A trampa do desenvolvemento

Se a economía non fose unha ciencia social e as teorías que se desenvolveron ao longo da historia acabasen cumpríndose sempre cabería pensar que o mundo vive nunha fabulación fantástica na que ao final os países con máis recursos son aqueles que cargan coas peores consecuencias. A maldición dos recursos –ou do ouro negro para aqueles países que teñen petróleo– podería non ser unha enfermidade senón unha síndrome. Pasoulle aos Países Baixos, onde tras o descubrimento dos xacementos de gas e petróleo derivaron nunha desindustrialización da súa economía, coa conseguinte perda de competitividade e posición a nivel internacional, aínda que souberon reaccionar a tempo, do mesmo xeito que o fixo tamén Reino Unido. Menos "sorte" tiveron outros países de América Latina ou África, onde a teoría efectivamente se cumpre. E, que pasa en Galicia? O país conta con importantes recursos naturais sobre os que edificou a súa actividade económica, moitos deles xestionados por grandes fondos de investimento sobre os que o país ten perdido o control, non só das dinámicas que seguen senón sobre todo da política de reinvestimento (ou non) dos excedentes empresariais. Este último punto, aínda que pareza secundario non o é. Círculo vicioso A Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económicos (OCDE) no ano 2019 afondou na definición do concepto da trampa do desenvolvemento, que fai referencia a unha combinación de factores que, ás veces, se conxugan entre si e limitan os avances da economía. O círculo vicioso entendido como unha mestura de dinámicas entrelazadas que producen espirais negativas, como pode ser, por exemplo, a falta de capacidade interna para aforrar e reinvestir, xúntase cun equilibrio de baixo nivel, que é localmente estable debido á presenza de factores que se reforzan reciprocamente, como pode ser o traballo mal remunerado ou informal. Preocupa a elevada concentración das exportacións en dúas especialidades produtivas: téxtil e automóbil Estes e outros elementos –entre os que destacan unha menor produtividade, a vulnerabilidade social, a deriva das institucións ou o coidado do medio ambiente– contribúen a acrecentar a chamada trampa do desenvolvemento. Todos eles teñen implicacións en termos de políticas públicas, que claman por reformas estruturais para enfrontar problemas cada vez máis complexos e dotalos de coherencia tanto interna coma externa. Segundo esta descrición a economía galega podería atoparse nesta trampa, malia que nos últimos anos foi quen de acadar un elevado grao de converxencia coa media europea en termos de Produto Interior Bruto (PIB) per cápita, non dá chegado a igualar o seu nivel. Aos períodos de crecemento e expansión séguenlle etapas de estancamento, unha sorte de yenka que non permite correr todo o que necesita para alcanzar unha renda media equivalente á europea. Unha situación semellante parece ter o comportamento das exportacións. O barómetro exportador que trimestralmente publica o Foro Económico de Galicia amosa que a variación interanual no cuarto trimestre foi negativa en case un 6%, en contraste co crecemento do 18,3% de media en España, pese a que a media anual pechou con crecemento con respecto a 2021. Mais cómpre deterse na súa composición. A Galiza exportadora O peso relativo exportador de Galicia ronda o 8%, está por riba da súa representación económica. Esta situación explícase, sobre todo, polo peso tan importante que teñen dous sectores, o téxtil e o automóbil. A Coruña destaca polo téxtil e os produtos minerais (combustibles), en Lugo predominan as exportacións de metais e manufacturas, ademais de produtos químicos. Ourense está especializado en aceites, granxas, pedra, coiro e pel, mentres en Pontevedra manda o sector do automóbil e, de lonxe, o agroalimentario. Bótase de menos unha maior presenza das exportacións de produtos con alto valor engadido de tecnoloxía e preocupa a elevada concentración das exportacións nas dúas especialidades produtivas sinaladas, mais aínda cando se albisca unha revolución no sector automobilístico, o único que presentou unha taxa interanual negativa no 2022. A súa importancia e este comportamento debera acender algunha alerta relativa ao seu futuro máis inmediato, que require dun seguimento exhaustivo e mover ficha antes de que os atrancos que están por vir acaben por prexudicalo. A desindustrialización non é o camiño, cómpre engancharse á competitividade para posicionarse a nivel internacional e acadar, polo menos, a senda que estaba marcada no Horizonte 2020. Sortear as trampas do crecemento e ser quen de converter os círculos viciosos en virtuosos son unha condición necesaria mais non suficiente no camiño da prosperidade.