As mil frontes do libro galego

—Citando Cesáreo Sánchez, que no número 1 do Nós Diario dicía que este sector é cada vez máis dependente das institucións, como se vive esa dependencia desde o punto de vista das editoras? Xosé Ballesteros (XB): Teño que contradicir Cesáreo, porque por desgraza non hai axudas institucionais. Hai compra de novidades para fornecer a rede de bibliotecas públicas galegas, mais a iso non se lle pode chamar achegas, porque as bibliotecas precisan de libros. E tamén hai unhas axudas á tradución, que normalmente van para empresas non galegas. Entón, de que axudas institucionais estamos falando? Esta é unha das grandes eivas e reivindicacións deste sector. Após os recortes desapareceu absolutamente todo, aquí cada un aprendeu a sobrevivir polos seus propios medios. Henrique Alvarellos (HA): Sentímonos orfos. Pedimos un acompañamento da Administración, sentila próxima, notar que apoia a lectura, ademais das subvencións, que deberían ser algo normal, porque todos os sectores as teñen: a pesca, Citroën, etc. —Como se materializaría ese acompañamento da Administración? HA: Cunha estratexia desde o poder de apoio á cultura escrita, por poñer un exemplo. XB: Simplemente con que se desenvolvese a Lei do Libro aprobada no ano 2007 bastaría. Algúns din que está obsoleta, pois actualicémola, pero é que está sen desenvolver! Ballesteros: "para a xunta da galiza, A cultura está ao servizo do turismo e do camiño de santiago. A administración autonómica enténdea como un patrimonio dela sobre o que nós, as editoras, non podemos nin opinar" —Recentemente a Asociación de Bibliotecarios da Galiza denunciaba en Nós Diario, entre outros moitos problemas, que as compras de libros se reduciran en 50%. Como afectou esa circunstancia ás súas empresas? HA: A cifra é incluso superior. Desde 2008 a axuda á adquisición de novidades editoriais baixou en 80%, nunha responsabilidade compartida entre Xunta e Goberno central. Fran Alonso (FA): Os concellos tamén xogan un papel fundamental, porque a Xunta é a que tramita esas compras a través das bibliotecas, pero hai concellos que non o fan, caso do de Vigo, e é unha auténtica mágoa. XB: E ademais dependes da decisión de cada biblioteca, personalizando envíos, pagamentos... É como unha especie de festival de Eurovisión no que se produce unha selección na que unhas editoras saen mellor paradas e outras peor. —Como se traduce toda esta situación no sector? XB: Nos máis de 35 anos de vida de AGE temos visto, sobre todo a partir da crise, como editoras emblemáticas foron achicando ou incluso desaparecendo, como A Nosa Terra. Agora mesmo, logo da práctica desaparición das achegas institucionais, estamos nun escenario de sálvese quen poida. No sector perdéronse postos de traballo, selos e, sobre todo, a capacidade de manter un diálogo ao mesmo nivel coa Administración, que entende que a cultura é un patrimonio deles, o que se pon de manifesto cada vez que temos que saír ao exterior nas feiras do libro, nas que o caseto da AGE non existe, hai un stand da Xunta baixo o epígrafe Galicia é o bo camiño, con fotos do Camiño de Santiago. As editoras non podemos nin opinar. —Por que acontece esta situación? XB: Por unha decisión política na que din “a cultura é miña, eu poño a pasta, e eu decido que autores teñen que ser convidados, e vós se queredes vides, e se non, non”. —E autores e editores críticos con ese poder poderían non ser convidados a esas feiras? XB: Non sabemos cales son os criterios. Tampouco é casualidade que a consellaría sexa de Cultura e Turismo, porque a cultura está ao servizo do turismo, é dicir, do Camiño de Santiago. Libros de texto e o papel da familia —Xoán Costa (XA): En relación a A Nosa Terra, non foi o único polo que fracasou, mais unha das apostas máis fortes que fixo foi meterse no libro de texto. Na medida en que a Administración optou por un modelo de falsa dixitalización do ensino, onde aparentemente non hai libros de texto pero os traballos susténtase en pdf fotocopiados, foi iso un pau a maiores para a industria? XB: Hai unha consigna desde a Administración que é: “dixitalicemos todo”. No marco desa, como eu lle chamo, tiranía da conectividade, parece que sobra todo o libro en papel, incluído o de texto. Moitas persoas serían felices se desaparecese. FA: O libro educativo inflúenos moitísimo. O proxecto da Xunta para a implantación do libro dixital chámase dixgal. Problemas? É un proceso no que non se tivo en conta a opinión das editoras galegas. Cando falaron connosco por primeira vez, o que pretendían eran permisos sen límites, como se a propiedade intelectual fose eterna, o que fixo que AGE non estivese de acordo. Entón, a fórmula da Xunta non foi chegar a un acordo, senón recorrer a editoras de fóra, o que nos está facendo moito dano. No libro educativo, ademais, somos a única Comunidade na que a renovación é cada seis anos. E apostilo que nunca nos opoñemos aos préstamos de libros e á gratuidade, o problema é como se desenvolve sen ser os grandes prexudicados. XB: E está o problema engadido da redución de materias que se estudan en lingua galega e o retroceso que está a haber no uso do noso idioma. Iso ten unha correspondencia directa no descenso do número de persoas que len en galego. —O que enlaza co Decreto do Plurilingüismo de 2009, do que se fixeron dez anos hai pouco. XB: Efectivamente, eses son efectos directos. FA: Segundo os datos do Barómetro de Lectura, 56% da poboación galega é lectora, e 3,5% dese 56% son lectoras habituais en galego. A desproporción é brutal. Aquí hai un problema serio coa lingua, de desprotección e de falta de apoio, que no fondo é o noso problema máis serio. HA: Nunca tivemos unha campaña seria, transversal, potente, de fomento da lectura en galego na Galiza, que é o que nos une a todo o sector do libro. —Que fai máis dano ao sector do libro galego, a perda de falantes ou do hábito lector entre a rapazada? XB: As dúas cousas. E tamén o cambio de paradigma da utilización do tempo de ocio, pois a xente está cambiando a súa hora de lectura por, e sen ánimo de demonizar, ver series ou outra clase de entretementos dixitais. —Están tornando nun produto de nicho? XB: Por desgraza, si. XC: Mais non é culpa das crianzas. Nos centros escolares existe A hora de ler, na que as nenas e nenos traían o seu libro da casa. E a maioría estaban en castelán. Logo, se non teñen libros en galego na casa, non poden ler en galego. FA: É certo que vivimos nun tempo distinto no que hai unha oferta moito máis plural de ocio: series, videoconsolas, redes sociais... e que hai rapazada que non ten acceso a libro en galego, mais penso que houbo un tempo no que estivemos moito peor, no que os índices de lectura eran máis baixos que hoxe. XB: A maioría das nenas len? Só faltaría, están no ensino obrigatorio. Mais a partir da adolescencia a maioría pérdense. Non quero poñerme apocalíptico, pero é unha realidade. Estamos traballando na Galiza para un nicho? Efectivamente, e o editor ou editora galega que non o asuma está moi equivocada. Pero nin o sector nin a Administración teñen que conformarse con esta realidade. FA: Hai un problema coa familia moito máis que coa escola. XB: Si, pero como se incide nunha familia que non se preocupa pola lectura? HA: Por exemplo facendo unha campaña de creación de bibliotecas familiares. Que todo o mundo que na casa ten un recanto coa Play Station e a televisión teña tamén unha selección de 100 ou 200 títulos a disposición de toda a familia. Débeda histórica co libro galego —Entre as finalidades de AGE está a “concreción da débeda histórica das administracións co libro galego”, tal e como reflicten no seu portal web. De que se trata e até onde se remonta esa débeda histórica? XB: Trátase de facer do libro galego o protagonista das políticas culturais das distintas administracións, que desde hai moitos anos deberían protexelo. —Cal é a situación noutras nacións do Estado como Catalunya ou Euskal Herria? XB: Teñen unha cousa que chaman axudas á produción editorial. Aquí, polo contrario, nin sequera tivemos ocasión de sentar un día a que nos coñeza o actual presidente galego. FA: E iso que na Lei do Libro nos definen como sector estratéxico. XB: Sobre o papel somos sector estratéxico, pero na práctica non pintamos nada. HA: Facemos un gran esforzo en desenvolver produtos de calidade, en desenvolvernos, en internacionalizarnos, mais non temos acompañamento de ningún tipo. Na actual directiva levamos pedindo catro anos que o Igape e a Consellaría de Cultura nos reciban conxuntamente, para artellar sinerxias, e non hai maneira. XB: Porque non acaban de entender que somos cultura, mais tamén somos industria. —XC: Canto significaría a súa industria no Produto Interior Bruto? HA: O sector cultural representa por enriba de 2% no PIB, como a pesca. E a Xunta destina nos seus orzamentos 0,6% á cultura, cando todos os parámetros internacionais falan de que 2% debería ser o mínimo. —Toda esta situación de minorización traduciuse nunha perda importante de postos de traballo no sector? XB: Claro. Toda a xente que traballaba en Everest, en Sotelo, en A Nosa Terra e en tantas outras están na rúa. HA: E traduciuse tamén nun cambio da estrutura do sector, que achicou moitísimo na dimensión das empresas. Agora hai moitos proxectos unipersonais, microempresas culturais... mais non ten por que ser algo negativo, porque manteñen vivo un tecido cultural imprescindíbel. —Que relación garda esa transformación da que falan coa perda progresiva, empregando unha expresión propia do mundo do cinema, dese star power que coa única presenza do seu nome na capa levaba a xente ás librarías? XB: As grandes figuras que antes vendían moito, como Rivas, Ferrín ou Suso de Toro, agora non as hai. Con todos os meus respectos, falta literatura de peso que poda chegar a ser un clásico como os antes mencionados. E nese cambio, ligado a unha atomización da oferta, produciuse outra variábel a ter en conta, a atomización da crítica. FA: A crítica perdeu o seu poder canonizador. XB: A desaparición da crítica, con excepcións, é dramática. Novas tecnoloxías —As novas tecnoloxías, rivais ou aliadas? XB: Son inevitábeis. HA: Camíñase cara un mercado híbrido. Haberá unha serie de libros que sempre serán en papel no futuro, e logo haberá outros que están en proceso de desaparecer. -XC: O problema, e vese moi ben no caso dos dicionarios, é que na internet prevalece o concepto de que todo ten que ser gratis. Igual que os cantantes en Youtube teñen monetarizado este tema, por que non a industria do libro? XB: Hai moita pirataría, pero está centrada no best seller do momento. HA: É que segue vixente esa idea de que o libro é caro, algo totalmente fóra da realidade. Só hai que comparalo co que custa saír tomar un viño e unhas tapas para ver que non é así. As Administracións públicas, co tema da gratuidade da cultura, ofrecendo por exemplo concertos de balde sen explicar o que se pagou indirectamente por eles, manca moito calquera sector. Nesta década, un dos obxectivos ten que ser ir contra isto, polo ben da cidadanía. XB: A idea que acaba transmitíndose é: “Se podo ir ver a Panorama gratis, porque non vou poder ler un libro de balde?”. HA: É moi importante que a xente saiba que a porcentaxe de beneficio dun libro vendido para unha editorial non é a dun café para un bar. O libreiro leva unha parte, a distribución leva outra, o autor outra... e o editor, que é o que arrisca o seu diñeiro, móvese nunhas cantidades moi modestas, entre 15% e un 25%. —Mais esta cultura do todo gratis, polo menos no sector audiovisual, coa irrupción de Netflix e plataformas similares parece que vai caendo en desuso, e os índices de piratería afundiron. Algunha opción de facer algo similar co libro? XB: O problema é que a porcentaxe de negocio que representa o libro electrónico en galego é ridícula. HA: 4% aproximadamente. FA: Só en dixital nós, Xerais, fixemos un par de libros soamente. XB: É o nicho do nicho. E hai moita presión para que as editoras nos pasemos ao dixital, pero sabemos que iso é un caramelo envelenado, porque de alí á pirataría hai un paso. FA: Mais como a demanda é baixa, a pirataría tamén é moi baixa. Nós non tivemos problema. —Como está o mercado da novela gráfica na Galiza? FA: En Xerais estamos apostando polo cómic infantil, e estanos saíndo moi ben. XB: Aínda é un nicho dentro dun nicho. Nós chegamos á conclusión de que non era o noso campo, porque hai que estar moi especializado e dedicarlle moito tempo e esforzo. HA: E, ademais, teñen uns altos custos de produción. Claves da supervivencia —Cales poden ser as receitas para superar esta crise e sobrevivir? FA: Eu reclamo un estudo integral, como ten o sector no Estado español, sobre o mercado do libro galego, que é algo que se produciu durante o bipartito e nunca máis se volveu facer. XB: E superar certos receos, porque existía un dogma polo que unha editorial galega só podía publicar en galego ou considerábante un traidor á lingua. Por sorte esa fase está superada. HA: Este é un mercado tan pequeno, tan reducido, que a supervivencia pasa pola internacionalización. —Falando de internacionalización, o mercado lusófono é unha alternativa real ou un mito? XB: Non existe o mercado da lusofonía. Existe un mercado portugués e existe un mercado brasileiro, totalmente separados. En Portugal o galego apenas existe, o libro feito en Portugal non chega á Galiza, e os portugueses que chegan aquí lense en castelán, caso de Saramago.