Fermín Muguruza: "A cultura é a arma máis poderosa que podemos ter"

A súa relación co cómic vén xa dos tempos de Kortatu e Revolta no frenopático. Era un camiño lóxico que unha persoa inqueda, creativa e polifacética como vostede rematase por facer banda deseñada? A influencia que tivo Kortatu é visíbel porque comeza con esa canción, mais tamén ten outras dedicadas a cómics. Liamos underground norteamericano, moito francés e tamén italiano como os de Tamburini e Liberatore, de feito no segundo disco temos unha canción dedicada a Tamburini polo seu pasamento por sobredose. Faciamos moitos cómics e moitas das nosas cancións saían en fanzines nese formato, eu escribía o texto e Íñigo facía os debuxos. De aí que fose lóxico facer banda deseñada... pois non che sei, pero calquera persoa que siga a miña traxectoria verá que non existe un corte porque hai toda unha liña temporal. A BD é algo do que sempre fun apaixonado. Hai unha conexión aí porque a música, o cinema e o cómic son medios populares, moi do pobo. Como é ese camiño que o vai levando dun a outro? A cuestión é que sempre fun un contador de historias e sempre tratei tamén de estar atento, de aprender, de ser unha esponxa do que pasaba o meu redor. Por exemplo, no caso dos videoclips, algúns utilizábanos como ferramenta comercial pero para nós era unha forma de contar cousas. Tamén tiñan ese aspecto lúdico da arte, claro; pasalo ben era unha reivindicación fronte a tanta miseria e tanta represión. Vimos aos Madness facendo eses cómics cos que morrías coa risa e aproveitamos ese exemplo para facer o noso primeiro videoclip, o de “Sarri Sarri”, no que hai moita influencia desa forma de pasalo ben. Paseniño, fómonos dando conta da importancia disto. Íñigo e mais eu somos uns cinéfilos totais e sempre ando lanzando liñas de homenaxe a diferentes películas, no terceiro disco foi o verso “Paris Texas, Irún Moscú” (na canción “Oker Nago” do álbum Kolpez kolpe). O cine alemán tivo un grande impacto en nós, Win Wenders ou o universo de Werner Herzog, por exemplo, aquela película de Aguirre ou a cólera de Deus que conta a historia dese conquistador vasco que foi un gran cabrón, pero claro, ves a Klaus Kinski actuando e pensas cantas barbaridades fixeron algúns dos nosos antepasados pero ao mesmo tempo fascina porque está contado dun xeito tan hiperrealista que te atrapa. O cinema para min vén precisamente cando son neno, nós non temos adolescencia porque morre Franco, chega a transición e o único que coñecemos é a represión e a militancia política. Imos descubrindo moito cine europeo, de barricada, de protesta, militante. A Bertolucci, que di que hai que usar a cámara coma se fose unha arma, en Novecento, a Costa-Gavras en Zeta ou Estado de sitio, todo o da Nouvelle Vague, que tamén nos inflúe moito. Aquel cine revolucionario e militante. Jean Luc Godard, que acaba de morrer, regalando cámaras aos traballadores para que se graven, todo isto é o que nos vai alimentando e é cando somos conscientes de que temos que documentar todo o que estamos a facer. O primeiro documental, en rigor, fágoo con Euskal Herria Jamaika Clash, porque vexo precisamente esa necesidade de documentar o que deixamos, gravamos con planos moi observativos, simplemente o que está a pasar. A partir de aí é cando empezo a traballar o cine e o documental en paralelo á música. E todo iso lévao a este proxecto. Por que cinema de animación? Desde 2010 tiña a idea de facer unha película de animación, a animación é unha técnica que nos dá grandes posibilidades para contar cousas, é unha liña directa co cómic. Gustábame moito a animación para adultos, sobre todo o anime, por exemplo, Ghost in the Shell e tamén Heavy Metal que fixeron arredor da revista francesa Métal Hurlant, con Moebius e outros autores franceses, e sobre todo a forma de amosar os momentos alucinóxenos da película The Wall de Pink Floyd, cun Roger Waters co que me identifico moito. E así chegamos até aquí. Sei, e é algo que compartimos, que lle gusta Corto Maltés e creo que Corto e os seus personaxes comparten o espírito da loita pola xustiza. Isto está sempre presente nestas historias. Si, efectivamente. A idea de Corto Maltés é moi fermosa. De feito, coñecemos a Silvina Pratt que cando nos dixo que o seu pai diría que Corto era un fillo eu engadín que agora Ainhoa é a súa neta (risas). Debuxamos a Corto Maltés nunha das fotos nas que aparece o pai de Ainhoa (o Manex da primeira película) que vén coa mesma brigada de Manchester, porque tamén é certo que Corto Maltés desapareceu na Guerra Civil española cando veu cunha brigada internacional para loitar contra os fascistas. A estrea do filme que leva o mesmo título que o libro no Festival de Cinema de Donostia foi un cheo absoluto. Pese ás cambadelas e a un mercado monopolizado polas majors, o público apoia masivamente o seu traballo. Tivemos un bo comezo, a primeira fin de semana foron máis de 5.000 persoas ver a película e iso emocióname moito. Dixéronme que en Madrid estaba a sala chea, cando rematou a película toda a xente aplaudiu posta en pé e despois saíron cun silencio que se podía cortar, iso é moi conmovedor. Porén, aínda que a xente vaia aos cines, en canto chegue unha película multinacional van poñela porque os grandes estudios dinlle á sala que ou botan a súa ou a seguinte non a van ter, entón a nosa desaparece. O tema do cine é moi duro, é difícil. Hai que defender cada cine que conseguimos como se fose unha barricada, aínda que sexa cunha soa persoa. É moi difícil manterse nos cines e é certo que é moi frustrante perder unha sala porque foi pouca xente, ás veces débese a horarios estraños como nos pasou en Valencia, na que a programaron ás catro da tarde. Pero é certo que, en xeral, teño un apoio masivo da miña xente, nese sentido síntome querido, saben que intentan calarme, saben que intentan impedirme contar historias pero eu sigo co que fago e intento ir a todas partes. Aínda que a primeira película foi un éxito, e mesmo Netflix mercou os dereitos, nin o Instituto da Cinematografía e das Artes Audiovisuais nin RTVE quixeron participar nesta. Que razóns lle deron? O ano que vén vou cumprir os 60 e toda a xente que traballaba na película aínda me dicía que como podo seguir sendo tan iluso neste mundo. Pensei que íamos ter eses apoios porque coa primeira película estivemos en 50 festivais internacionais, mais presentamos o proxecto e non nos deron a axuda. Díxenlles que non entendía como sucedera isto, pero en fin, o caso é que non temos as axudas. Cando imos a calquera foro ou mercado, todas as películas teñen estes apoios e nós somos os únicos que chegamos alí só coa mochila, con todo roto, con esa imaxe do guerrilleiro que chega, pero nós imos seguir adiante. Si, dá un pouco de carraxe, sobre todo cando a Televisión Española pon por escrito que o noso filme non encaixa na súa liña editorial porque en realidade o que están dicindo é que todas as películas que contan co apoio de Televisión Española teñen que encaixar nesa liña editorial. Nós non somos españois, pero estamos nunha administración española e obrígannos a pagar os seus impostos, estamos colonizados, temos todas as súas estruturas que son as que mandan mais, con todo, non somos españois de feito. Que teño un carné? Si, é verdade. E pasaporte. Teño as obrigas pero non teño os dereitos. Sei que levantar unha película de animación, en eúscaro e falando de temas como o uso da droga como arma contra pobos con movementos independentistas fortes foi moi difícil, como o fixeron? Pois tivemos tremendas sorpresas como, por exemplo, que o programa de axudas Media, que depende da UE, deunos a puntuación máis alta de todos os proxectos do Estado español. Esa axuda foi a que impulsou o arranque. Pensei que este proxecto iamos sacalo sen tanto esforzo como o anterior e, de golpe, comezaron a fecharme todas as portas. Ademais, nese momento, estaba devastado pola morte do meu irmán (Íñigo) e cheguei a pensar que ía ser o único proxecto da miña vida que non ía poder facer. Non tiña forzas. A nivel económico non podiamos construír nada e, de súpeto, chegou esta axuda para o desenvolvemento. Entón dixen, ben, polo menos empecemos a fechar as primeiras versións do guión, o story board, a creación de personaxes, etc. E foi por esta axuda de Europa. Sorprende como, de súpeto, hai xente á que, como ten unha distancia, o proxecto parécelle interesante. Será porque están en Bruxelas onde, por certo, aínda temos xente refuxiada, un rapeiro exiliado, Valtonyc, e un no cárcere, o Hasel. Respecto polo pobos e as súas loitas, solidariedade internacional e pluralidade. Este proxecto é globalización ben feita? Si, é a solidariedade internacionalista na que sempre confiamos e que sempre apoiamos. Os encontros son bonitos. Por exemplo, vin a Galiza e onte [polo día 7 de outubro] había case 80 persoas na libraría, tiven que asinar moitos libros e acabei moi canso pero foi fermoso. Cada persoa vén dicirme cando foi a primeira vez que me viu, viñéronme falar de cando vin con Kortatu de abreconcertos de La polla, de cando tocamos na Nasa con Negu Gorriak, da xira de Brigadistas… Xente que vén cos fillos. É moi conmovedor porque case todos me dan unha aperta pola morte de Íñigo, así que é triste pero tamén é fermoso, é como unha aperta colectiva. Converteu a ausencia do seu irmán, Íñigo, en presenza que atravesa todo o proxecto. Esta segunda entrega de Black is beltza foi impulso e tamén terapia? Si, Jone, que é a miña compañeira e produtora executiva da película, di no making of que foi unha terapia para nós e que se converteu nunha misión. Tiñamos que facer isto. Íñigo e mais eu como grandes seguidores dos Blues brothers que somos, pois imaxina: “Vimos a luz, temos que xuntar a banda”. Este tipo de cousas, este tipo de lembranzas de debuxalo, de preparar o guión, de vir o Gorka Otxoa a darlle voz, comigo ao seu carón… Pois imaxina, que momentos tan duros e ao mesmo tempo tan fermosos. Convertemos esa ausencia, precisamente, nunha presenza practicamente palpábel que sobrevoa todo o filme. De feito, cando rematou a proxección en Anoeta, dixen que todos puxeramos o corazón neste proxecto e que agora sentía que o corazón que latexaba nesta película era o de Íñigo. Vive de acordo co que pensa, cunha radical coherencia. Como de difícil é isto neste momento de crise xeral de valores? A coherencia para min é algo que ten que ser incorruptíbel. E, si, se alguén me pregunta se non hai contradicións, pois claro, pero hai que estar aí, imos loitar onde máis doe. Pensa que unha desas contradicións está en ter a primeira película nunha plataforma multinacional como Netflix? É que, como non vas ter contradicións? Se hai unha batalla polo relato hai que facer unha análise concreta do momento concreto desa realidade, como ben nos ensinou Marx. Esa batalla non se está a dar na televisión local, nin na española, nin na europea, non. Onde está sucedendo é nas plataformas e entón temos que intentar loitar aí. Claro que parece contraditorio pensar que a película se vaia ver en Netflix, pero se hai que pelexar alí a batalla, alí vou eu, imos e conseguimos entrar. E se conseguimos meter esta segunda película, que tamén o imos intentar, esa xente que anda a deseñar toda esa imposición da historia vai tolear. Así que van facer todo o posíbel para que isto non suceda e eu terei que combatelos no terreo máis alto, precisamente onde están tentando poñelo todo. É imprescindíbel poder contar as nosas historias para existirmos nesta globalización achandadora, de seguro que Gramsci estaría de acordo co feito de que a liña da fronte é hoxe, máis que nunca, cultural. Está de acordo? A película anterior acaba amosando cal é esa arma, todos estamos pensando que están a facer contrabando de armas en Iparralde en pleno franquismo e, efectivamente, levan armas, levan as armas máis poderosas que puidemos ter, singles de musica cantados en éuscaro nun momento no que a lingua estaba prohibida. A cultura é a arma máis poderosa que podemos ter. Non é algo destes tempos de agora, xa Fela Kuti o dicía en África e moito antes nos Estados Unidos. Woody Guthrie foi moito máis explícito con aquela frase que levaba na guitarra: “Esta máquina mata fascistas”. Esta novela gráfica edítase nas catro linguas do Estado por medio da coedición, que é un camiño lóxico para as nosas culturas, tan ameazadas pola presión do castelán. Como xorde? Como chega a Manel Cráneo e a Demo editorial? Para min era moi importante saír a un tempo, era moi difícil, porque hai que coordinar todas as editoriais e a distribución para que todas chegasen ás librarías o mesmo día pero conseguímolo. O 6 de outubro saíron as catro edicións. Tiñamos que buscar catro coedicións, así que comecei a mirar o que podiamos facer e, ao final, decateime de que había algunhas cousas en éuscaro que tiñan traducións ao galego e dixen, vou chamar a este tipo. Manel Cráneo coñecía o proxecto porque estivera na exposición de Bilbao pero cando o chamei díxome “Fermín, como pensas en min, eu son moi pequeno, dáme moito respecto meterme en algo tan grande”. Díxome que tiña que facer moitos números. Claro, mira que edición! É un libro ao estilo de Corto Maltés, e ten que quedar así. Manel pensouno unha fin de semana e na segunda feira xa me dixo que ía con todo, que non lle importaba se perdía cartos pero que non podía deixar ir este libro, que este tiña que ser publicado en galego. Estes militantes da lingua e da cultura son a xente que moitas veces non ves nas entrevistas, nin na televisión, non os ves por ningures. Agora todo o mundo sabe que está editado nos catro idiomas, saben que hai unha editorial que se chama Demo, que editou isto en galego. Neste proxecto temos tantos colaboradores, tanta xente que quere que sigamos facendo cousas que parecen unha lexión, pero somos pequenas células de traballo. Se queremos seguir contando historias na nosa lingua, temos que apoiar esta xente, por iso era importante para min vir esta fin de semana, para apoiala. Cantaban os Siniestro Total que a NASA roubaba os seus discos de cumbias, non ten medo a que a CIA roube os seus cadernos de ideas? En realidade, teño moita memoria. Teño todo moi organizado na cabeza, e por iso sigo sendo moi estrito. Ás veces, en función de quen veña falar comigo digo: non, agora non. A xente pensará que este tipo ten o machete levantado pero é porque teño unha forma moi disciplinada de organizar as cousas. Nunca pensara niso pero si son dos que pensa que a CIA o controla absolutamente todo. De feito, pasoume cando estaba nos países árabes, espiábannos todo o tempo, non sei quen pero estaban en todas partes, tiñan toda a nosa axenda, sabían con quen iamos atoparnos, era un control absoluto. No que si pensei é no intento de baleirar o contido do traballo feito nestes anos. Por exemplo, que o London Calling dos Clash fora usada nos Xogos Olímpicos de Gran Bretaña doeume moito. Para entón xa non estarei aquí pero non quero que iso pase co meu traballo. Intentan baleirar de contido todo o que é símbolo de rebeldía e faro para moita xente, ese é o grande obxectivo do turbocapitalismo e de todas as ideoloxías da dereita, desideoloxizar, baleirar de contido, descontextualizar. E iso é algo no que levo anos pensando.