Paula Cons: sentir a historia

Xornalista de profesión, Paula Cons (A Coruña, 1976) goza dunha longa traxectoria no audiovisual galego, na que destaca como cofundadora da produtora Agallas Films. Con traballos previos no eido documental, A illa das mentiras constitúe o seu salto á ficción e o primeiro filme escrito por ela, mais cun fondo pouso de realidade, pois este relato que constrúe a modo de thriller está baseado na historia real dun naufraxio acontecido fronte ás costas de Sálvora hai case 100 anos. Ante a fazaña das tres mulleres que arriscaron a vida para salvar as vítimas e o seu escaso coñecemento, a directora acometeu a misión de "encher os ocos" para traducir os recortes de prensa ao plano emocional e construír unhas protagonistas que, aínda que desde a ficción, rescatan do anonimato as que deron en chamar heroínas de Sálvora. Aínda que o coronavirus forzou esta estrea virtual o pasado 24 de xullo, cunha moi boa acollida de público, a directora non renuncia a que o filme chegue ás salas e conta, para alén da xa anunciada proxección no Festival de Cans, con que teñamos algunha outra oportunidade para vela na gran pantalla. —A historia do naufraxio do Santa Isabel é un deses achados incríbeis. Como deu con ela e decidiu levar ao cinema ese intre da vida das "heroínas de Sálvora"? Eu tiña moitas ganas de escribir xa o meu primeiro guión. Aínda que me roldaba a cabeza algunha outra idea, tamén moi vencellada ao mar, como son xornalista os feitos reais parece que sempre me chaman máis. Unha amiga foi a unha pequena exposición e tróuxome un folleto. Daquela xa fiquei rota, porque non coñecía para nada o tema. E que unha persoa coma min, que estou moi interesada na historia da Galiza e mesmo traballei nun programa como Desde Galicia para o mundo (que iso marca!), non o coñecese... Mesmo cheguei a pensar na posibilidade de que non fose verdade, que fose como unha mostra sobre un feito inventado. Pero cando comecei a buscar en Internet atopei unha morea de cousas e quedei impresionada. O definitivo foi cando empecei a saber delas, e sobre todo a ver que non sabía delas, porque non había moitos datos. E a min era o que máis me interesaba. —Hai unha clara vontade entón por rescatalas para a Historia. Dígoche unha cousa, máis que nada foi que me acendeu a imaxinación. Eu son humilde, si que me parecían uns feitos que había que sacar á luz e unhas mulleres que había que reivindicar. —Até onde chegan os feitos reais nos que se basea o filme e onde comeza a ficción, esa sorte de thiller en chave rural? O certo é que hai moito de ficción. Eu sempre aclaro que non é un documental. Sobre todo, onde hai máis invención é nos motivos do naufraxio. Porén, moito do que lles pasou a elas é real e deixo albiscar moitas cousas. Digamos que eu atopo uns feitos e unhas personaxes marabillosas e deixo voar a imaxinación, o xogo. E incorporo ao tempo na trama feitos ou lendas da costa da Morte. —Refírese aos raqueiros? Efectivamente. —Como guionista, leva co proxecto desde o mesmo comezo. Canto custou sacar adiante un filme de época como A illa das mentiras? É unha carreira de fondo. De feito, máis che vale estar moi namorada do proxecto, porque se non... Con todo, confeso que para min esta película foi como sinxela, cando menos de financiar, porque cada paso que dabamos non había que dalo dúas veces. Así ía avanzando, non demasiado lenta e moi segura. O que pasa é que miras cara a atrás, sumas os anos e claro, son cinco. Pero dígoche de verdade que non é moito. Eu dediqueime a encher os ocos, a pensar nos sentimentos. A raíz diso, comecei a quedar moi colgada co tema do estrés postraumático que elas sufriran —Como foi o proceso de investigación dos feitos que hai tras esta recreación? Eu son moi rata de biblioteca. O que pasa é que neste caso as persoas expertas no tema fixeron moito traballo por min. É dicir, hai libros de Tino Vieitez e de Xosé María Fernández Pazos. Os feitos están aí e en moitas publicacións de prensa da época. Eu máis que nada dediqueime a encher os ocos, a pensar nos sentimentos. A raíz diso, comecei a quedar moi colgada co tema do estrés postraumático que elas sufriran. A min era o que me obsesionaba. Xa agora é complicado xestionar ese proceso, pero unha muller en 1921, tal como era o contexto na Galiza, que non se lle permitía a expresión dos sentimentos... Xa non somos unha cultura que saquemos moito para fóra, pero ademais nunha illa... Esa era a miña teima. —Teño entendido que a rodaxe, neses escenarios naturais, foi tamén bastante exixente. Sabes o que pasa? Eu estaba tan encantada de estar alí que non notaba nada. De feito, hai un punto no que o ves mal de verdade. Teño que andar para todos os lados, usar medios de tracción mecánicos, hai un baño para 50 persoas... Pero sentes que o que estás a facer é de verdade. E despois axudou moito o equipo, que estaba a tope. A verdade é que tiña medo de como tomasen esas condicións, pero entendérono: "Lóxico, había que facelo así". Ao final pareciamos todas [Santiago] Pemán, porque non só tiñamos que estar pendentes do tempo, senón do estado do mar, que ás veces non ten nada que ver. E víasnos a todas falando: "parece que hoxe a altura das ondas vai ser dun metro e medio". Porque claro, se superaban os dous metros non nos podían levar á illa. Ou moito peor, podían levarnos pero igual quedabamos alá. Mais a illa e o mar portáronse e non houbo ningún problema. —O filme presenta unhas protagonistas femininas moi fortes. Cre que coa entrada de mulleres nos eidos da realización ou do guión se están a modificar as personaxes femininas, tradicionalmente moi sexualizadas e obxectivadas no cinema convencional? Eu penso que si. De feito a min con este filme pasoume unha anécdota. Fun a Chile a un obradoiro de desenvolvemento de guión co proxecto e as mulleres chilenas dicíanme: "Hostia, isto é feminismo 2.0, porque as túas protagonistas fan as cousas mal, son complicadas de querer". Alí aínda tiñan que ser doces, amorosas, como se as tivesen que idolatrar. A min apetecíame crear unha protagonista coa que tiveses que ir, pero que fose dura, fastidiada de seguir. As mulleres estamos comezando a contar as nosas historias e facémolo desde a verdade. Non é que sexan personaxes nin máis fortes nin menos, é que as mulleres son así. A min encántame unha historia que contaba a actriz Reese Whiterspoon de que ela comezara a facer as súas propias producións cando por enésima vez nun filme lle tocaba virarse cara ao home e preguntar: "Que facemos?". Nunca, xamais, unha muller cuestiona iso. Unha muller fai e punto. —Na súa equipa tamén hai unha destacada presenza feminina. Como valora a situación da muller detrás das cámaras? Fica aínda moito por facer, pero avanzouse bastante. Eu penso que a discriminación positiva das axudas foi importantísima, e o traballo de asociacións como CIMA [Asociación de Mulleres Cineastas e de Medios Audiovisuais, a nivel estatal] é fundamental. As nosas predecesoras deixáronnos unha situación moi boa e hai ademais excelentes profesionais. Eu tamén digo unha cousa: se ti tes a dúas persoas iguais intentando subir, pero a unha lle pos enriba un peso de cinco quilos e de súpeto llo quitas, esa persoa dispárase. Nós estamos afeitas a loitar moitísimo para facer as cousas. Como nolas empecen a facilitar... Disparámonos! —A illa das mentiras foi estreada directamente en Filmin, unha plataforma online de distribución, como consecuencia da pandemia. Cre que veremos evolucionar aínda máis axiña os modelos de exhibición cara a esa dinámica de predominio dixital? Eu penso que non vai haber un traslado ao dixital, pero si un cambio de paradigma. E creo nunha convivencia pacífica e amigábel. Pero as salas son vitais. Pode haber un entendemento e unha estrea simultánea en plataformas e cinemas, axudarse e retroalimentarse, ver que cousas teñen que mudar... Esta situación, evidentemente, forzou moito as cousas. "Na dobraxe todas as intérpretes se fixeron a si mesmas, cunha calidade excepcional. esa é a película que a min me gustaría ter feito" —No caso concreto do seu filme, a acollida en dixital foi bestial. Só na fin de semana da estrea colocouse xa como o contido máis visto en Filmin. Si, foi unha pasada. A min teríame encantado estrear en salas. Eu rodei a película para exhibila nun cinema, iso é así. Pero chega un momento no que tes que remar a favor. Mais o obxectivo segue a ser que se estree na Galiza, en principio o 2 de outubro vai a salas. Iso para min é innegociábel. Pero mira que cousas, as espectadoras que tivo en Filmin non as alcanzaría nun fin de semana en salas, porque son cifras tremendas. Chegas a unha cantidade enorme de xente. E logo é precioso que nunha plataforma de tanto prestixio cinéfilo estea de número un. —A versión orixinal non foi filmada en galego, mais si posteriormente dobrada. Por que? Até onde eu sei, a opción de gravar na nosa lingua estivo sobre a mesa desde o comezo. Era o que eu quería. Pero as producións son complexas e consegues o diñeiro de moitas fontes. Cada produtor interpreta que o seu financiador pode crer que... Xa sabes. Máis que nada o problema foi que non houbo un empurrón. Nese punto, falei con Rosa Moledo e optamos por este traballo fonético e gramatical que está no filme. Do que si estou moi contenta é de que a versión que se vai estrear na Galiza en cinemas é en galego. Na dobraxe todas as intérpretes se fixeron a si mesmas, cunha calidade excepcional. Esa é a película que a min me gustaría ter feito. —Actualmente, que traballos hai no horizonte de Paula Cons? Agora estou rematando un documental cun director que se chama Gonzalo Suárez. O proxecto é A0.5, un xogo de palabras que refire a distancia á que estás sentada nunha cadeira de rodas. Conta a experiencia dun director de cinema que fica paralítico e o primeiro que fai é coller a cámara. É case como un Boyhood, un traballo cheo de verdade, de emoción, precioso.