Poderes compensatorios e prosperidade compartida

Moitos de nós andamos como no fío da navalla sobre como vemos o futuro: todo o tremor xeopolítico, os cambios secundados por maiorías da poboación, o provir da evolución tecnolóxica... Se caemos dun lado do fío da navalla, a hiperconcentración do poder en media ducia de empresas globais, unha oligarquía formada por moi poucas persoas prominentes e unha eliminación de case toda forma de poder compensatorio, que se vai resolver nunha maioría da humanidade monitoreada, formada por vítimas dixitais, persoas vixiadas, hipercontroladas no posto de traballo, con formas de dependencia psicolóxica a unhas plataformas que utilizan e manipulan o usuario. Se caemos do outro lado da navalla, poderíamos afortalar os poderes compensatorios, orientar o devir tecnolóxico cara aos intereses de toda a poboación, ampliar as potencialidades no traballo e entón poder compartir unha prosperidade que parecería anunciar unha era luminosa de optimismo, interacción, democracia e certa igualdade. Isto é o que nos presentan Acemoglu e Johnson, dous soberbios economistas, no seu libro Poder y progreso. Nuestra lucha milenaria por la tecnología y la prosperidad (Deusto, Barcelona, 2023) no que fan unha penetrante historia da evolución económica e social da tecnoloxía, co resultado de propor a loita pola orientación tecnolóxica do futuro no camiño da prosperidade compartida, para o que é imprescindible crear poderes compensatorios fronte a unha minoría que hoxe está a levar a dirección da evolución tecnolóxica por un camiño que concentra o poder, beneficia inmensamente uns poucos, xera unha desigualdade moi aguda e deixa a maioría da humanidade arrombada nas cunetas das "vítimas dixitais". Cadaquén vaise limitando ás informacións e aos grupos que satisfán o seu ego, rexeitando todo o que non encaixe na autocompracencia Autocompracencia Cando apareceu internet e a información e a comunicación horizontal e sen mediacións, todo parecía abrirse a unha comunicación libre, directa, sen interferencias nin censuras: sería a democracia sen fronteiras. Porén, ao pouco, a polarización, o maltrato, o insulto e o bloqueo selectivo segundo a conveniencia dos poderes en presenza fixéronse sistemáticos. Entre as razóns está un modelo de negocio que se financia por publicidade, baseado na necesidade de atraer usuarios e reter en exceso a atención da xente. Isto é o que fai que as mensaxes máis insultantes e pouco fiables sexan as máis rendibles para os donos das redes sociais. A polarización prodúcese porque cadaquén vaise limitando ás informacións e aos grupos de amigos que satisfán o seu ego, rexeitando a atención a outros que interpretan distinto e a todo o que non encaixe na autocompracencia: invita á exaltación do Narciso que non ten por que lidar coa realidade exterior cando contradí o propio desexo. Tamén encirra o Narciso a se autopresentar en fotos, actuacións e situacións de autoexaltación. Temos tremendas ameazas: a utilización de datos masivos e da intelixencia artificial para o monitoreo social avanza notablemente. China é punteira, pero tamén Israel. E réximes políticos moi autoritarios como Irán, Arabia Saudita e outros inician esta senda. Se este denso control social se estende, e penso que é a grande ameaza universal, acaso non teñamos posibilidade de retornar á democracia: a minoría situada nos ápices do poder non poderá ser desaloxada e xa non será posible a iniciativa nin a libre interpretación de si mesmo que é o fundamento da democracia moderna: so será posible pregarse ás interpretacións que de nós faga a oligarquía que controla a orientación tecnolóxica. Unha parte das dereitas preséntanse como defensoras da liberdade. Que significa isto? Para min que entenden por liberdade o esmagamento dos poderes compensatorios ou contrapoderes, incluídos os estados-nación subalternos, de forma que as oligarquías e as empresas monopolísticas non teñan ningún obstáculo para orientar a tecnoloxía conforme ás súas apetencias, anque sexa en contra da maioría da poboación: o lábaro da liberdade ostentada por estas dereitas emerxentes –que era mellor chamarlle as torcidas– consiste en esmagar toda posibilidade de poder compensatorio e así permitirlle ás poucas empresas dominantes orientar a evolución da tecnoloxía como mellor lles conveña, inda que isto vaia en detrimento da poboación, a poder ser privada de acción colectiva. Pero nosoutros temos o propósito de estender os poderes compensatorios, fraccionar a concentración oligopólica e puñar por un futuro de prosperidade compartida.