A selección adversa na universidade española

Hai xa moitos anos que a teoría económica analiza os problemas que se derivan da información asimétrica nas relacións de intercambio nos mercados. O mantra da eficiencia na asignación de recursos á que dan lugar os mercados competitivos descansa, en realidade, sobre unha serie de supostos que en moitas ocasións están moi lonxe de ser realistas. Así, nos modelos trabállase baixo a premisa de que o produto intercambiado é homoxéneo (é dicir, non se aprecian diferenzas entre os produtos dos diferentes oferentes), que os participantes nos intercambios non teñen poder de mercado (ben sexa polo lado da oferta ou da demanda) ou que non existen barreiras á entrada e saída de participantes no mercado. Un suposto adicional é que a información relevante para a toma de decisións (calidade do produto, prezos, custos de produción, etc.) está simetricamente distribuída entre os participantes: ninguén pode explotar vantaxes derivadas de información. Sobra dicir que o non cumprimento dalgún ou dalgúns destes supostos dá lugar a un resultado final afastado da eficiencia competitiva, o que motivaría a regulación pública para evitar asignacións de recursos ineficientes. Acceso ao mercado laboral O mercado de traballo, como calquera outro mercado, pode verse afectado por estes mesmos problemas, e o resultado final pode ser unha asignación moi afastada do óptimo social. Poñamos un exemplo que ilustre estes problemas. Consideremos o mercado de profesionais científicos. Basicamente as opcións de traballo destes perfís profesionais están ou no sistema público de ciencia (universidades e centros de investigación) ou no sector privado (laboratorios, consultoras, etc.). O problema de información asimétrica é o seguinte: cada vez que unha persoa presenta a súa candidatura a unha vacante, o futuro empregador descoñece a valía do candidato (tan só ten un currículo que consultar e, de ser o caso, unha entrevista persoal coa que realizar esta avaliación). Os mellores expedientes vense abocados a unha vida precaria nos inicios da carreira científica A persoa candidata, porén, si coñece as súas fortalezas e competencias. Cando se contrata a unha persoa, o empregador corre o risco de equivocarse na avaliación da persoa candidata e que non sexa tan boa ou axeitada para o posto ofertado como inicialmente se pensaba. Os modelos propoñen unha solución simple para evitar este problema: subir os salarios. Deste xeito, a empresa atraerá mellores candidatos (as persoas máis produtivas veranse atraídas por estes postos de traballo, porque saben que a súa maior produtividade será remunerada cun maior salario). O resultado final é que se, de media, a calidade das persoas candidatas é maior, a probabilidade de equivocarse na selección será menor, e por tanto a empresa obterá mellores resultados en termos de produtividade. Visto doutro xeito: se os salarios ofertados son baixos, os mellores candidatos non optarán por estes postos e buscarán oportunidades noutros mercados nos que se remunere a súa maior produtividade. Carreira de obstáculos A pesar disto, a regulación do acceso á universidade (principal mercado de talento no Estado español) segue agravando este problema de selección adversa. A carreira científica no noso país non deixa de ser unha carreira de obstáculos, na que os mellores expedientes vense abocados a unha vida precaria nos inicios da carreira (con becas escasas e mal remuneradas), unha presión cada vez maior a publicar resultados científicos para poder acceder a prazas de baixa remuneración (como a de axudante doutor), para poder finalmente estabilizarse despois de (polo menos) 7-10 anos de intensa carreira científica nunha praza de contratado laboral indefinido. E os salarios? Baixos. O custo de oportunidade de seguir a carreira universitaria é moi alto. As oportunidades nos mercados de talento fóra da universidade española son moitas e moito mellor remuneradas, polo que o resultado final pode ser que a calidade media dos que desexen acceder á universidade no noso país baixe. E iso significará peores profesionais (en media) e menor produtividade. A solución non é doada de implementar, pero inevitablemente esixirá medidas asociadas á rendición de contas por parte do persoal investigador nas institucións públicas. Quen non cumpra coas súas obrigas (docentes e investigadoras) debería poder ser penalizado. Se isto vai acompañado dun aumento nos salarios, posiblemente se eviten estes problemas de información asimétrica.