemias operaron historicamente como catalizadoras de mudanzas na sociedade. Sen ir máis lonxe, a peste negra resultou decisiva na crise da orde feudal. Na súa opinión, e sabendo que aínda é demasiado cedo para sacar conclusión definitivas, que cambios pode introducir a provocada polo coronavirus? Un cambio fundamental que tiña que producir é deixar claro que o capitalismo non vale. A isto chegouse, en gran parte, por culpa dun sistema que unicamente busca o beneficio, e iso non pode ser. Debemos camiñar, se queremos sobrevivir como especie humana, cara a un sistema diferente que non busque o beneficio, porque o capitalismo tal e como está non permite vivir á xente, é constitutivamente insolidario, pois as súas ganancias proceden da explotación do outro e da natureza. Moitos somos os que sabemos o que está a pasar e cales son as solucións, mais non se nos deixa dar ese paso como pobo por culpa dun sistema que usa todo o habido e por haber, até o exército, para perpetuarse e continuar como poida. —Neste sentido, para alén de seren as epidemias históricos catalizadores de cambio, tamén serviron de inspiración a importantes obras literarias, por exemplo -e seguindo coa peste negra- temos o Decamerón, de Bocaccio, onde aparecen temas recorrentes que se repiten, como o medo ou a necesidade de buscar culpábeis. Cal é o correlato social e político destes fenómenos? En realidade, o correlato tiña que ser, ao meu modo de ver, non tanto unha literatura -que efectivamente pode cumprimentar- senón un cambio no mundo material. É dicir, ten que cambiar a economía, ten que cambiar a sociedade e, evidentemente, esta mudanza debería provocar outras a nivel político e ideolóxico. Eu creo que o cambio fundamental que tiña que proceder é volver ás ideas. Agora, neste momento, comparado cos meus tempos mozos, temos moitísima máis información da que había daquela, pero antes tiñamos máis ideas. Hoxe é completamente ao revés: hai moita información, pero pouquísimas ideas. As ideas non son máis que un sistema onde se ve como conviven elementos contraditorios: como se orixinan, como se interfiren... E como, polo tanto, non hai nada, absolutamente nada -chámese literatura, chámese poesía ou chámese o como se queira-, que sexa neutral. A partir deste momento, todo o que nos permita cambiar de sistema hai que potencialo e o demais hai que denuncialo. Non podemos seguir sendo neutrais, durmíndonos en "que bonito é o que teño" ou o contento que me sinto facendo isto ou o outro. —Volvendo ao que apuntaba sucintamente con anterioridade sobre a crise do capitalismo, parece que outra constante é a tendencia en recluírse, en fecharse nun mesmo, nun individualismo que é intrínseco a ese capitalismo. Até que punto non corremos risco de saír desta crise cos valores e principios hexemónicos do capital aínda máis reforzados? A min paréceme que, efectivamente, nun momento como este pode ocorrer algo así, e máis tendo en conta un instrumento que está pasando moi desapercibido e que non estamos analizando como se debe, que é a dixitalización. Isto está pechándonos na casa, está facendo que se instaure o pensamento de que non pasaría nada por non haber aulas presenciais... Non estamos pensando no que pode ocorrer a longo prazo de saír reforzado o capitalismo a través dese instrumento, que ao meu modo de ver pode ser positivo, pero que está sendo usado para desmontar a solidariedade, converténdose nun método de reclusión sobre un mesmo. Iso tamén provoca algo asombroso: que todos os fracasos se nos boten enriba. "A culpa é túa", dinnos. Non é culpa da vida social onde te desenvolves, non, é túa. Até se quere dicir que a morte tamén é un fracaso case individual e isto pasa porque non acabamos de darnos conta de que o ser humano se constrúe ao contacto co outro, e sen o outro non é ninguén, non pode ser un "ser humano". E esa é a idea. O certo é que eu teño medo, un medo terrorífico, de que usando esas novas tecnoloxías, e tamén empregando ese medo, volvamos a unha sociedade na que prime, de novo, a seguridade fronte á liberdade dunha cidadanía que acepte ser vixiada e controlada a cambio dunha presunta seguridade, de poder seguir consumindo... —O risco, entón, é que estas medidas de excepción se perpetúen, sabendo que as catástrofes son un contexto favorábel -como ten estudado Naomi Klein- para impor aos pobos terapias de choque? Até que punto non estamos correndo o risco de que isto se normalice e a sociedade as dea por boas? Exacto, o problema é que esas medidas de excepción se convertan nunha realidade cotiá. E é máis, alguén que estea dicindo algo en contra delas, considérase que vive na inopia, que quere recluírnos a todos... Todas esas ideas que están saltando aí e que se están repetindo nos medios unha e outra vez. Persoalmente, insisto, teño moito medo a que todo iso ocorra. —Cambiando de terzo, a defensa do público foi un dos campos de batalla en diferentes ordes ao longo da última década. É dos que pensa que o público está saíndo reforzado desta situación ou que, polo contrario, a crise vai rematar debilitándoo definitivamente? Se realmente o público non sae reforzado deste momento, entón, cara onde imos? Que nos queda? Porque xa non ficaría nin sequera a vida, nin a natureza, nin nada. Hai que reforzar o público, porque hai cousas que non poden estar en mans privadas, non se pode facer negocio con elas. É absurdo, un oxímoro, é dicir, un termo contraditorio. Como vou eu facer negocio co ensino, coa sanidade, coas pensións ou coa dependencia, que son as catro bases dun Estado? E xa non dun estado do benestar, senón dun Estado normal. Pero o mesmo podería dicir doutros 12 ou 13 eidos nos que o público ten que primar, como a vivenda, a banca, as comunicacións, a auga, as enerxías etc. Son elementos primarios sen os cales non podemos vivir, e se, polo tanto, iso volve de novo ao privado, isto vaise repetir. É que non somos quen de ver onde e como está vivindo a xente neste momento? Nós podemos estar aquí falando, facendo esta entrevista, pero aí fóra hai moitas persoas que non só están pechadas, é que aínda por enriba non teñen para comer. Que menos que ter esas necesidades primarias cubertas polo Estado, sen teren que depender de ningunha ONG ou da caridade? Temos que ver e saber quen fai negocio con isto e non tolerar aqueles que din que a competencia é o mellor para nós. Non! Non é o mellor para nós, é peor! Até onde imos chegar? Hai sitios e lugares onde a palabra 'beneficio', volvendo ao catolicismo, tería que ser considerada xa non como un pecado mortal, senón como un sacrilexio, sobre todo nos devanditos eidos da sanidade, a educación, as pensións e a dependencia. —De feito, iso que comenta vostede está recollido na doutrina católica, que inclúe a caridade e o amor polo próximo como piares básicos do bo fiel. Claro, evidentemente. Eu creo que dentro do catolicismo, un católico que sexa medianamente serio sabe que se Cristo levantase a cabeza proclamaría: "teño que volver morrer, porque isto non é o que eu dixen". Porque se en algo se caracterizaba a súa prédica era en sinalar que a pobreza se podía erradicar, que non era un estadio natural do home. —Como xa se comentou anteriormente, atopámonos nun estadio demasiado temperán para sacar conclusións. Porén, hai xa toda unha serie de medidas adoptadas polo Goberno estatal, pero tamén polo galego, que foxen da propia xestión da crise. Que análise das medidas máis estruturais, como por exemplo o emprego do exército ou a substracción pola vía de feito das competencias das autonomías, fai vostede? É indiscutíbel que todo vai na dirección do reforzamento do Estado central. Pero paréceme que non nos debemos equivocar, porque a culpábel de todo o que pasa na Galiza nestes momentos é a Xunta, non se poden escaquear. O señor Feixoo ten transferida por completo a sanidade, a educación, a dependencia... E se, polo tanto, aquí non funcionan ben eses eidos, se se privatizaron, a culpa é del. O que pasa é que é moi fino e sempre trata de confundir público con universal, lanzando a mensaxe de "se vostede recibe o servizo, que máis lle dará que estea en mans privadas?". Pois mire, non dá igual, as cousas non son así. Todo isto ten que servir, polo menos, para saber quen ten a responsabilidade de moitos elementos. Por outra banda, a xente non acaba de se dar conta de que nunca funcionará ben xirar do centro ás bases, ten que ser ao revés. Non acabo de entender iso de que o estado central nos ceda a nós e non ao contrario. Quen ten que solucionar os problemas é o que vive no seu medio, logo poderá pórse de acordo co Estado, vale, pero ten que ser así. O certo é que sempre se tivo a idea de que a unidade era o mellor e a diversidade o peor, e é ao revés, porque a diversidade é riqueza en todas as ordes: na música, na comida... O que é unha pobreza é o outro. —Botando a ollada aínda máis atrás, até a epidemia da gripe de 1918, vemos que aquela pandemia xogou un papel chave para rematar co réxime da I Restauración, na medida en que puxo ao descuberto as súas limitacións. Está botando luz o coronavirus sobre as costuras do réxime de 1978? Por fin nos demos de conta de que o emperador está espido? Desexaría que así fose, pero non estou seguro. Persoalmente, eu téñolle moito medo. É dicir, por exemplo, miremos os casos que están pasando con Europa: todo o mundo se deu de conta de que a Unión Europea non cumpriu ningún papel, ao revés, descumpriu todo o habido e por haber. Entón, vai pasar isto en España? Pois vai haber unhas eleccións na Galiza moi cedo e entón será o momento para que a xente que non queira apoiar a todos aqueles que fixeron que chegase isto poida cambiar as cousas, porque aquí non hai máis que dúas saídas para solucionar os problemas: ou a saída das votacións ou a saída das armas, e falar das armas a estas alturas é algo que non ten moito sentido. Mais a outra vía si que se pode utilizar e daquela será o momento no que a xente podería cambiar as cousas. Poderemos ter de novo agricultura, pesca, unha industria integrada na realidade do entorno...? Depende da xente. Pero eu, insisto, teño un medo terríbel do que pase, en especial pola influencia dos medios dixitais. —Abría vostede a espita da crise dentro da Unión Europea e a súa "inutilidade". Cre que esta crise aumentou a fenda na UE, evidenciando a súa debilidade como proxecto común, e deunos para visualizar os seus xogos reais de poder. Que podemos agardar da Unión Europea? Ou non podemos esperar nada dela? Eu non agardo nada da UE, absolutamente nada, mais xa tiñamos que ter aprendido do que aconteceu con Grecia. Penso que neste momento non cumprirá ningún papel a efectos prácticos. Está absolutamente controlada por quen ten a culpa. Espero, porque unha das cousas máis graves do noso pensar é a amnesia, o esquecermos as causas, que todo isto nos sirva para darnos conta de cal é o motivo fondo e radical, que vén sendo un sistema que se instaurou aí e que non permite outra cousa máis que a globalización. —A modo de remate e de xeito sintético, tras incidir nas causas, que leccións podemos sacar xa de cara ao futuro da vixente crise do coronavirus? Deben quedar claras tres ideas fundamentais: primeira, que o público ten que ser a base da convivencia. Sen un desenvolvemento forte de todo o que se chama público non temos absolutamente ningunha saída. Por que? Porque, por exemplo, non teriamos xustiza social, e sen xustiza social non hai nada. Segundo: hai que atender ás diferencias de nacións concretas, é dicir, o que ordinariamente se repite sempre da "soberanía nacional". Se ti vives nunha realidade concreta e non es dono dela, se non a podes vivir á túa maneira, entón non tes nada. E, finalmente, a democracia, a democracia popular. Non hai democracia se os dous puntos anteriores non se respectan. O futuro pasa pola transformación da realidade capitalista, de xeito que a xente poida vivir, que se permita a democracia, a práctica da soberanía e que exista xustiza.