Mira arriba. Si, é o Capital

Escribiuno o teórico marxista Fredric Jameson, “alguén dixo que é máis doado imaxinar a fin do mundo que a fin do capitalismo; e que a idea dunha revolución para superar o capitalismo semella que se desvaneceu”. O filme Non mires arriba ilustra esta evidencia. Unha astrónoma descubre un meteorito que se dirixe á terra e extinguirá a vida. Organízase unha misión espacial para desvialo. Cando vai partir, un magnate tecnolóxico, unha caricatura que mestura riscos de Jobs, Zuckerberg e Musk, propón suspender a misión e converter o meteorito nunha mina da que extraer metais valiosos. En 2015, o Congreso dos Estados Unidos aprobou a Lei de Exploración e Utilización de Recursos Espaciais para os pór á disposición das súas compañías. Para o capital todo o que existe debe ser convertido en mercadoría porque o seu motor é a produción de valor. O avance inexorábel do meteorito é a metáfora da crise ecolóxica e a mudanza climática; o magnate, da pulsión do capital. O Panel Intergobernamental sobre Mudanza Climática vén de alertar de que máis de 3,300 millóns de persoas viven en territorios moi vulnerábeis e que o desenvolvemento non sostíbel aumenta a exposición dos ecosistemas e os seres humanos aos riscos climáticos. Para non superar un incremento de 1,5 graos da temperatura media, as emisións deberían reducirse á metade en 2035 e a cero en 2050. Aumento dos prezos dos cereais, 75% nos últimos meses Nestas páxinas presentamos metaestudos que demostran que non é posíbel desacoplar o crecemento económico do aumento do consumo de materiais e das emisións de CO2. Mentres, ao redor dun 20% da poboación dos países ricos vive en situación de pobreza ou risco de exclusión social. Nos países empobrecidos miles de millóns de persoas destinan a maior parte dos seus ingresos á alimentación, sen poderen acceder, ou facéndoo dun xeito precario, a bens básicos como enerxía, educación e sanidade. O aumento dos prezos dos cereais, 75% nos últimos meses, pon en perigo a súa alimentación. O incremento da desigualdade no interior das sociedades, do traballo precario e a caída da participación dos salarios é un fenómeno global. As grandes tecnolóxicas explotan millóns de traballadores da información e a loxística e extraen dados e captan rendas de centos de milleiros de empresas por medio dunha agresiva política de prezos. A concentración da riqueza acelérase. En 2013, o patrimonio dos 25 primeiros supermillonarios equivalía a dúas terceiras partes do PIB español; a finais de 2021, xa o superaba nun 50%. Walmart, a empresa estadounidense con maior facturación desde 2013, perfecciona o modelo baseado nos baixos salarios, a represión da organización sindical e a ausencia de seguro médico e plans de pensións. Explota 2.300 millóns de traballadores e extrae rendas de milleiros de empresas subministradoras. O resultado é que as sete herdeiras e herdeiros Walton posúen un patrimonio valorado nuns 240 mil millóns de dólares, superior ao PIB galego de tres anos. Nas grandes superficies de Walmart non rexe o dereito laboral, por iso cabe falar de capital feudal en territorios non suxeitos á soberanía do monarca. Gran concentración do capital Como noutrora foi inimaxinábel a desaparición da escravitude, do feudalismo, do colonialismo ou do patriarcado, hoxe non podemos concibir a superación do capital. Nin sequera para suspender temporalmente o mercado marxinalista de fixación do prezo da electricidade, para crear unha rede pública para a autonomía e a atención á dependencia, ou para declarar as vacinas e os medicamentos bens públicos mundiais. Porén, Europa, e América do Norte, son sociedades estritamente maduras para o socialismo: gran concentración do capital, amplas áreas da produción xa planificadas, altísimo nivel científico técnico da poboación, séculos de tradicións democráticas. A transición podería articularse a partir de dous núcleos: o alargamento do Estado do benestar e a socialización das grandes empresas dos sectores estratéxicos. Na UE-28 entre 24 millóns de empresas, as 50 mil que teñen máis de 250 traballadores ocupan o 34% do emprego. A propiedade colectiva desta pequena porcentaxe de compañías (0,2%) trasladaría a capacidade de planificación ao sector público conservando unha notábel flexibilidade. A nova sociedade perseguiría o pleno emprego con redución radical do tempo de traballo, a limitación da explotación e un gran nivel de igualdade de ingresos, a adaptación do sistema económico aos límites físicos do planeta, a atenuación da pulsión consumista e produtivista, e a socialización do traballo doméstico e dos coidados. Se o crecemento indefinido da produción é insostíbel, o capitalismo é incompatíbel coa transición ecolóxica. Se 10 mil millóns de persoas, que habitarán o planeta en poucas décadas, deben satisfacer as súas necesidades básicas, será necesaria moita máis igualdade na distribución da renda e os recursos. A humanidade necesita un socialismo que hoxe semella imposíbel. Cando o necesario semella imposíbel e o posíbel semella inxusto e inviábel, que facer?