Melania Cruz contra o aprendido

—Comezou de cativa a facer teatro, mais en que momento decidiu que se quería dedicar profesionalmente á interpretación? Debeu de ser cando tiña 19 ou 20 anos, ao entrar na aula universitaria de teatro. Na adolescencia xa me preguntaban se quería dedicarme a iso, pero eu estaba coa cabeza en ser tradutora ou profesora. Logo no Campus de Lugo comecei a pensalo e a formarme con distintos profesionais que viñan facer cursos preto. Ademais, eu fixen maxisterio por inglés e dei clase durante bastante tempo, por exemplo no colexio de Fingoi de Lugo. Ao ser privado, o centro pode dedicar unha porcentaxe do programa a materiais troncais da súa elección e teñen expresión dramática integrada no currículo. Iso era unha marabilla. —Iso é unha anomalía, non? Normalmente as artes dramáticas nunca entran no programa. Non, en absoluto. De feito, houbera unha proposta de pór en marcha coa LOXSE unha integración de expresión dramática no currículo, igual que outras materias como música ou matemáticas. Hai sobrados estudos que certifican os beneficios que poden provocar este tipo de actividades no desenvolvemento da capacidade comunicativa ou no autocoñecemento psicofísico, por exemplo. Pero claro, cando non interesa... Noutros países si que está moi asentado. En Reino Unido ves nenos de catro anos papándose un Shakespeare de tres horas e media, porque recitan desde pequenos. A Royal Shakespeare Company ten unha serie de actividades moi enfocadas a traballar cos distintos centros educativos, en distintas etapas, polo que coñecen a súa literatura dramática desde moi pequenos. Non é raro que poidan facer unha escenificación de calquera autora ou autor británico, porque lle dan moita importancia. Aí as estruturas están todas enfocadas a iso: teñen o National Theatre, promoven moito o traballo das dramaturgas e dramaturgos... As institucións están a favor destas cuestións porque teñen moi claro que o patrimonio cultural é fundamental na conformación da súa identidade. Cousa que aquí, por desgraza, non pasa e temos que estar continuamente nesa loita de explicar que o cultural non se pode medir en termos cuantitativos, senón cualitativos. Pero aquí á xente gústalle moito falar de números. —Cando rematou os estudos de arte dramática, fundou ilMaquinario Teatro con varias compañeiras. Que significou ese paso? Foi unha experiencia moi positiva. Eu entrei na ESAD [Escola Superior de Arte Dramática] coa idea xa de formar compañía con Tito Asorey, que ía polo itinerario de dirección. No camiño fomos atopando compañeiras de viaxe coas que finalmente fundamos ilMaquinario. Había moita ilusión, moitas ganas de experimentar cun tipo de teatro que nos interesase a nós, sobre todo por xogar con outros formatos, outro tipo de dramaturxias, outras maneiras de facer. Comezamos con moitas ganas e ilusión, puxemos todos os esforzos para sacar o proxecto adiante e durou cinco anos, así que non estivo nada mal. —Hai pouco, na ESAD houbo bastantes protestas por parte das alumnas denunciando situacións de acoso e abuso de poder por parte do profesorado, unha problemática que viña de longo... É unha situación que eu coñezo de primeira man porque entreguei varios escritos ao rexistro de inspección educativa e ao propio centro, por suposto, notificando un tipo de actitudes e comportamentos que se correspondían pouco coa responsabilidade docente. Non me sorprendeu cando as alumnas se puxeron en contacto connosco e o que fixemos foi intentar apoiar ao máximo a súa causa, que agora está en proceso xudicial. Esperemos que se aclare axiña e que se tomen as medidas pertinentes. Porque cando iso, ano tras ano, é unha tónica que se repite, é porque pasa algo. Aí tamén está a valentía das alumnas que se atreveron a facer o que nós non fixemos, aínda que si houbese caceroladas ou algún parón. Pero non sei por que non tivemos o atrevemento, a forza ou non chegamos ao acordo de dar a ver que iso non era permisíbel nunha contorna educativa. Eu aplaudo a todas esas estudantes e tamén me alegro moito porque o profesorado se posicionase. Está claro que se nos abriu moito a cabeza nos últimos anos a este nivel. Revisando todo isto, dáste conta de que ti normalizabas condutas que non eran aceptábeis, porque estamos educadas desta maneira na que che fan crer que iso é o habitual ou debe ser así, simplemente porque levamos esta tradición de que as cousas se fagan desde o punto de vista heteropatriarcal, e que che digan un piropo ten que ser agradábel. Todo iso que hoxe parece tan básico, cando estabamos estudando, e mira que non pasou tanto tempo, non o era. Comezáronse a mover cousas cara a lugares que nos fixeron ver cales son realmente as prioridades que debemos ter e por onde debemos tirar para que a igualdade se faga efectiva. Porque os meus compañeiros tamén sufriron abusos de poder, por parte de determinadas persoas que foron acusadas de acoso, pero o trato era moi diferente. —Imaxino que este tipo de condutas son habituais no eido da interpretación, no que a muller segue, por exemplo, moi condicionada polo seu físico. Si. Ultimamente pedíronme unhas self tapes, que están moi de moda, é dicir, que me gravase a min mesma, e as indicacións eran que me tiña que pór "moi guapa". Eu non teño ningún problema en arranxarme, pero até que punto o físico xoga tanta importancia cando se supón que teñen que valorar a interpretación? Eu non son modelo. Hai quen compaxina unha cousa con outra e paréceme fantástico, pero non é o meu caso. Eu sobre todo noto moito que cando un actor de renome di algo, como que un pantalón ou unha camisa non lle acae, ou que o cabelo así non, o normal é que se entenda que está moi metido na personaxe e para traballala precisa esas cousas. Cando o facemos nós, ou cando damos unha contestación nun momento porque queremos estabelecer un límite que consideramos que non se está a respectar, chámasenos repelentes, histéricas ou problemáticas. Eu estou traballando en ser asertiva porque veño de todo ese lugar, de non ser capaz nin de recoñecerme a min mesma en certas condutas machistas que están tan metidas no ADN que é moi difícil detectar. Tamén o vexo no acceso a determinados tipos de personaxe. Nós parece que sempre temos que ter o plus do físico, cando hai actores como Antonio de la Torre ou Luís Tosar protagonizando todo. Por favor, máis Marías Vázquez! Porque tense a idea de que agora ela non para de traballar, pero enfrontou unha pausa de dous anos na súa vida laboral. Isto non se ve normalmente. E logo está o típico comentario de que cando un home curra moito é moi bo, mais cando es muller dincho doutra maneira. É sorte ou que es "amiga de". A min hai moito que non me din que son "moza de", pero é unha loita permanente. Parece que tes que estar sacando o currículo cada dous por tres para demostrar que xa facías cousas antes de ter unha relación sentimental con tal persoa ou ser amiga destoutra. É esgotador. E nese sentido rebéntame cando, en varios grupos de proxectos que temos, se colan os típicos comentarios de "xa estades co feminismo". Non acabamos nin de empezar! Claro, eles non se tiveron que enfrontar a moitas cousas. E nós só queremos os mesmos dereitos, nin máis nin menos, os mesmos, pero estamos moi lonxe, xa o vemos no panorama. Cantas xefas de guión, porque guionistas aínda, hai escribindo series? Cantas directoras? Moi poucas, tiven a sorte de traballar con varias, pero non abundan. Acordareime toda a vida dunha crítica de Dhogs na que se falaba de todo o traballo actoral menos do meu. E a miña parella dicíame: "Pero se ti es a protagonista do filme!". E eu tardei moito tempo en dicir que o era porque me daba vergoña, por esta cousa de non querer ser moi visíbel, porque cando o es deseguida vai vir alguén que che bote a cabeza para abaixo. Entón parece que estás nos sitios como pedindo desculpas. Isto é educacional, tirar de enriba todos estes séculos deste tipo de educación e limitación social. Todo iso que hoxe parece tan básico, cando estabamos estudando que non o era. Comezáronse a mover cousas cara a lugares que nos fixeron ver cales son .as prioridades que debemos ter e por onde debemos tirar para que a igualdade se faga efectiva —Moi en relación con estas preocupacións, co seu proxecto A Quinta do Cuadrante escolleron como primeira peza O Empapelado Amarelo, de Charlotte Perkins. Que as levou a esa obra? Vén dun sitio complexo. Está baseada en feitos reais, a raíz dunha depresión posparto da autora. A min interesábame moito, entre moitos motivos, porque parece que a depresión a nivel social non está ben vista. Canto menos se fale dese tema mellor. E, por desgraza, determinados trastornos como a ansiedade padéceos unha elevada porcentaxe da poboación. Está claro que hai algo aí que non funciona, eu penso que vén moito do tipo de vidas que levamos, as expectativas que cremos que os demais poñen en nós, que é do que fala O Empapelado Amarelo, de non poder ser quen de elixir a túa propia vida. Pregarse á contorna e ao que se supón que se agarda de nós, renunciar a pulsións internas que son moi fortes, remata levando moitas veces a que padezamos ese tipo de trastornos, nuns casos durante toda a vida ou noutros momentaneamente. Eu mesma tamén pasei por aí e paréceme que se fala pouco de algo fundamental. Por outra banda, a muller foi elemento de experimentación na medicina nos centros psiquiátricos, con tratamentos de choque como a lobotomía, tratada de histérica. [...] Resultábame moi atractivo falar disto, dunha muller que foi pioneira do feminismo, que pasou por sitios moi escuros e levou a cabo algo absolutamente escandaloso, pero grazas a non pregarse aos desexos dos demais chegou a facer o que ela quería: escribir ensaios, dar conferencias... Perkins xa reclamaba que o traballo doméstico tiña que ser remunerado no século XIX, tiña unha mentalidade moi adiantada para a época, coma moitas antes. Desde que lin por primeira vez o relato quería facer o proxecto, pois se o colles hoxe pregúntaste como é posíbel que iso non estea aínda absolutamente superado: o amor romántico e todos estes mitos. Estamos aínda nas portas de algo que non sabemos manexar. —E volvemos sobre a educación. A educación emocional é moi limitada, esa esfera parece que non existe. Eu que traballei como mestra, tamén na ESAD, penso que falta moito. Ademais, o sistema -e non é que eu sexa antisistema- parece que alimenta que non nos impliquemos coas problemáticas reais do alumnado. E a min paréceme imposíbel non facelo, porque non podo compartir proxectos con alguén e finxir que non están pasando cousas que vexo. Entón hai unha decepción constante con ese modelo educativo. Logo tes moi boas compañeiras e compañeiros que che din: "Dentro do sistema ti podes...". Pero ao mesmo tempo, sentes que estás contribuíndo a alimentar iso, malia que eu desde a miña parcela de aulas poida facer as cousas desde outro lado (que ás alumnas tampouco lles ten que interesar). —Mencionaba Perkins como exemplo de muller que rachou cos padróns da época. Vostede encarnou en Contou Rosalía outra pioneira, a poeta que é todo un símbolo nacional. Como encarou ese traballo? Sobre todo en canto á relación que tivo con Murguía, que aparece no filme dunha maneira que, aínda que igual algo edulcorada, en parte anticipa a conflitividade que tamén houbo durante o matrimonio. Foi unha responsabilidade tremenda, co pensamento recorrente de que non ía ser quen de encarnar a Rosalía que todo o mundo ten na cabeza. Decidín tomala como unha personaxe máis, con toda a bagaxe que ten, intentando absorber de cantos máis sitios mellor. Tiven a sorte de que casualmente acababa de publicarse a biografía que fixo María Xesús Lama e bebín moito de aí, adaptándome na medida do posíbel ao que me pedían desde o propio guión. Efectivamente, o filme retrata un momento fugaz da vida de Rosalía, esa aparición que comeza a ter na vida pública. É moi difícil quitar do imaxinario popular a propia idea que se intentou vender dela. Eu imaxino que para Murguía debía ser moi complexo tratar de publicar un poemario cheo de melancolía se non ía acompañado dunha figura que se supuña gris. Porén, cando les a súa biografía, decátaste de que todo o que estudaches ou escoitaches non é así. Faise referencia a ela como unha muller alegre, á que lle encantaba cantar, que ría moito e tiña sentido do humor, que adoraba facer teatro... Moitas cousas que non transcenderon, porque supoño que na época non era tan vendíbel esa imaxe coa obra. O filme tamén está cheo de referencias fantásticas, aparecen personaxes dalgunhas das súas novelas. É máis unha fantasía do que puido ter sido a súa vida. E hai varios momentos de tensión entre a autora e Murguía, que vistos coñecendo un pouco o que pasou é case unha premonición. Creo que hai moita información de Rosalía que non temos, que non se chegaremos a ter. Ela mandou queimar moitas das súas cartas e hai unha parte aí de intimidade que igual está ben manter. De Pardo Bazán transcenderon as cartas con Galdós e non sei se ela estaría moi de acordo [ri]. Nós sempre queremos saber máis, sobre todo cando interpretas alguén. Por certo, é curioso que todas as biografías que eu consultei, á parte de seren escritas por homes, centrábanse moito na figura de Murguía e no que el fixera con Rosalía como autora, non tanto en Rosalía como ente independente. —Ten máis proxectos coa Quinta do Cuadrante? Estamos cun de escrita a catro ou a seis mans, non o sabemos. É sobre unha temática que ten que ver moito con esa memoria silenciada, que se centrará en dúas personaxes históricas que foron asasinadas nun momento determinado. Atópase nunha etapa moi primaria, eu levo moitos anos querendo facer algo sobre isto, mais até que se poida realizar... Pero non estamos parados, o confinamento deu para moito! —E como observa a situación actual do sector? Creo que non estamos facendo as cousas ben como colectivo. Non me parece aceptábel que os medios de transporte vaian cheos, sen distancias físicas e con moi poucas medidas de seguridade, e logo no teatro teñamos a capacidade limitada a 30% e cousas así. E xa non o digo polas compañías que van a caché, que teñen asegurada unha cantidade, pero hai moitas que traballan a billeteira e non se poden permitir distribuír. Ves como se anulan constantemente eventos culturais cando se manteñen outros. Non entendo cales son os criterios que están seguindo as Administracións. Pero isto tamén forma parte dunha estratexia de desestruturación do universo cultural que levamos vivindo desde o "Non á guerra": 21% de IVE, recortes en axudas de cultura coa escusa das crises económicas... Teremos que tomar medidas desde as distintas asociacións das que formamos parte. A min non me parece tolerábel. Estas esmolas en compensación por todo o que non se fixo estes meses non son axudar o noso sector. Hai que deixar de machucalo nos puntos nos que está intentando sobrevivir.